طی روزهای اخیر بار دیگر عکس‌های فضای مجازی خبر از فاجعه‌ای دادند که سال‌هاست کشاورزان این مرز و بوم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. فاجعه‌ای از عدم حمایت متولیان بخش کشاورزی و بازرگانی کشور نشات می‌گیرد و منجر به آن شده تا تعداد قابل توجهی از کشاورزان عطای کشاورزی را به لقایش ببخشند و آن تعداد هم که هنوز نتوانستند دل از این کار بکنند؛ محصولات خود را در شرایطی تولید می‌کنند که می‌دانند که خریداران به قیمت واقعی آن را نمی‌خرند و دست آخر مجبورند یا آنها را پای درختان رها کنند و یا اینکه چاره دیگری برای تامین معیشت خود بجویند.
طی روزهای اخیر حاشیه جاده‌های ارومیه مملو از سیب‌های زرد و قرمز شده است. سیب‌های قرمز و زردی که اگر حمایت دست‌اندرکاران را با خود به همراه داشتند می‌توانستند تبدیل به محصولاتی شوند که به مراتب ارزش افزوده بیشتری را برای معیشت این کشاورزان و اقتصاد کشور به همراه داشته باشند.
گفته می‌شود این مساله درپی اعتراض کشاورزان بوده که سیب‌های تولیدی سر از گوشه خیابان درآورده‌اند اما مدیرکل میوه‌های سردسیری وزارت کشاورزی این مساله را رد کرده و گفته است؛ سیب حاشیه جاده‌ها در واقع سیب‌های درجه چندم کشاورزان است که برای ارسال به کارخانه‌ها دپو شده‌اند.
نادر قاضی‌پور نماینده مجلس در این زمینه گفته است؛ امسال باد و باران باغ‌های سیب ارومیه را درگیر کرده و باعث شده است سیب‌های باکیفیت و درجه یک به زیر درخت‌ها ریزش کنند و کیفیت‌شان را از دست بدهند. به گفته وی امسال شرایط باغداران سیب بهتر شده است زیرا سیب صنعتی سال گذشته به قیمت ٥٠ تا ٧٠ تومان از کشاورز خریداری می‌شد اما تصمیم دولت به خرید تضمینی باعث شده که حتی یک کیلو سیب هم زیر درخت‌ها باقی نماند. البته خیلی‌ها معتقدند، کشت سیب به دلیل کم‌آبی در ارومیه هیچ توجیه اقتصادی نداشته است، زیرا نه تنها باغ‌های سیب موجب خشک شدن دریاچه ارومیه شده‌اند که در حال حاضر صادرات سیب مازاد هم به کندی انجام می‌شود و از ٧٥٠هزار تن سیب ذخیره کشور تنها ٢٠هزار تن به هندوستان و افغانستان صادر شده است.
صادرات به ۱۳ کشور دنیا
این اتفاق در حالی رخ داده که بنابه گفته متولیان جهاد کشاورزی سیب تولیدی باغداران استان آذربایجان غربی از مرغوبیت بالایی برخوردار است و همین مساله موجب صادرات آن به ۱۳ کشور جهان ازجمله عراق، ترکیه، ترکمنستان، پاکستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، مصر، کویت، سوریه، انگلستان، افغانستان و امارات متحده عربی شده است. براساس آمار ۶۲ هزار تن سیب تولیدی آذربایجان غربی به کشورهای یاد شده صادر شده که این رقم ۲۵ درصد کل سیب صادراتی امسال کشور است و ارزشی معادل ۴۹ میلیون و ۶۸۰ هزار دلار برای کشور به همراه داشته است.
براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال‌جاری سطح باغات سیب کشور ۲۵۴ هزار و ۲۰۰ هکتار بوده که از این حیث در رتبه دوم محصولات باغی قرار دارد. بررسی روند سطح باغات سیب کشور حاکی از روند رو به رشد آن بوده، چراکه برآورد میزان تولید سیب در ایران حدود ۳.۷ میلیون تن است که در رتبه نخست تولید محصولات باغی کشور قرار دارد.
کارشناسان حوزه کشاورزی در ارزیابی وضعیت تولید سیب در کشور با تقسیم بندی آن به دو با توجه به زمان برداشت، می‌گویند: انواع سیب تولیدی در ایران به دو گروه (بهاره و تابستانه) و پاییزه تقسیم‌بندی می‌شود. به گونه‌ای که میزان تولید ارقام سیب تابستانه و بهاره ۵۱۶ هزار و ۴۹۸ تن بوده که حدود ۱۴ درصد از کل تولید سیب را شامل می‌شود. به گفته این افراد تولید ارقام پاییزه؛ ۳ میلیون و ۱۸۰ هزار و ۲۰۰ تن بوده که سهم بیش از ۸۶ در صد کل تولید سیب را به خود اختصاص داده است.
