چهل سال قبل زمانی که دو جوان تویسرکانی برای اشتغال بهتر و کسب درآمد راهی تهران میشدند نمیدانستند که با دلزده شدن از پایتخت و بازگشت به شهرشان میتوانند کاری کنند که شهرشان به قطب نخست تولید منبت و مبل تبدیل شود. اما قبل از رسیدن به داستان این دو جوان اوضاع بازار مبل را در جهان بررسی میکنیم تا برسیم به تویسرکان شهری در دل استان همدان.
صنعت مبلمان در سراسر جهان به عنوان یکی از سوددهترین صنایع کوچک و زودبازده شناخته میشود. ارزش تولیدات جهانی این صنعت در سال ۲۰۱۵ حدود ۴۳۷ میلیارد دلار و ارزش تجارت بینالمللی آن ۱۴۷میلیارد دلار بوده است. سهم آسیا از این بازار جهانی ۳۰ درصد است که ۲۰ درصد از این میزان متعلق به کشور چین است و تنها ۲ درصد از سهم بازار، متعلق به کشورمان است.
ایتالیا، چین، مکزیک، آلمان و آمریکا از غولهای این صنعت هستند و بخش قابل توجهی از نیاز بازار به وسیله این کشورها تامین میشود. سرانه مصرف مبلمان در کشورهای توسعه یافته ۲۲۳ دلار و میانگین جهانی آن ۶۴ دلار است. ارزش مبلمان بازار ایران ۵ میلیارد دلار تخمین زده میشود واین نشان میدهد که مصرف سرانه مبلمان در ایران کمی بالاتر از متوسط جهانی است.
در انگلستان ۹۵ درصد از بنگاههای مبلمان خرد و زیر ۱۰ تا ۵۰ نفر هستند. در ایتالیا کارگاههای کوچک مبلمانسازی کار میکنند و دانمارک به عنوان کشوری که ۲۰ درصد صادرات مبل اروپا را در اختیار دارد وضعیتی مشابه انگلیس به لحاظ تولید مبل دارد و کارگاههای کوچک، بزرگترین نقش را در این میان ایفا میکنند.
وضعیت صادرات مبلمان
ایران طی سالهای اخیر وضعیت بسیار متغیری را تجربه کرده است. در حال حاضر ارزش صادراتی در این حوزه سالانه ۲۵ میلیون دلار برآورد شده و در چند سال اخیر صادرات مبلمان از ۱۰ به عدد ۲۵ میلیون دلار افزایش یافته است. بر اساس دادههای شورای ملی مبلمان و دکوراسیون ایران و صنایع وابسته، کشورهای عراق، قزاقستان، آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، افغانستان، تاجیکستان، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و اوکراین به عنوان عمده کشورهای مقصد صادرات مبلمان ایران شناخته میشوند.
وجود پارهای از مشکلات و چالشها در این بخش مانند عدم تامین مواد اولیه با کیفیت با وجود تعرفه بالا، حضور قدرتمند رقبا و تاثیر مالیات بر ارزش افزوده در قیمت تمام شده کالا از جمله موانع توسعه صادرات صنعت مبلمان است. تاسیس ۱۱ فروشگاه دائمی عرضه محصولات صنعت مبلمان ایران در کشورهای هدف صادراتی، حضور تولیدکنندگان مبلمان در نمایشگاههای تخصصی مبلمان در بازارهای هدف و میزبانی از فعالان حوزه صنعت مبلمان کشورهای هدف در نمایشگاههای مبلمان و مصنوعات چوبی کشور از جمله راههای بازاریابی موفق به نظر میرسید.
وضعیت واردات مبلمان
بر اساس اعلام شورای ملی مبلمان و دکوراسیون ایران و صنایع وابسته، در سال ۱۳۹۳ ارزش واردات مبلمان چوبی به داخل کشور حدود ۷۱۵ میلیون دلار تخمین زده میشود که این آمار در مقایسه با صادرات تقریبا ۲۲ برابر است.
مطالعات اتحادیه صادر کنندگان مبلمان منزل و اداری نشان میدهد که حجم واردات مواد اولیه از کل واردات در بخش مبلمان و مصنوعات چوبی به داخل کشور در این صنعت ۹۵ درصد و حجم واردات محصول نهایی تنها ۵ درصد است. چه ماده اولیه ای وارد می شود و کدام تولید داخل است؟ نئوپان تولید داخل نیاز این صنعت را پاسخگو است. در زمینه تامین ام دی اف افزون بر ۳۰ درصد از تولید داخل و ۷۰ درصد از خارج کشور وارد میشود. در تامین مواد اولیه پارچه و یراق آلات نیز بخش عمدهای از خارج از کشور وارد میشود.
