۴۷ نفر از اعضای جمهوری‌خواه سنای آمریکا که چند نفر از آنها در جزء نامزدهای احتمالی ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶ هستند در اقدامی بیسابقه و حیرت‌انگیز که ناقض عرف سیاسی در غالب کشورهای جهان است بدون هماهنگی با دولت وقت مستقیماً نامه‌ای به مقامات ایرانی ارسال و متذکر شدند که هرگونه توافقی که اوباما با دولت ایران به عمل آورد می‌تواند به اشاره قلمی توسط رئیس‌جمهوری بعدی فسخ شود و کنگره آمریکا می‌تواند هر زمان بخواهد مفاد آن توافق را تغییر دهد. اگر انگیزه‌های سیاسی امضاء‌کنندگان نامه را که عمدتاً ناشی از رقابت‌های حزبی است کنار بگذاریم، مفاد نامه آنها به وضوح حکایت از آن دارد که تدوین‌کنندگان نامه و امضاء‌كنندگان آن درباره حدود اختیارات سنا در تصویب معاهدات بین‌المللی و مقررات حقوق بین‌الملل عمومی که ناظر به الزامات و تعهدات کشورها در چارچوب توافقات فی‌ما‌بین است اطلاعات کافی نداشته‌اند. ضمناً برداشت آنها از قانون اساسی آمریکا در این زمینه نیز ظاهراً کافی و وافی نبوده است.
تهدید سناتورهای جمهوری‌خواه کنگره
جمهوری‌خواهان کنگره به عنوان یکی از گروه‌های مخالف توافق، کوشش فراوانی برای محدود کردن اختیارات ریاست جمهوری امریکا انجام داده‌اند و در تازه‌ترین اقدام، مدعی شده‌اند توافق احتمالی با ایران، فقط در مدت زمان ریاست جمهوری اوباما اعتبار اجرایی دارد. این تهدید سناتورهای کنگره در حالی صورت گرفته است که گفت وگوهای هسته‌ای به مذاکره دو‌جانبه ایران و امریکا محدود نیست و در کنار امریکا پنج قدرت مهم دیگر جهان قرار گرفته‌اند که امضای آنها ذیل توافق با ایران می‌تواند ضمانت معتبری برای اجرای آن باشد. یعنی ۶ کشور در مجموع، اراده خود را برای به نتیجه رساندن مذاکرات به کار می‌گیرند و نمی‌توان اراده ۶ کشور را به اراده یکی از کشورها پیوند زد. متن توافق هسته‌ای احتمالی، می‌تواند و باید از چنان استحکامی برخوردار باشد که اگر یکی از کشورها از پایبندی به تعهدات خود سرباز زد، به اصل توافق صدمه‌ای وارد نشود و آن کشور خاطی نتواند به تنهایی موجب از بین رفتن اصل توافق شود. اگرچه؛ متن توافقی که ۷ کشور در مذاکرات هسته‌ای دنبال می‌کنند، صرفاً بار حقوقی ندارد اما اکنون تمامی طرفین مذاکره به میل خود و بدون تأثیر پذیری از هر فشار فرضی خارجی پشت میز چانه‌‌زنی می‌نشینند و جملگی تأکید کرده‌اند که از اراده کامل برای مذاکره و توافق سیاسی برخوردارند.
مواضع اوباما و مقامات آمریکایی در‌خصوص این نامه
اوباما این اقدام سناتورهای جمهوری‌خواه را به شدت مورد نکوهش و انتقاد قرار داد و متذکر شد که امضاء‌کنندگان نامه با مخالفان توافق هسته‌ای در ایران هم‌صدا شده‌اند که ائتلافی نا متعارف است. او تأکید کرد که در حال حاضر آمریکا می‌کوشد تا با ایران به توافقی برسد و اگر چنین شود او موضوع را با مردم آمریکا در میان خواهد گذاشت. اما واکنش جو بایدن معاون اوباما که سال‌ها در سنای آمریکا عضویت داشته است شدیدتر بود. او گفت: در حالی که آمریکا در جریان مذاکراتی حساس است قصد سناتورهای جمهوری‌خواه از ارسال نامه این بوده است که زیر پای اوباما را خالی کنند. آنها با این اقدام خود رویه‌های سنا را که قدمت آنها به چند قرن بالغ می‌شود نادیده گرفته و توانایی رؤسای جمهوری آینده آمریکا اعم از دموکرات یا جمهوری‌خواه را برای مذاکره از طرف ایالات متحده آمریکا با سایر دولت‌ها تضعیف کرده‌اند. جو بایدن متذکر شده است که نامه مزبور این پیام را تبلیغ خواهد کرد که فرمانده کل قوای آمریکا نمی‌تواند به تعهداتی که ایالات متحده آمریکا پذیرفته است عمل کند.
سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز نامه سرگشاده سناتورهای جمهوری‌خواه به مقامات ایرانی درباره توافق هسته‌ای را تلاشی برای تضعیف مذاکرات دانست. جن ساکی یادآور شد: «کنگره اختیار هشدار دادن درباره متن توافقات بین‌المللی را که کاخ سفید بر سر آنها مذاکره می‌کند ندارد.» سخنگوی وزارت خارجه امریکا تصریح کرد: «قانون اساسی امریکا این اختیار را به کاخ سفید می‌دهد تا با همپیمانان خارجی بر سر توافقات مذاکره کند در حالی که این نامه این‌گونه نشان می‌دهد که کنگره در این میان نقش دارد اما این مسأله اشتباه است.» جن ساکی افزود: «اختیارات کاخ سفید در این زمینه نه تنها به مذاکرات امریکا و ایران بلکه با فرانسه آلمان، انگلیس، اتحادیه اروپا، چین و روسیه نیز مرتبط است.»
موضع وزیر خارجه ایران در این زمینه
وزیر خارجه کشورمان هم که در موضع‌گیری نخستین خود، نامه جمهوری‌خواهان را «ترفندی تبلیغاتی» و فاقد اعتبار قانونی خوانده بود، گفت: «در این نوع نامه‌نگاری که کاری بیسابقه و غیر‌دیپلماتیک است، در واقع به ما گفته می‌شود که ایالات متحده غیرقابل اعتماد است.» محمدجواد ظریف که به نشست مجلس خبرگان دعوت شده بود، طی سخنانی در این نشست، تأکید کرد: «چه مذاکرات به نتیجه برسد و چه نرسد ما برنده هستیم؛ چون سرمایه‌ای که ما در این سال‌ها جمع‌آوری کرده‌ایم عزت و خود باوری است؛ سرمایه‌ای که قابل پس گرفتن نیست و امریکایی‌ها و غرب نیز این واقعیت را پذیرفته‌اند.»
آمریکا قابل اعتماد نیست
کارشناسان معتقدند؛ نامه ٤٧ سناتور جمهوری‌خواه آمریکا از نوع طنزهای حادثه‌ساز و ناخواسته است. ظاهر عبارات، بسیار جدی، حتی خشن و تند است و امر و نهی‌های زیاد در آن جاری است، ولی ماهیت عمل بسیار ساده‌لوحانه و خنده‌آور است. دولت اوباما تهدید می‌شود که از اختیارات قانونی خود استفاده نکند؛ چراکه فردا کشتی‌بان را سیاست دیگری خواهد آمد. به طوری‌که همه رشته‌های امروز و فردا، پنبه خواهد شد؛ پس بهتر است رئیس‌جمهور دست از پا خطا نکند و منافع ملی را فدای سلیقه نتانیاهو کند. این کنشگران عرصه طنز تا آنجا پیش می‌روند که اقتدار و حیثیت کشور آمریکا را برای تسکین دردهای تندروانه و دلواپسانه خود به سخره می‌گیرند و به این امر مهر تایید می‌زنند که اگر هم دولت تعهداتی را بپذیرد، کنگره اعتبار آن را نادیده خواهد گرفت و به این وسیله، آشفتگی و چند‌دستگی و تضادهای مزمن دموکراسی‌های غربی را برملا کرده و به دنیا اعلام می‌کنند که آمریکا قابل اعتماد نیست؛ چراکه در انتقال قدرت از حزبی به حزب دیگر، کل حقوق بین‌المللی که حفظ و تقویت آن برای آمریکا برکات زیادی دارد (از جمله عضویت دایم در شورای امنیت) کلا فراموش می‌شود.
