چندی پیش حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، در نامه‌ای به روسای قوا، سیاست‌های کلی محیط‌زیست را ابلاغ کردند. در این بین ايجاد نظام يكپارچه ملّي محيط‌زيست، مديريت هماهنگ و نظام‌مند منابع حياتي، جرم‌انگاري تخريب محیط‌زیست، تهيه اطلس زيستبوم كشور، تقويت ديپلماسي محیط‌زیست، گسترش اقتصاد سبز و نهادينه‌سازي فرهنگ و اخلاق زیست‌محیطی از جمله محورهای ابلاغیه رهبر معظم انقلاب اسلامی بود. اکنون بعد از بررسی دو بند که روز شنبه در روزنامه چاپ شد، دو بند دیگر این سیاست‌ها را با هم مرور می‌کنیم و درباره لزوم توجه به آن و آوردن این ضروریات در قانون ششم توسعه می‌نویسیم.
اولین بند ابلاغی توسط مقام معظم رهبری: مديريت جامع، هماهنگ و نظام‌مند منابع حياتي (از قبيل هوا، آب، خاك و تنوع زيستي) مبتني بر توان و پايداري زيستبوم بويژه با افزايش ظرفيت‌ها و توانمندي‌هاي حقوقي و ساختاري مناسب همراه با رويكرد مشاركت مردمي. و بند ۷ این ابلاغیه عنوان شده است که مديريّت تغييرات اقليم و مقابله با تهديدات زيست‌محيطي نظير بيابان‌زايي، گرد و غبار بويژه ريزگردها، خشكسالي و عوامل سرايت‌دهنده ميكروبي و راديواكتيو و توسعه آينده‌نگري و شناخت پديده‌هاي نوظهور زیست‌محیطی و مديريّت آن.
اهمیت توجه به محیط‌زیست
همانطور که بارها گفته شده است ضرورت و اهداف ارزیابی اثرات محیط‌زیست وقوع بحران‌های محیط‌زیستی و کمیابی منابع، نگرانی‌های عمیقی را در سطوح مختلف جوامع انسانی ایجاد کرده که ضرورت رفع آن لحاظ کردن معیارهای محیط‌زیستی در فعالیتهای توسعه‌ای است. از آنجایی که بین انسان و طبیعت رابطه‌ای دوطرفه وجود دارد. بشر برای منافع خویش طبیعت را مورد بهره‌برداری قرار داده و سعی در کنترل محیط‌زیست دارد، از این رو راه‌ها و ابزارهایی را برای رسیدن به اهداف و بهبود رفاه خویش اختراع کرده است اما در این بین بسیاری از منابع طبیعی و محیط‌زیستی هم در جهت رفاه زود گذر خود آینده زمین را نابود و خسارت عظیمی به تاثیرات ناشی از آن برروی زندگی انسان بسیار عمیق است. اینجاست که ضرورت مطالعات ارزیابی از جمله ارزیابی اثرات توسعه بر محیط‌زیست مشخص می‌شود. الحاق مطالعات زیست‌محیطی از جمله ارزیابی اثرات توسعه بر محیط‌زیست و طرح‌های توسعه به منظور اطمینان از توسعه پایدار برای نسل آینده در کنار محیط‌زیست سالم و تامین رفاه نسل کنونی یک ضرورت است.
اهداف کلی ارزیابی اثرات محیط‌زیستی در کشور جمهوری اسلامی ایران را می‌توان در تبیین سیاست ملی بر‌اساس اصل پنجاهم قانون اساسی، افزایش تلاش‌ها برای ممانعت، محو و ترمیم خسارات وارده بر محیط‌زیست، اتقای سطح دانش و آگاهی جامعه از اهمیت محیط‌زیست و حفاظت آن، تامین بهداشت و رفاه انسان‌ها و حفظ کیفیت محیط‌زیست، بکارگیری معیارهای محیط‌زیستی در برنامه‌ریزی توسعه، این موارد در قوانین سوم تا پنجم توسعه ذکر شده است.
ارزیابی اثرات محیط‌زیستی کشور
جمهوری اسلامی ایران در زمره کشورهایی است که تا قبل از سال ۱۳۷۳ قانون ویژه‌ای در زمینه ارزیابی اثرات محیط‌زیستی نداشته است. اما تا قبل از این تاریخ طبق قوانین محیط‌زیستی به دولت اختیار داده شده بود در مورد بعضی از پروژههای خاص، بررسی‌های محیط‌زیستی را الزامی کند.
بنابر تعریف عمومی، ارزیابی محیط‌زیستی را می‌توان فرآیند و جریان بررسی و مطالعات رسمی برای پیش‌بینی اثرات فعالیتهای یک پروژه پیشنهادی بر محیط‌زیست، سلامت انسان‌ها و رفاه اجتماعی دانست. برخی تعاریف دیگر آن را روشی برای تعیین، پیش‌بینی و تفسیر اثرات محیط‌زیستی یک پروژه بر کل محیط‌زیست، بهداشت عمومی و سلامت اکوسیستم‌هایی می‌دانند که زندگی بشر به آن وابسته است. این ابزار مدیریت محیط‌زیست اثرات فعالیتهای یک پروژه را با دیدگاه اجتناب و یا کاهش اثرات آنها بر محیط‌زیست بررسی می‌کند.