پیشینه مبل در ایران
نخستین فرم صندلی ریشه در ۴ هزار سال پیش دارد و در حفاریهای باستان شناسی از املش گیلان به دست آمده است. نقوش باستانی در ظروف، ابزار و دیوارههای کاخها نشان میدهد که انواع نشیمن و مبلمان ایران دارای اصالتی دیرینه است.
در حال حاضر در کل کشور حدود ۵۰ هزار واحد صنفی تولیدی در این صنعت فعال هستند و برای بیش از ۱۱۷ هزار نفر در این کارگاهها امکان اشتغالزایی فراهم شده است. این مسئله در حالی است که مهمترین فعالان بازار و صنعت مبلمان ایران کارگاههای کوچکی هستند که در گوشه و کنار ایران به کار مشغولند.
داستان چهل ساله دو جوان تویسرکانی
شهرستان تویسرکان واقع در ۸۵ کیلومتری مرکز استان همدان به عنوان قطب تولید مبل و منبت در کشور شناخته می شود. تبدیل شدن تویسرکان به الگو و قطب تولید موفق مبل و منبت بیارتباط با برخورداری این شهرستان از درختان بیشمار گردو نیست. در تویسرکان بیش از ۴ هزار کارگاه تولید مبل و منبت مشغول به کار است و بالغ بر ۱۰ هزار نفر از مردم شهرستان در این کارگاه ها مشغول به امرار معاش هستند.
اما تبدیل شدن تویسرکان به قطب تولید مبل و منبت در ایران داستانی جالب دارد. قریب به ۴۰ سال قبل دو جوان جویای کار تویسرکانی راهی تهران می شوند اما به زودی به زادگاهشان باز میگردند. ترکاشوند یکی از آن دو جوان است و ادامه ماجرا را اینگونه بیان میکند: «در تهران مدت زیادی دوام نیاوردیم چون از کارگری و زیردست دیگران بودن خوشمان نیامد. اما در تهران با کار تولید مبل و منبت آشنا شدیم و آنقدر ماندیم تا همه فوت و فنهایش را آموختیم. وقتی به تویسرکان برگشتیم، یک کارگاه تاسیس کردیم و تولید مبل و منبت را به اعضای خانواده آموزش دادیم. به دلیل وجود درختان گردو در تویسرکان که بهترین چوب برای صنعت مبلمان است و نیز سودآوری کار، علاقمندان به یادگیری این حرفه به سرعت زیاد شدند. هر یک از اعضای خانواده و دوستان و آشنایان کارگاهی تاسیس کردند و به نزدیکانشان آموزش دادند. به مرور کار به اینجا رسید که در حال حاضر بیش از ۴ هزار کارگاه کوچک تولید مبل و منبت در تویسرکان مشغول فعالیت است.»
تولید سالانه ۶۵ هزار دست مبل
ترکاشوند در ادامه اینطور میگوید: «در کارگاه ما سالانه ۱۰۰ دست مبل فاخر تولید میشود که هر یک از ۱۱ تا ۲۰ میلیون تومان قیمت دارند. تا همین چند سال قبل مبلمان تولیدی را خودمان به صورت مستقیم به مردم عرضه نمیکردیم. از زمانی که خودمان شعبه فروش در کرج دایر کردهایم، سوددهی چند برابر شده است. تهران، اصفهان، مشهد، ارومیه و کرج مشتریهای اصلی مبلمان تولید شده با چوب درجه ۱ و استثنایی گردو هستند.»
در شهرستان تویسرکان سالانه بیش از ۶۵ هزار دست انواع مبل تولید میشود. تویسرکان یکی از الگوهای موفق تولید مبلمان با تکیه بر کارگاههای کوچک و زودبازده است. توسعه تولید مبلمان مبتنی بر حمایت از کارگاههای کوچک و زودبازده راهبردی است که میتواند در کوتاه مدت واردات ۷۰۰ میلیون دلاری کشور را به حداقل برساند و در وهله بعد ارزآوری حاصل از صادرات را در پی داشته باشد.