اظهارات قابل تامل معاون پيشين وزارت خارجه آمريكا مبني بر احتمال بسته نشدن پرونده پي.ام.دي حتي بعد از گزارش آژانس و نيز دبه در آوردن اخير برخي مقامات اين كشور در حالي است كه برخي ناظران سياسي معتقدند كه آمريكايي‌ها نمی‌خواهند پرونده هسته‌ای ايران به يك سرانجام نهايي برسد و احتمال پايبند نبودن آنها به تعهداتشان زياد است.
به تازگي معاون پیشین وزیر خارجه آمریکا با اشاره به در پیش بودن انتشار گزارش نهایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران عنوان داشت که این گزارش ممکن است به گونه‌ای باشد که بحث‌ها بطور کامل مختومه نشوند.
مارك فيتز پاتريك با بيان اينكه اگر ايران پاسخ‌های قانع‌كننده‌ای به پرسش‌های آژانس در مورد فعاليت‌های گذشته خود ندهد عمل به تعهداتي كه براساس برجام برعهده آمريكا و ديگر كشورهاي حاضر در توافق است مشكل می‌شود.
معاون پیشین وزیر خارجه آمریکا درباره مناقشات مطرح در مورد نمونه‌برداری‌های آژانس از ایران و احتمال ایجاد اختلال در گزارش نهایی آن گفت: اجازه بدهید به یک مورد درباره راستی‌آزمایی اشاره کنم. نمونه پارچین این پتانسیل را دارد که تبدیل به سابقه‌ای شود که تأثیر منفی داشته باشد. منظور شیوه نمونهبرداری از این تأسیسات است. نمونهبرداری به شکلی انجام شد که در سطح استانداردهای آژانس باشد اما یک جنبه آن نگران‌کننده است. آمانو چهارشنبه در برلین گفت که اماکنی که قرار بوده نمونهبرداری از آن انجام شود، پیشتر اعلام شده بود، و این می‌تواند سابقه‌ای منفی در آینده اقدامات آژانس داشته باشد.
واکنش نجفی به اين اظهارات
اين ادعا در حالي مطرح شد كه بلافاصله نماينده دائم ايران در آژانس بين‌المللی انرژی به اظهارات اين کارشناس آمریکایی واكنش نشان داد و گفت: براساس بند ١٤برجام ١+٥ متعهد است قطعنامه‌ای را به شورای حکام آژانس ارائه دهند که هدف آن بستن موضوع پي.ام.دي است و طرف‌های مقابل می‌دانند که شرط اجرای برجام بسته شدن اين پرونده است.
به گزارش مهر، رضا نجفي افزود: متاسفانه برخی قبلا هم به تبعیت از منابع غربی تیترهایی همچون "آمانو و ۱۲ نفر از بازرسان آژانس برای بازرسی از تاسیسات نظامی پارچین به تهران آمده‌اند" یا "رسانه‌های غربی: آمانو با دانشمندان ایرانی مصاحبه می‌کند" در سایت‌های خود زده بودند که کاملا گمراه‌کننده و خلاف نقشه راه بود و در واقع نه بازرسی وارد سایت پارچین شد و نه هیچ دانشمند هسته‌ای با آمانو یا بازرسان مصاحبه کرد.
نجفي إظهار داشت: الان هم حرف یک فردی که هیچ مسئولیتی ندارد بعنوان نتیجه قطعی فرض شده است. اینکه چرا برخی سایت‌ها دنبال منفی بافی هستند و دلایل آن، چون مربوط به بحث‌های سیاسی داخلی است فعلا به سکوت برگزار می‌کنیم.
اظهارات اين معاون پيشين آمريكايي شايد به دليل نداشتن مقام رسمي كنوني در عرصه سياست خارجي آمريكا قابل استناد نباشد اما قابل تامل است! چراكه آمريكايي‌ها همچنان به دنبال باج‌خواهي و زير بار نرفتن در اجراي تعهداتشان هستند چنانچه در گزارشي مدعي شده با انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در ۱۵ دسامبر در مورد بازرسی از فعالیت‌های گذشته ایران در حوزه سلاح‌های هسته‌ای، مخالفان این توافق در واشنگتن بار دیگر فرصتی خواهند داشت که مانع از اجرایی شدن برجام شوند.