لذا ارزیابی محیط‌زیستی به عنوان تکنیک مهمی به شمار می‌رود که برای اطمینان یافتن از اینکه اثرات احتمالی پروژههای توسعه در محیط کاملاً مورد شناسایی و در تصمیم‌گیری‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند، کاربرد دارد. با توجه به اثرات تخریبی و بعضاً غیر‌قابل جبران و بسیار پرهزینه بسیاری از پروژههای توسعه، ارزیابی محیط‌زیستی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای دستیابی به توسعه پایدار از سال۱۳۷۳ در کشور ایران جایگاه قانونی یافته است.
در طول این مدت علاوه بر تثبیت جایگاه قانونی فرایند ارزیابی محیط‌زیستی در کشور فهرستی از طرح‌ها و پروژههای مشمول ارزیابی محیط‌زیستی در سال ۱۳۸۴ به تصویب رسید با توجه به ابلاغ آخرین مصوبه شورایعالی حفاظت محیط‌زیست تعداد کل طرح‌ها و پروژههای مشمول انجام مطالعات ارزیابی محیط زیستی به ۵۱ عنوان رسیده است.
اوضاع کنونی محیط‌زیستی
گرم شدن کره زمین، حرکت سیلاب‌های ویرانگر، باران‌های اسیدی، آب شدن یخ‌های قطبی، بالا آمدن سطح دریاها و تهدید سواحل آن خشک شدن چشمه‌سارها و رودخانه‌ها، حیات بخش فرسایش خاک‌ها، گسترش کویرها، زلزله، فرو رفتن زمین، سرما‌های شدید فصلی و گرماهای طاقت‌فرسا در مناطق مختلف کره زمین یک روی سکه است که در طرف دیگر آن نابودی جنگل‌ها و مراتع سر سبز، انهدام هزاران گونه گیاهی و جانوری، آلودگی خاک‌ها و آلودگی شهرها و در نتیجه بر هم خوردن تعادل و توازن طبیعت با انفجار جمعیت را حک کرده‌اند.
آلودگی هوا
هواي خاص و تمیزی که انسان لازم است تنفس کند مخلوطی است از ازت ۸۷ درصد اکسیژن ۲۱ درصد و یک درصد گازهای نظیر آرگون، هلیوم، متان و... می‌باشد.
این گازها در شرایط طبیعی در جو زمین از نظر شيمیایی اثری بر یکدیگر ندارند ولی با پیشرفت تمدن و لوکس‌گرایی و رشد تکنولوژی و توسعه صنایعی که نیاز به مصرف انرژی دارند مواد دیگری را که در نتيجه کاربرد سوخت‌های مختلف به وجود می‌آورند به هوا اضافه می‌شود و باعث بر هم خوردن تعادل فوق می‌شود هوایی که به وجود می‌آید برای تنفس انسان و حیوان و گیاهان بسیار مضر است.
این پدیده خطرناک سلامتی و رفاه بشر، جانداران و گیاهان را تهدید می‌کند و سهم بیشتر این آلودگی‌ها از طریق انتشار گازهایی نظیر منواکسید کربن، اکسید ازت، هیدرو‌کربن‌ها، دی‌اکسید گوگرد ذرات معلق و گرد غبار است که در این میان خودروها و نیروگاه‌های سوخت فسیلی بیشترین سهم آلوده‌کنندها را برعهده دارند.
نتیجه این گازها ابر سیاه رنگی است که بر فراز شهر سایه افکنده و تنفس ما را دچار مشکل کرده است این آلودگی‌ها نه تنها بر سلامتی ما اثر سوء دارد به حیوانات و گیاهان هم صدمه می‌زند و اثرات سوئی بر مصالح ساختمانی منازل و ادارات و اماکن فرهنگی و مذهبی می‌گذارد. آلودگی هوا باعث نازک شدن لایه ازن و از بین رفتن تدریجی آن نیز شده است.
آلودگی آب
بحران آب در قرن بیست و یکم منبعث از چهار عامل محدودیت منابع آب شیرین در دسترس، افزایش جمعیت و رشد مصرف آب و فضولات بیشتر به تبع مصرف روز‌افزون آب و سر انجام تاخیر در اجرای پروژههای منابع جدید استحصال آب است یکی از راه‌حل‌های اساسی تامین آب و صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده بهینه از آن و همچنین حفاظت کیفی آب و آلودگی آن عدم آشنایی ما به مسائل زیست‌محیطی است و در فرهنگ غنی اسلام عزیزمان به پاکیزگی آب اهمیت ویژه‌ای قائل است.
ولی به دلیل رشد بی‌رویه تکنولوژی و صنایع و فقدان نگرش زیست‌محیطی تعدادی از مدیران متاسفانه واحدهای صنعتی خراسان روزانه ۱۶۲/۱۱۹متر‌مکعب فاضلاب وارد محیط‌زیست می‌کنند که ۲۱۳/۶۱ متر‌مکعب از فعالیت ۱۴۵/۲ واحد صنعتی و ۱۱۵ واحد صنایع غذایی و ۱۰ کارخانه قند خراسان که در فصل برداشت ۹۵۰/۵۷ متر مکعب فاضلاب تولید می‌کنند. آب این روزها به منبع اصلی نزاع‌های منطقه‌ای در حال تبدیل شدن است.
اما این بحران‌ها می‌تواند حتی به تغییر سرنوشت یک ملت منجر شود و آنها را با بحران‌های عجیب و غریب و جدی روبرو کند بحران‌هایی که حتی می‌تواند گاه دوستی‌ها را به دشمنی مبدل کند.
از همه اینها می‌توان نتیجه گرفت برای به دست آوردن آسایش لحظه‌ای نباید کاری کرد که آینده حیات بشر به مخاطره افتد.
