با وجود پيش‌بيني‌هاي نفتي افت قيمت طلاي سياه موجب بهم خوردن تدابير دولت در مواجهه با اين بازار اقتصادي شد و نگراني‌هاي رئيس‌جمهور افزايش يافت.
كاهش قيمت نفت دلايل بسياري دارد اما يكي از دلايل مهم آن عرضه بيش از اندازه نفت از سوي عربستان به متقاضيان نفتي است.
از مدت‌ها پيش روابط ریاض و تهران علي‌رغم ظاهر دوستانه و همكاري‌جويانه هیچ‌گاه در باطن دوستانه نبود؛ اما اين روابط با آغاز درگيري‌ها در سوريه و مواضع متفاوت دو كشور در‌خصوص فعاليت داعش و نيروهاي تكفيري تيره‌تر شد. با اینکه در دولت جدید تلاش‌های فراوانی برای بهبود این رابطه انجام داد، تاکنون هیچ نشانی از بهبود روابط میان دو کشور دیده نشده است.
لجبازي‌هاي عربستان به ايران تا به آنجا رسيده است كه حسن روحانی روز سه‌شنبه در جمع مردم بوشهر به رياض هشدار داد و تصریح کرد که کاهش قیمت نفت به ضرر آنها بوده و آنها از کرده خود پشیمان خواهند شد.
در کنار این تهدید، این اظهارات هم از زبان روحانی شنیده شده که سیاست این دولت نیز تعامل سازنده با جهان به ویژه با همسایگان و بخصوص با همسایگان جنوبی خلیج‌فارس است.
دولت بی‌سفیر
هشدار روحانی به دولت‌هاي کویت و عربستان آن هم از سواحل خلیج‌فارس گویای آن است که همه چیز بر خلاف تدابیر دیپلماتیک دولت پیش رفته است. این در حالی است که دولت تدبیر و امید مدام بر این عقیده پافشاری مي‌کند که انتخابات سال ۹۲ و رای مردم به روحانی باعث تغییر نگرش دشمنان و مخالفان به ایران شده و روابط منطقه‌ای با همسایگان و دیگر کشورها را بهبود قابل ملاحظه داده است.
این ادعا در حالی مطرح مي‌شود که با گذشت ۱۷ ماه از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، ۸ ماه آن کشور مهم همسایه یعنی عربستان سعودی سفیر خود را از ایران فرا خوانده و هنوز سفیر جدید معرفی نکرده است.
ادعای مطرح شده در خصوص فراخوانده شدن سفیر عربستان به ریاض دیدار با هاشمی‌رفسنجانی و حواشی ایجاد شده همچون بوسیدن پیشانی هاشمی از سوی جناب سفیر اعلام شده است اما نکته جالب این است که سفیر فراخوانده شده قبل از ترک تهران دیداری با مقامات دیپلماتیک داشته و از دیدار با هاشمی هم به نیکی یاد مي‌کند.
با این حال ریاض در پاسخ به ابراز شگفتی تهران از فراخوانده شدن سفیر اعلام مي‌کند چون ایشان برای ماموریت دیگری عازم است به ماموریتش در تهران خاتمه داده شده است.
مسئولان وزارت خارجه مي‌گویند که این کار رفتار متعارفی نبود چرا که اگر توضیحات ریاض درست مي‌بود طبعا مي‌باید در صورت اعزام این سفیر به ماموریت دیگر، وی فرصت پیدا می‌کرد که با مقامات کشورمان به‌طور رسمی و در چارچوب پروتکل‌های موجود خداحافظی و به‌طور طبیعی کشور را ترک کند.
با این وجود مقامات دیپلماتیک رسمی در کشور، همچنان مدعی هستند که اتفاقات تازه و جدیدی در روابط ایران و عربستان رخ داده که گویا تا به حال سابقه نداشته است. از جمله اینکه به دیدار ظریف و سعود الفیصل در شهریور‌ماه گذشته در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل اشاره مي‌کنند و از آن به عنوان دیداری مثبت یاد مي‌کنند که در آن حرف‌هاي خوبی شنیده شد و دو طرف قرار و مدار‌هاي جدی برای ملاقات در ریاض و تهران با یکدیگر گذاشتند و حتی چند روز بعد امیر‌عبداللهیان معاون عربی و افریقايی وزارت خارجه به عربستان رفت تا مقدمات دیدار طرفین را فراهم کند.
