گروه دیپلماسی-کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: سازوکار مالی که اروپا در قبال ایران به کار گرفته نسبتا ضعیف و غیر کاربردی است و این سازوکار نمی‌تواند ایران را به حقوق قانونی خود از برجام برساند.
عباس ضیایی نیری گفت: بیش از اینکه به قابلیت و کاربرد حقیقی اینستکس بپردازیم در ابتدا باید ببینیم ساز و کار به اصطلاح مالی در واقعیت چیست، در اوایل سال ۹۷ که ترامپ خارج از عرف و به صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد، دولت‌های اروپایی همسو با اهداف خود وعده دادند تا با ایجاد سازوکاری، تجارت بین ایران و اروپا را در نقابل تحریم‌های ایالات متحده در امان نگاه می‌دارند.
وی افزود: آنها نخست طرح کانال ویژه مالی اس.پی.وی را ارائه نمودند ولی بعد از گذشت بیش از ۸ ماه و وقت کشی و قول‌های پی در پی در انتها و در بهمن ماه سال گذشته سازوکار دیگری را به عنوان بخشی از اس.پی.وی به نمایش درآوردند، در عبارتی ساده‌تر اینکه این سازوکار جایگزین طرح قبلی شده بود و از آن با نام اینستکس یاد شد، یعنی ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری، اروپائیان با پیشنهاد این طرح وارد مرحله جدیدی از نجات برجام شدند.
وی بیان داشت: ثبت این به اصطلاح ساز و کار اجرایی در فرانسه به معنی اعلام موجودیت سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران است و بانک مرکزی ایران نیز باید همچون اروپایی‌ها شرکتی در تهران ایجاد کند که طرف حساب مقابل با این شرکت باشد، بر همین اساس اوایل اردیبهشت ماه امسال شرکت سهامی خاص با عنوان سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا اس.تی.اف.ای یا نهاد متناظر اینستکس به ثبت رسید، حال باید توجه داشته باشیم اینستکس در واقع بانک نیست و یک شرکت تسویه حساب مالی به شمار میآید و به عبارت ساده‌تر این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکتهای ایرانی و اروپایی که قصد صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند به عهده خواهد گرفت و موسسه‌ای است که این اجازه را میدهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت‌ها همچنان بر قوت خود باقی بمانند به این شکل که یک شرکت ایرانی تولیدات خود را به اروپا صادر و در مقابل اعتباری به دست می‌آورد که ان شرکت و یا یک واردکننده ایرانی دیگر می‌تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده نماید بدون آنکه پولی بین دو طرف مورد تبادل قرار گیرد.
به باور ضیایی نیری؛ همین سازوکار نیز به همین شکل برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، یعنی در نتیجه این سازوکار قرار نیست ایران پولی را دریافت کند، مواد و کالاهای صادراتی خود را به کشورهای اروپایی میدهد و در مقابل از آنها اقلام مورد نیاز خود را دریافت می‌کند، حال باید در نظر بگیریم که این ساز و کار در صورت نهایی شدن و اجرای ان در مرحله نخست روی مبادله مواد غذایی و محصولات کشاورزی همچنین دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد بود، و سران سه کشور ارائه‌دهنده این طرح اعلام داشته‌اند که کشورهای دیگر نیز در صورت تمایل قدر خواهند بود در ادامه مسیر وارد اینستکس شوند.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی بیان داشت: اما نکته‌‌ای که بایستی قابل توجه قرار گیرد ابهامات و ایرادات این سازوکار مالی است، برخی این طرح را کانال مالی مختص سه دولت اروپایی و ایران می‌دانند اما، در عین حال سران این کشورها اینستکس را سازوکاری برای استفاده همه کشورهای اروپایی معرفی می‌کنند و عدم حضور دیگر کشورها از جمله چین و روسیه که از شرکای استراتژیک ما و تقریبا در یک جبهه سیاسی قرار داریم در شروع راه‌اندازی این سازوکار باعث شده تا در مورد کالبد حقیقی ان تردیدهایی ایجاد شود.
