ناظران سیاسی بر این باورند، با توجه به بی‌تعهدی اروپا در قبال برجام و نیز پیروی آنان از سیاست‌های آمریکا، ادامه رایزنی ایران با اروپا حتی برای پیش برد سازوکار مالی اینستکس نمی‌تواند نتیجه قابل قبولی برای الزام آنها به اجرای تعهدات برنامه جامع اقدام مشترک داشته باشد و اروپا حاضر به هزینه کردن در برجام نیست.
دیروز نشست دست‌اندرکاران اینستکس و ساتما با حضور پر فیشر رئیس شرکت اروپایی اینستکس و علی اصغر نوری رئیس شرکت ایرانی ساتما در بروکسل برگزار شد، نشستی که به باور بسیاری از ناظران سیاسی تاکنون هیچ نتیجه‌ای نسبت به الزام اروپا برای اجرای تعهداتشان نداشته و به احتمال زیاد نیز نمی‌تواند مراودات اقتصادی ایران و اروپا در شرایط تشدید تحریم‌های آمریکا را تسهیل کند چرا که اروپا حاضر به هزینه کردن در قبال تهران نیست!
اروپایی‌ها روز شنبه ۱۴ اردیبهشت طی بیانیه‌ای که فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، همراه با وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه صادر کردند، اعلام داشتند که سهم خود از تامین مالی ساز و کار مالی ویژه با ایران (اینستکس) را به طور محسوسی افزایش خواهند داد.نکته‌ای که بارها در حد شعار و ژست سیاسی از سوی مقامات سه کشور اروپایی مطرح شد معلوم نیست اجرایی شود. قابل توجه اینکه هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان در آستانه دیدار با مایک پامپئو،همتای آمریکایی خود در برلین بر لزوم همکاری تنگاتنگ تر با دولت ترامپ تاکید کرده و اظهار داشت: عملا همه مسائل و درگیری‌های مهم بین المللی تنها در گفت‌وگو با آمریکا قابل حل است. از این رو ما به ارتباط تنگاتنگ با واشنگتن نیاز داریم. به همین دلیل ما علاقه زیادی به همکاری با آمریکایی‌ها درباره مسائل بین المللی فوری و دفاع از مواضع اروپا در این مسائل داریم.
این ادبیات مصداق همان مسئله‌ای است که بارها منتقدان دلسوز نظام به آن اشاره کردند، مبنی بر اینکه اروپایی‌ها تحت هیچ شرایطی آمریکا را رها نمی‌کنند تا بخواهند برای برجام هزینه کنند و هنوز هم برخی در داخل به اروپایی‌های بدعهد خوش بینند
۱۸ اردیبهشت۹۷، آمریکا بصورت یکجانبه از برجام خارج شد؛ پس از آن اروپایی‌ها به عنوان یکی از طرف‌های برجام، از ایران درخواست کردند که علی‌رغم نقض برجام از سوی آمریکا، تهران از توافق هسته‌ای خارج نشود. مقامات کشورمان نیز مشروط به اقدام اروپا در تضمین منافع برجامی ایران، با این درخواست موافقت کردند.
اما هر چه زمان به جلوتر رفت و تحریم‌های یکجانبه و تروریسم اقتصادی آمریکا علیه مردم ایران تشدید شد، ناتوانی و اهمال اروپایی‌ها نیز در ارائه راهکاری که ضامن منافع برجامی ایران باشد بیشتر مشهود شد. سرانجام، بعد از حدود ۲۷۰ روز، در تاریخ ۱۱ بهمن ۹۷ بالاخره اروپایی‌ها از مکانیسم خود برای مراوده اقتصادی با ایران رونمایی کردند و اعلام داشتند شرکت اینستکس را بدین منظور تاسیس کرده‌اند. پس از آن، نشریه آلمانی اشپیگل اعلام کرد، یک بانکدار ۶۹ ساله آلمانی به نام «پر فیشر» که مدیر سابق «کامرتس بانک» بوده و ۲۹ سال در این بانک سابقه مدیریت دارد برای مدت ۶ ماه مدیریت اجرایی «اینستکس» را برعهده خواهد داشت.