زمان برداشت سیب‌های پاییزه نیز از اوایل شهریورماه آغاز و تا پایان آبان‌ماه ادامه دارد. لازم به ذکر است که سیب صادراتی ایران عمدتا از ارقام پاییزه است.
به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی طهماسبی پس از ابلاغ سیاست تهاتر سیب با موز (سیاست بازار در مقابل بازار) در ابتدای سال ۱۳۹۵ میزان صادرات سیب در فروردین‌ماه همان سال، ۴۵۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشت که این عدد در اردیبهشت‌ماه به ۴۹۵ درصد، خرداد ۴۷۵ درصد، تیر ۴۱۸ درصد، مرداد ۳۹۰ درصد رسید. این اعداد نشان‌دهنده تاثیر بسیار مثبت این سیاست در خروج محصول صادراتی انبار شده در انبارهای کشور به میزان ۱۶۲ هزار تن بوده که در غیر این صورت بایستی خرید تضمینی صورت می‌گرفت یا همه محصول انبار شده به ضایعات تبدیل می‌شد.
هرچند در آن زمان که این آمارو اخبار‌ها منتشر شد کارشناسان و تحلیلگران از کاهش ۸۰ درصدی سیب صادراتی کشور در طول ۵ ماهه ابتدای سال خبر دادند اما این متولیان با استناد به همین اعداد و ارقام اعلام کردند که این مهم اصلا خبر بدی نیست بلکه یک خبر خوب برای کشور محسوب می‌شود.
۴ درصد؛ سهم ایران از جهان
هم‌اکنون ۱۵ درصد صادرات سیب جهان متعلق به چین با یک میلیون و ۳۲۳ هزار تن، رتبه دوم ایتالیا با یک میلیون و ۴۹ هزار تن، رتبه سوم لهستان با یک میلیون و ۹ هزار تن، رتبه چهارم آمریکا با ۷۷۷ هزار تن، رتبه پنجم شیلی با ۷۶۴ هزار تن، رتبه ششم فرانسه با ۵۷۲ هزار تن، رتبه هفتم آفریقای جنوبی با ۵۱۰ هزار تن، رتبه هشتم نیوزیلند با ۳۸۱ هزار تن و رتبه نهم متعلق به ایران با ۳۵۳ هزار تن صادرات سیب درختی است و سهم ایران از بازار صادرات سیب درختی فقط ۴ درصد است.
نبود زیرساخت
طبق اظهارنظر کارشناسان استان آذربایجان غربی سالانه با تولید افزون بر یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن سیب سهم ۳۵ تا ۴۵ درصدی سیب تولیدی و قطب اول کشور را از آن خود کرده اما این افزایش تولید با وجود مرغوبیت و کیفیت بالا نه تنها سودی برای اقتصاد کشاورزی و باغداران استان نداشته بلکه به یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان تبدیل شده است چراکه حمایتی از سوی متولیان برای جلوگیری از ضررو زیان این کشاورزان با مهیا شدن زیرساخت‌های صادراتی این محصول صورت نگرفته است.
کارشناسان و تحلیلگران با اشاره به حجم آب مصرفی این محصول با توجه به شرایط بحرانی آب در ایران می‌گویند: این حجم تولید اشتغال‌زایی حدود ۸۰ هزار نفر را به همراه دارد اما متاسفانه نبود برنامه ر‌یزی برای حمایت از تولید، عقب ماندن در رقابت با محصول خارجی، بسته بندی نامناسب محصول، منطقی نبودن قیمت‌ها با توجه به هزینه تولید و در برخی موارد همسان نبودن کیفیت سیب داخلی با نمونه‌های خارجی از جمله مواردی است که منجر به آن شده تا سایر رقبا؛ سهم ایران از این بازار را از ان خود کنند و کشاورزان این محصول هر سال کار خود را با کابوس‌های اینچنین برای محصولاتشان آغاز کنند.
البته منتقدان در کنار مشکلات مطرح شده در تشریح سایر مشکلات به مشکلات حمل‌و‌نقل در این زمینه پرداخته و می‌گویند: صرف زمان طولانی برای طی رویه‌های صادراتی از جمله تخلیه و بارگیری مجدد در پایانه‌ها و بازارچه‌های مرزی، افت و تلفات محصولات کشاورزی و تحمیل هزینه اضافی برای صادرکنندگان از جمله مواردی است که حرکت در این مسیر را باچالش مواجه کرده و کشاورزان پیرو این حجم از مشکلات از گام نهادن در این مسیر سرباز می‌زنند.
آنچه مسلم است تداوم چنین رویه‌ای نه تنها آسیب‌های اقتصادی به واسطه حجم آب مصرفی و... را به همراه دارد بلکه منجر به آن خواهد شد که به تدریج از سهم صادراتی ایران به تدریج کمتر و کمتر و در نهایت به پوچی برسد.
نویسنده: سارا علیاری