وی گفت: همچنین تمرکز این مکانیسم بر غذا و دارو و عدم تحویل پول به کشور از دیگر ایراداتی است که برای اینستکس به شمار میآید به این دلیل که مبادلات غذا و دارو تا پیش از راه‌اندازی این کانال نیز از مسیرهای مختلف صورت می‌گرفت، علاوه بر آن این سازوکار می‌بایست در چارچوب قوانین مربوط به شفافیت مالی عمل کند و از این رو ممکن است، ایران را به اجبار به پذیرش و تصویب اف.ای.تی.اف سوق دهد و در صورت عدم تصویب و اجرای آن توسط کشور به وعده‌های خود برای ایمن کردن تجارت با ایران پایبند نبوده و اینستکس را متوقف کنند.
ضیایی نیری اظهارداشت: در صورتی که این سامانه عملا هیچ ارتباط و شباهت ذاتی به مکانیسم‌های بانکی ندارد و قاعدتا یک سامانه تهاتری محدود به غذا و اقلام پزشکی است و تحریم‌هایی که اروپایی‌ها در برجام متعهد به برداشته شدن آنها شده‌اند، با وجود این سیاست رفع نخواهد شد، اینستکس به نوعی صاحب تصمیم گیری است چرا که تحت کنترل دولت‌هایی است که در حقیقت از همپیمانان تحریمی آمریکا بر علیه ایران هستند؛ بدین منظور که قادر خواهند بود اصالت یک یا چند مبادله را تایید نکنند، در نتیجه امکان دارد اینستکس اجازه خرید برخی اقلام را به کشورمان ندهد و مجددا محدودیت‌هایی در مبادلات را با استدلال و منطق خود برای ایران وضع کند.
وی افزود: این سیستم مراقبت خواهد کرد ایران کالاهای در لیست تحریم را خریداری نکند و در صورت خرید این نوع کالاها به دست نهادها و اشخاص تحریم شده نرسد، جدا از این معضلات یکی از بارزترین معایب اینستکس عدم تضمین خرید نفت ایران است، اروپایی‌ها با این سیاست ثابت کردند که در زمینه تحریم حتی اگر در کنار ایالات متحده نباشند به هیچ وجه در مقابل او هم قرار نخواهند گرفت و تا مبصر کلاس اجازه خرید نفت به آنها را ندهد، این دولت‌ها نفت ایران را خریداری نخواهند کرد.
وی بیان داشت: یکی از مهم‌ترین بند‌های موجود در بیانیه سه کشور اروپایی، مجبور کردن ایران به تعهدات برجامی خود است، در حالی که گویا حافظه آنها یاری نمی‌کند که این آمریکا بود که با بدعهدی همیشگی از برجام خارج شده و آنها نیز به یک دهم از تعهدات خود عمل نکردند اما، از ایران می‌خواهند همچنان به این سند بی‌ارزش متعهد باشد، از مضرترین مشکلات اینستکس ایجاد امید کاذب است و نشانه‌های آن هم در حال هویدا شدن است، ایران سالهاست که فریب وعده‌های توخالی غرب را خورده و تا این امیدهای حبابی وجود دارد نمی‌توان تصمیمات درست در تمام مسائل بویژه اقتصادی اتخاذ کرد.
ضیایی نیری گفت: اتحادیه اروپا در پایان خرداد ماه اعلام داشتند مقام‌های بلندپایه این اتحادیه و اعضای برجام درباره چگونگی برخورد با مشکلات ناشی از خروج امریکا از توافق هسته‌ای و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به گفت‌وگو خواهند پرداخت، وضعیت کنونی را از سخت‌ترین شرایط می‌پندارند و اظهار می‌دارند تمرکزشان بر این است که توافق هسته‌ای را زنده نگه دارند و اجرای کامل ان را حفظ کنند که این هم جز همان وقت کشی‌های همیشگی است که پایانی ندارد، آنها معتقدند این سازوکار آماده اجرایی شدن است و انتظار دارند که ایران با این وعده‌ها و گوشه چشم‌های بی فرجام به اجرای تعهداتش پایبند باشد، در حالی که قرار این نبود و در واقع انچه دادیم در مقابل انچه که دریافت کردیم مثال کوه در برابر کاه است، و می‌بینیم که در تازه‌ترین اقدامات خصمانه امریکا تحریم‌های جدیدی علیه ایران شکل گرفته و برخی از مقامات کشور را نشانه گرفته است که این تحریم‌ها نیز ذره‌ای اثر و ارزش نخواهد داشت چرا که ایران اسلامی چهار دهه است که با این گربه رقصانی‌ها دست و پنجه نرم می‌کند و این تحریم‌ها فقط بار دیگر ذات حقیقی غرب را نمایان می‌کند، ترامپ اعلام داشته خواستار مذاکرات بدون پیش‌شرط با ایران برای رسیدن به توافق تازه‌ای است و با توئیت‌نگاری‌های خارج از عرف دیپلماسی سعی در ایجاد فضاهای جدید برای فرار از تنگناها و مشکلات ناشی از تصمیمات نابخردانه خود و اتاق فکر صهیونیستی است.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی تصریح کرد: از طرفی امریکا سعی کرد با ایجاد تنش و ماجراجویی در منطقه خلیج فارس گمانه‌زنی‌هایی از وقوع درگیری نظامی بین دو طرف را پدیدار سازد و به شکلی ایران را مجاب به مذاکره نماید که در انهدام پهباد جاسوسی خود پاسخ دندان شکنی از ایران دریافت کرد و مطمئنا به این نتیجه رسیده که در صورت کوچکترین اقدامی خلیج فارس گورستان آنها خواهد شد و منافع انها به مانند آتلانتیس در صفحه روزگار محو خواهد شد.