همچنین به نوشته اشپیگل، «میگوئل برگر» معاون اقتصادی وزیر خارجه آلمان، «ماریس گوردو مونتانیه» سفیر پیشین فرانسه در چین و «سایمون مگ‌دونالد» معاون امور خدمات دیپلماتیک وزیر خارجه انگلیس، نمایندگان سه کشور در «اینستکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا خواهند بود.
شامگاه دوشنبه ۲۰ اسفند ۹۷، «پر فیشر» مدیر آلمانی شرکت «اینستکس» وارد تهران شد و بلافاصله با روسای نمایندگی‌های سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در تهران دیدار کرد.
همزمان با ورود «پر فیشر» به ایران، ضیافت شامی در منزل «میشائیل برشتولد» سفیر آلمان با حضور سفرا و نمایندگان چند کشور تاثیرگذار از جمله فرانسه و انگلیس و چین و هند برگزار شد. عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به همراه چند فعال بخش خصوصی نیز در این ضیافت حضور داشتند.
آنطور که از محتوای این ضیافت به بیرون درز پیدا کرده، عراقچی در حضور «پر فیشر» و سفرا و نمایندگان آلمان و انگلیس و فرانسه از روند پر تاخیر و کم سرعت حرکت اروپایی‌ها در عملیاتی کردن کانال مالی مراوده با ایران انتقاد کرده و به گفته یکی از حاضران ایرانی در جلسه، «آب پاکی را روی دست اروپایی‌ها ریخته است».
«اینستکس یک نوزاد تازه متولد شده است و تا بزرگ شود مدت زمان طولانی لازم است»! این پاسخی است که «پر فیشر» به سوال یکی از فعالان بخش خصوصی ایران در ضیافت دوشنبه شب ۲۰ اسفند ۹۷ سفارت آلمان داد. از فیشر پرسیده شده بود که «وقتی تراز تجاری ایران با اروپا منفی است، وقتی کانال مالی ثبت شده محدود به مواد غذایی و خوراک دام و دارو شده، وقتی این کانال کالا‌های سرمایه‌ای را شامل نمی‌شود، وقتی قرار نیست نفتی از ایران خریداری شود، وقتی بانک‌های درجه اول تمایلی جهت حضور در این کانال نشان ندادند، وقتی سایه سنگین اختلافات در خصوص سیاست‌های منطقه‌ای وجود دارد و…، چطور اینستکس کارایی و اجرایی خواهد شد؟
اظهارنظر مدیر آلمانی اینستکس مبنی بر اینکه کانال مالی ایران و اروپا، هنوز یک نوزاد است و به زمان طولانی برای بزرگ شدن نیاز دارد، در حالی است که عملیاتی کردن اینستکس و کانال مالی ذیل آن صرفا بخشی از تعهدات اروپایی‌ها برای حفظ برجامی است که متحد آمریکایی آنها نقض کرده است و آنها باید گام‌های بسیار بیشتری را برای تامین و تضمین منافع ایران در چارچوب برجام بردارند. اما «اینستکس» علاوه بر اینکه با تاخیر و تعلل اروپایی‌ها روبه‌رو است، معایب بیشمار دیگری نیز دارد. از جمله آنکه:
غلامرضا مصباحی مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، پیش از خطبه‌های نماز جمعه ۱۷ اسفند، گفت: اینستکس کانال مالی نیست، کانال خرید است؛ اروپایی‌ها می‌گویند پول فروش نفت خود را در این صندوق بریزید تا درعوض ما به شما غذا، دارو و تجهیزات پزشکی بدهیم؛ از طرفی در ازای ساخت کانال مالی می‌گویند «اف‌ای‌تی‌اف» را تصویب کنید؛ ما فریب این خدعه اروپایی‌ها را نخواهیم خورد. محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز روز شنبه ۱۱ اسفند در جریان نشست خبری خود، گفت: تعهدات اروپایی‌ها در برجام ناظر بر خرید نفت ایران و صدور مجوز راه اندازی شعب بانک‌های کارگزاری است؛ نه اینکه تصویب کنند یک شرکتی به صورت تهاتری سالانه تنها تا یک میلیارد دلار با ایران مراوده داشته باشد.