آنطور كه اين روزنامه آمريكايي نوشته مخالفان آمریکایی می‌توانند بحث بر سر اینکه آیا آژانس می‌تواند اقدامات راستی‌آزمایی سخت‌گیرانه را در این توافق به انجام برسانند یا نه را دوباره شروع کنند و این امر بهانه‌ای در دست کاندیداهای ریاست جمهوری، جمهوری‌خواهان کنند که می‌گفتند این توافق نباید انجام بگیرد. در ایران نیز مخالفان فرصتی به دست می‌آورند که اجرایی شدن برجام را به تأخیر بیندازند.
براساس مفاد برجام که در ۱۴ جولای توسط ایالات‌متحده و متحدانش با ایران به امضا رسید، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از بازرسی‌های خود در حوزه ابعاد احتمالی نظامی (پي.ام.دي)، بنا به خواسته منتقدان آمریکایی،گزارشی ارائه خواهد داد تا براساس آن مشخص شود که تا چه میزان ایران درگیر سلاح‌های اتمی است و یا اینکه براساس اظهارات رهبر ایران، فعالیت‌های هسته‌ای این کشور همیشه صلح‌آمیز بوده است.
علیرغم این انتقادات، یوکیا آمانو، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اجلاس منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اتحادیه اروپا در روز چهارشنبه گذشته اظهار داشت: هدف سازمان ما راستی‌آزمایی مقاصد ایران نیست چراکه راستی آزمایی مقاصد درگذشته و آینده امر غیرممکنی است. این کار وظیفه ما نیست.
وی اضافه کرد که کار آژانس نوشتن گزارشی است که "آخرین ارزیابی من در مورد همه مسائل مهم گذشته و حال" را ارائه دهد، خواهد بود. آمانو در ادامه گفت: بعد از آن وظیفه اعضای آژانس خواهد بود که پاسخ مناسبی را ارائه دهد.
منتقدان آمریکایی درخواست بیشتری دارند. در ماه مارس یک گروهی متشکل از ۳۶۷ نفر از هر دو حزب مجلس طی یادداشتی به باراک اوباما اظهار داشتند "تا زمانی که درک کاملی از برنامه گذشته ایران نداشته باشیم برای مجامع بین‌المللی غیرممکن خواهد بود که در مورد زمان تخلفات ایران در آینده با اطمینان سخن بگویند."
به نظر می‌رسد که آمانو، آژانس را برای انتقادات از طرف واشنگتن و ایران بعد از انتشار گزارش ایران آماده کرده است. وی در جلسه هفته گذشته در اتحادیه اروپا گفت که آژانس از جاهای بسیاری مورد انتقاد قرارگرفته که همه آنها منصفانه نبوده است. وی مدعی شد: ما از یک طرف مورد اتهام واقع شدیم که نسبت به ایران بسیار سختگیر هستیم و از طرف دیگر اینکه چرا بسیار منعطف هستیم. این شاید نشان از این دارد که ما در مسیر درستی قرار گرفته‌ایم."
دبه در آوردن آمريكا از هم‌اكنون
با توجه به سناريوي جديد آمريكايي‌ها براي شانه خالي كردن از اجراي تعهدات برجام به همين دليل مقام معظم رهبري در نامه ۹ماده‌ای بسته شدن پرونده پي.ام.دي را يكي از مهمترين اقدامات اساسي غرب و اجراي تعهدات از سوي ايران را منوط به اين مساله دانستند د چنانچه در بخشي از اين نامه آمده (اقدامات مربوط به آنچه در دو بند بعدی (تعهدات مربوط به رآکتور اراک و کاهش ذخایر اورانیوم) آمده است، تنها هنگامی آغاز خواهد شد که آژانس، پایان پرونده موضوعات حال و گذشته (PMD) را اعلام نماید.)