مخالف خوانی سیاستمداران امریکایی با روند مذاکرات
مخالف‌خوانی سیاستمداران امریکایی با روند مذاکرات در شرایطی است که مقامات کشورمان همواره در فرآیند مذاکره با قدرت‌های بزرگ و بویژه امریکا این نکته را از نظر دور نداشته‌اند که امضای خود را پای توافقی بگذارند که ضمانت اجرایی معتبری را پشت سر خود داشته باشد. محمدجواد ظریف اخیراً گفته است ایران به دنبال آن است که توافق احتمالی قدرت‌های جهانی و ایران «در یک قطعنامه فصل هفتمی منشور ملل متحد مورد تأیید قرار گیرد و در نتیجه به یک توافق بین‌المللی و الزام‌آور برای همه دولت‌ها تبدیل شود.»
سیدعباس عراقچی، عضو ارشد تیم هسته‌ای کشورمان نیز در گفت‌وگو با روزنامه «ایران» تأکید کرده بود که هیأت مذاکره کننده کشورمان به دنبال توافقی است که تأیید رسمی همه اعضای شورای امنیت را به دنبال داشته باشد. عراقچی در این مورد گفته بود: «ما در جریان مذاکرات، مکانیزمی برقرار می‌کنیم که توافق احتمالی با ۱+۵ تا وقتی مورد تأیید شورای امنیت قرار نگیرد، اعتباری نداشته باشد.» این تلاش‌ها در شرایطی است که باراک اوباما رئیس‌جمهوری امریکا در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس، بار دیگر تأکید کرد که ایران در مذاکرات با قدرت‌ها جدی بوده و از میزان شکاف‌ها میان دو طرف کاسته شده است. اوباما به پایبندی ایران به توافقنامه موقت ژنو اشاره داشته و تأکید کرده است: «همین پایبندی ایران نشانه خوبی است که بتوان میزان آمادگی این کشور را برای توافق بلند مدت سنجید.»
قطعنامه فصل هفتم شوراي امنيت قدرتمندترين قانون
برخي کارشناسان حقوق بين‌الملل معتقدند که در قطعنامه فصل هفتم شوراي امنيت قدرتمندترين قانون است که هيچ کشوري نمي تواند آن را اجرا نکند. اين فصل همان فصل حساس منشور است که به اقدام نظام در مناطقي که صلح جهاني را تهديد مي‌کنند مربوط مي‌شود. به بيان ديگر تصويب توافق احتمالي هسته‌اي ذيل اين منشور، باعث مي‌شود اولا قوه مقننه آمريکا نتواند به بهانه تصويب نشدن، از اجراي آن سرباز زند و ثانيا هزينه‌هاي سياسي براي آمريکا نيز در صورت عدم اجراي آن بالا مي‌رود. صاحب‌نظران مي‌گويند، آمريکا چون خودش عضو شوراي امنيت است نمي تواند قطعنامه الزام‌آور اين شورا را اجرا نکند چرا که عملا حيثيت خود را زير سوال مي‌برد و اين نهاد که در بسياري از مواقع ابزار قدرت آمريکا نيز هست را ضعيف خواهد کرد.
جان کلام
توافق هسته‌اي با ایران به اختلافات سیاسی در آمریکا دامن زده است. واکنش‌ها به دلواپسی سناتورهای آمریکایی ادامه دارد. باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا از اقدام ۴۷ تن از سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکا برای امضای نامه سرگشاده خطاب به مقامات ایرانی که در آن گفته بودند هرگونه توافق هسته‌ای ممکن است بعد از پایان ریاست جمهوری اوباما اعتباری نداشته باشد به شدت انتقاد کرد. رئیس‌جمهور آمریکا در واکنش به نامه سرگشاده جمعی از سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکا به مقامات ایرانی، تاکید کرد: تمرکز من روی حصول توافق هسته‌ای با ایران قرار دارد. همچنین سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به این نامه واکنش نشان داد و گفت که این نامه زمانی که می‌گوید کنگره می‌تواند متن توافق هسته‌ای را هر زمانی تغییر دهد غلط است.