ضرورت خروج مرحله‌ای از برجام
یک کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه باید در قبال رفتار غرب خروج مرحله‌ای از برجام داشته باشیم، گفت: نباید طرف مقابل فکر کند تحت هر شرایطی در برجام خواهیم ماند.
فواد ایزدی در پاسخ به این سوال که آیا ایران نباید در واکنش به خروج آمریکا از برجام و عدم اقدام جدی از سوی اروپا در در قالب برجام، از تعهدات خود بکاهد؟ اظهار داشت: در چندسال گذشته یکی از مشکلاتی که ما با آن مواجه هستیم این است که طرف مقابل حرف مقامات ما را جدی نمی‌گیرد که ما نیاز به اصلاح این موضوع داریم.
وی با بیان اینکه تا زمانی که طرف مقابل با وارد کردن فشار به ایران متحمل هیچ هزینه‌ای نشود، طبعاً افزایش فشارها را در دستور کار قرار می‌دهد، گفت: ما با انجام اقداماتی باید نشان دهیم که نوع رفتار طرف مقابل برای آنها هزینه دارد تا از فشارها کاسته شود ولی تاکنون طرف مقابل از رفتار ما چنین برداشتی ندارد و هر روز در پی افزایش فشار بر ایران است.
ایزدی افزود: در خصوص بحث برجام، به نظر من ایران باید چهار اقدام را انجام دهد. گام اول افزایش فعالیت‌هایی است که نقض برجام نیست ولی برای طرف مقابل پیام دارد که نمونه این مورد را می‌توان فعال کردن سایت هسته‌ای شیراز عنوان کرد، گام دوم خروج محدود از برجام است که این به معنای انجام و عدم انجام برخی تعهدات برجامی است، اقدام سوم ما خروج کامل از برجام و گام آخر هم می‌تواند خروج ایران از ان.پی.تی باشد.
کارشناس مسائل بین الملل بیان کرد: همه این اقدامات پیام‌های خاص خود را برای طرف‌های مقابل ما دارد. ایران باید از سال گذشته این اقدامات را انجام می‌داد ولی متأسفانه دولت در انجام این کارها خیلی جدی نبود. وی با بیان اینکه نکته‌ای که هست اینکه طرف مقابل باید به این باور برسد که ایران این اقدامات را انجام می‌دهد، گفت: در واقع دلیل آنکه اروپایی‌ها در انجام تعهدات خود تعلل کردند این بود که احساس می‌کردند ایران در برجام خواهد ماند. یعنی در ذهن اروپایی‌ها این‌طور بود که چه فشاری اعمال بشود چه نشود، چه اروپا تعهداتش را انجام بدهد یا ندهد، چه آمریکا در برجام بماند یا نماند، تحت همه این شرایط ایران در برجام خواهد ماند.
ایزدی تصریح کرد: ما نیاز داریم که این نگاه را در طرف مقابل اصلاح کنیم. اینکه برخی در واشنگتن این‌طور فکر می‌کنند که اگر به ایران تعرض نظامی شود ما پاسخی نخواهیم داد، اینکه آنها احساس می‌کنند ایران منتظر روی کار آمدن دموکرات‌ها در کاخ سفید در انتخابات ۲۰۲۰ است و موارد دیگری از این دست را باید اصلاح کنیم.
این کارشناس مسائل بین الملل در پایان خاطرنشان کرد: یکی از دلایلی که باعث شده امروز در این وضعیت قرار داشته باشیم، برآورد طرف مقابل از دولت فعلی است. بنابراین، محاسبات طرف مقابل را باید اصلاح کنیم تا روند فشار کمتر یا به طور کامل متوقف شود. اگر این‌طور نشد و طرف مقابل هزینه‌ای را پرداخت نکرد، افزایش روند فشارها بر ایران قابل پیش بینی است.