مقامات کشورمان با کاهش تعهدات در برجام علنا هشدار داده‌اند این کاهش تعهدات ادامه پیدا خواهد کرد مگر آنکه منافع ایران از برجام تامین به رور کامل تامین شود با اینحال وزیر خارجه فرانسه در نطقی اعلام کرد ایران با نقض تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای مرتکب خطای جدی خواهد شد و چنین اقدامی پاسخی نادرست به فشارهای ایالات متحده علیه تهران است و همین موضع‌گیری‌ها می‌تواند اثبات کننده این مسئله باشد که حتی اگر اروپائیان به اجبار بندهایی از منافع ایران در برجام را در دستور کار قرار دهند چه به واسطه اینستکس و چه سازوکار دیگر مطمئنا نمی‌تواند به طور کامل و دائمی خواسته‌های کشور را تامین کند.
وی خاطرنشان کرد: بعید است این سازوکار با وجود تحریم‌های گسترده امریکا در حوزه‌های مختلف فرجام مناسبی را داشته باشد، مقامات کشور گرچه با تاخیر اما، به درستی و تصمیم به جا در کاهش پله‌ای تعهدات در واقع می‌خواهند تا به طرف‌های اروپایی برجام یعنی بریتانیا فرانسه و آلمان اعلام کنند ضرورتی در پایبندی ایران به این سند وجود ندارد و زمانیکه منافع کشور تامین نشده نیازی نیست آنها هم خواب آرامی داشته باشند گرچه ما اعلام داشته‌ایم هیچ گاه به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نخواهیم بود و این یک سیاست کم در برابر کم است و هیچ دولتی قادر نخواهد بود با لفاضی و یا بیانیه‌های تلویزیونی از انجام‌تعهدات خود شانه خالی کند.
وی در پایان گفت: مکانیزمی هم که اروپا به این منظور در نظر گرفته است نسبتاً ضعیف و غیر کاربردی است و این سازوکار نمی‌تواند ایران را به حقوق قانونی خود از برجام برساند، البته شرکای برجام تاکنون طرف تهران را گرفته و واشنگتن در این میان به طرز غیرمعمولی منزوی شده است اما، این انزوا اثر مثبتی برای ما نخواهد داشت چرا که ذات این تقابل اروپا در برابر آمریکا مصداق بارز با گرگ دنبه می‌خوره و با چوپان گریه می‌کند است، در صورتی که پایبندی ایران به تعهدات برجامی تاکنون در گزارش‌های رسمی متوالی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای ایران تأیید شده است دیگر کشور نیازی به اثبات نیت شفاف خود ندارد اما، اتلاف وقت و بازی با زمان از سوی دولت‌های اروپایی به مرحله‌ای رسید که اقدامی جدی و عملی را از ایران شاهد باشند و آنها نیز باید دریابند که یا وعده‌هایی که دادند عملی کنند یا به انتظار بنشینند و نظاره گر دوران جدیدی باشند که جز پشیمانی برای غرب و آمریکا و نوکران منطقه‌ای آنها ثمره دیگری نخواهد داشت.