ديروز نيز بهروز كمالوندي سخنگوي سازمان انرژي اتمي پيرامون پي.ام.دي و گزارش آژانس در گفت‌و‌گو با نسيم تصريح كرد: آمانو اعلام کرده روز دوم دسامبر گزارش خود را در این خصوص ارائه می‌دهد. بعد از آن هم که احتمالاً ، جلسه‌ای در وین برای جمع‌بندی مباحث تشکیل خواهد شد و گزارش آن جمع بندی به شورای حکام ارائه می‌شود. چون در برجام آمده که رویکرد پرداختن به موضوعات هسته‌ای گذشته با رویکرد بسته شدن پرونده در شورای حکام خواهد بود، به نظر می‌رسد همه اعضاي امضا‌کننده برجام برای این امر تلاش خواهند کرد، پیش‌بینی می‌کنیم که۱+۵ پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای بسته شدن پرونده ایران را در شورای حکام ارائه خواهد کرد.
وي گفت: البته درست است که این یک مساله فنی است اما بالاخره کشورهایی هستند که شورای حکام را اداره می‌کنند؛ دقیقا شبیه شورای امنیت هستند؛ لذا مانند اتفاقی که آنجا افتاد و با قطعنامه‌ای قطعنامه‌های قبلی لغو شد، اینجا هم تقریبا چنین اتفاقی خواهد افتاد.
سخنگوي سازمان انرژي اتمي كشورمان در‌خصوص اقدامات انجام شده در برجام نيز اينطور توضيح داد: ما کار را بر مبنای قدم‌های برگشت‌پذیر آغاز کردیم. یعنی در صورتی که بخواهیم به عقب برگردیم این کار برای ما مکان‌پذیر باشد آنچنان که حتی چنانچه این موضوع در نامه الزامات ۹گانه دستورات مقام معظم رهبری نیز نمی‌بود باز هم سازمان انرژی اتمی کار رآکتور اراک را حالا حالاها آغاز نمی‌کرد و اینطور که برخی فکر می‌کنند یا می‌گویند نیست که ما سراغ کلندریای رآکتور اراک رفته بودیم و بعد از نامه مقام معظم رهبری ما کار را متوقف کردیم، ما البته نامه و الزامات ایشان را دقیقا در حکم فرمان می‌دانیم و آن را روی چشم گذاشته و دقیقا اجرا می‌کنیم.
وي گفت: کارهایی که الان انجام می‌دهیم اقدامات برگشت‌پذیر است یعنی اینکه ما حدود ۱۰ هزار ماشین سانتریفیوژ داریم که تا بحال نه گازی به آنها تزریق شده بود و نه کاری انجام می‌دادند و فقط نصب شده بودند، لذا ما آرام آرام شروع به جمع کردن این سانتریفیوژها کردیم. ده هزار سانتریفیوژی که هر کدام کارهای زیادی دارد تا جمع شود، اینها باید دانه دانه پیچ و مهره‌هایش باز شود، تمیز شده، روی کاغذ بسته و روی پالت گذاشته شود، البته نه اینکه تا انتها برویم و بعد به آژانس بگوئیم حالا بیا اینها را مهروموم بزن و انبار کن. کل این کارها را می‌توان مقدمات نامید.
كمالوندي در ادامه تصريح كرد: ضمنا اینکه ما فعلا اقدامی در‌خصوص سانتریفیوژهایی که در حال کار کردن هستند انجام نمی‌دهیم، چراکه از میان سانتریفیوژهایی که کار می‌کنند تنها ۳ هزار عدد را باید جمع‌آوری کنیم که این کار نیز حدودا دو هفته زمان نیاز دارد. لذا ما کارهای دیگری که زمان بر هستند را آغاز کرده‌ایم و از امروز هم حدود دو هفته دیگر کار وجود دارد تا برسیم به جایی که سانتریفیوژهای فعال را جمع‌آوری کنیم.
بنابر گزارش چند روز پيش فارس یکی از استدلال‌هایی که در دفاع از سپردن قضاوت به آژانس مطرح می‌شود، این است که آنچه یوکیا آمانو باید گزارش کند، مواردی ملموس است از جمله کاهش شمار سانتریفیوژها، اصلاح رآکتور اراک و کاهش ذخایر سوخت و اصولا آژانس نمی‌تواند گزارشی خلاف واقع در مورد آنها منتشر کند.
این استدلال تا حدی در مورد گزارش دوم صادق است، اما اوضاع در مورد گزارش نخست آژانس که مربوط به مسئله PMD است، متفاوت است. مسئله ابعاد احتمالی سال‌هاست از سوی غرب به عنوان ابزاری برای فشار به ایران به کار رفته و هرچند ایران بارها به سوالات آژانس پاسخ داده، اما این نهاد هر بار سوالات تازه‌ای را روی میز آورده است، به نحوی که برخی از کارشناسان در برهه‌ای این روند را یک روند بی‌پایان توصیف کردند.
حتی در مواردی مانند مسئله مریوان، که غلط بودن ادعاهای آژانس به روشنی مشخص شد، آژانس از مختومه اعلام کردن همین یک مورد هم خودداری کرد و از پذیرش دعوت مکرر ایران برای بازدید از این منطقه، طفره رفت.
این سابقه نشان می‌دهد که آژانس اگر بخواهد، می‌تواند در موعد ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر) که براساس نقشه راه مورد توافق قرار است گزارش نهایی خود در مورد ابعاد احتمالی را منتشر کند، باز هم با مطرح کردن بهانه‌های تازه ختم بررسی این پرونده را به بعد موکول کند.
در آن صورت، اگر ایران پیش از ختم پرونده، تعهدات میدانی خود که مسئله خروج قلب رآکتور اراک و انتقال اورانیوم به خارج از کشور بازگشت‌ناپذیرترین آنها هستند را انجام داده باشد، نه فقط امکان از سرگیری عادی فعالیت‌هایش را از دست داده، بلکه آژانس مرتبا این گزارش را به عنوان اهرم فشاری برای تکمیل سریع‌تر دیگر تعهدات به کار خواهد گرفت.
با اين اوصاف بسته نشدن پرونده پي.ام.دي نقض آشكار برجام از سوي غرب است بنابراين، لازم است که جمهوري اسلامي ایران از هم‌اکنون برای طرف مقابل مشخص کند نقض اين مساله (بسته نشدن پرونده پي.ام.دي) موجب بر هم خوردن توافق خواهد شد.
آمريكا همچنان در صدد باج‌خواهي
حسن هاني‌زاده پيرامون ادعاهاي مطرح شده مبني بر احتمال باز ماندن پرونده پي.ام.دي به سياست روز گفت: اظهارات اخير معاون سابق وزير خارجه آمريکا در مورد پرونده هسته‌اي ايران نشان مي‌دهد که آنها به تعهدات خود پايبند نيستند.
این كارشناس مسائل سياسي افزود: به تازگي نيز بعضي از اعضاي کنگره آمريکا نيز طرحي را براي تحريم شرکت‌ها ارائه داده‌اند كه نشان مي‌دهد آمريکا همچنان درصدد باج‌خواهي از ايران هستند و اين دولتمردان مايل نيستند که پرونده به يک سرانجام برسد. وي با بيان اينكه براساس توافقات وين موضوع پي.ام.دي پس از گزارش مديرکل آژانس بين‌المللي قرار است بسته شود لذا اگر طي يک ماه آينده موضوع پي.ام.دي به يک سرانجام مطلوبي نرسد جمهوري اسلامي ايران بايد در‌خصوص اجراي برجام بازنگري کند. وي در پايان گفت: با توجه به تشکيل يک كميته نظارت حقوقي براي اجراي برجام اين کميته مي‌بايستي ساز و کارهاي جديدي را براي مقابله با زياده‌‌خواهي‌هاي آمريکا و غرب تعيين کند.
سخن آخر
در يك جمع‌بندي اينطور می‌توان اذعان كرد از آنجا که برجام یک پروژه ملی و نه صرفا دولتی است، لازم است که روند اجرایی شدن آن نیز تحت نظارت یک مرجع فرا قوه‌ای قرار گیرد. حتی در آمریکا نیز چنین وضعیتی شکل گرفته و دولت ملزم شده است که به صورت دوره‌ای گزارش‌هایی را در مورد روند اجرایی توافق و همچنین میزان پایبندی ایران به تعهداتش، به کنگره ارائه کند. از همین‌رو تشکیل کمیته‌ای تحت نظر شورای عالی امنیت ملی که احتمالا بررسی میزان پایبندی طرف غربی به تعهداتش، مشخص کردن موارد احتمالی نقض عهد و حتی نحوه هزینه‌کرد منابع حاصل از برجام می‌تواند جزو وظایفش باشد، ضروری به نظر می‌رسد.