اما اتفاقی که پس از این دیدار رخ داد غیرعادی بود. سعود الفیصل چند روز بعد در یکی از پایتخت‌هاي اروپایی خواستار آن شد که ایران به اشغال سوریه پایان دهد!
این اظهارات طرف سعودی درست موقعی ابراز شد که ظریف آماده مي‌شد که بعد از عید قربان به ریاض برود اما رابطه دو طرف دچار سکته شد و به نحوی معلق باقی ماند.
ناکامی دولت روحانی در دیپلماسی با طرف سعودی امری واضح و روشن است که البته بخش زیادی از موضوع به رفتار طرف سعودی بر مي‌گردد، اما گویا دستگاه دیپلماسی کشور که طبعا مي‌باید پیش‌بینی‌هاي لازم در‌خصوص تغییر رفتار کشورها را مد نظر داشته باشد، در این مورد به خصوص، راهبرد مشخص و معطوف به نتیجه برد برای کشور نداشته است.
در عوض، عربستان بازی بعدی خود را اینگونه طراحی کرد که با سلاح نفت به جنگ دولت روحانی بیاید و اکنون با کاهش هر روزه بهاي نفت، رئیس دولت تدبیر و امید به جای لبخند و تنش‌زدایی متوسل به تهدید عربستان شده است.
نگاه دولت روحاني به مقوله كاهش قيمت نفت
به نظر مي‌رسد كه نگاه دولت روحاني به مقوله کاهش قیمت نفت در این موارد خلاصه شده است: ۱- توطئه ۲- وابسته نبودن بیش از حد بودجه امسال به نفت ۳- هشدار به دولت‌های دخیل در کاهش قیمت نفت ۴- مدارای دیپلماتیک با عربستان از طریق راهبرد لبخند فاکتور‌هاي رفتاری رئیسجمهور در قبال کاهش قیمت نفت نشان مي‌دهد که ایشان قبل از جنگ پنهان نفتی تصور و نگرش دیگری داشته و بر خلاف تصور و ارزیابی‌هاي اولیه آن طور که پیش‌بینی مي‌شد همه چیز تمیز و مرتب به پیش نمی‌رود.
راهبردي مناسب
اما اظهارات اخير رئيس‌جمهور در مواجهه با عربستان موضوعي بود كه استقبال زيادي از آن شده است و كارشناسان معتقدند كه دولت بايد اين روش را در مواجهه با كشورهايي كه روش خصمانه در برابر ايران اتخاد مي‌كنند ادامه دهد.
احمدرضا دستغيب نايب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و نماينده شيراز در اين‌باره گفت: شفاف سخن گفتن بالاترین مقام اجرایی کشور با کشورهای منطقه در مورد کاهش قیمت نفت اقدامی مثبت است که توجه آنها را به اهمیت موضوع جلب می‌کند. وي اشاره به اینکه عواقب کاهش قیمت نفت نصیب همه کشورهای منطقه می‌شود گفت: کشورهای منطقه و تولیدکنندگان نفت باید تمهیدات لازم را در این‌باره اتخاذ کنند. وی کاهش کنونی قیمت نفت را امری فراتر از تصمیم‌گیری کشورهایی چون عربستان و قطر خواند و افزود: الان خود آمریکایی‌ها تولید نفتشان را افزایش دادند و تلاش گسترده‌ای در جهت کاهش قیمت نفت صورت می‌دهند که خوب است کشورهای عربی تولیدکننده نفت به این امر واقف باشند.
دستغیب درآمد نفتی را یک‌‌سوم بودجه سال ۹۴ کشور خواند و با اشاره به اینکه کاهش قیمت نفت فرصت خوبی برای کشور است گفت: در نتیجه این کاهش قیمت مجددا اثبات می‌شود که درآمد نفتی تکیه‌گاه مناسبی برای ما نیست. وی توجه جدی‌تر به بحث اقتصاد مقاومتی را نتیجه مثبت دیگر کاهش قیمت نفت ذکر کرد و تصریح کرد: این موضوع به تدریج در حال خارج شدن از دستور کار مدیران بود که اکنون و با روند کنونی قیمت نفت فضا برای ارائه پیشنهادها و ابتکارها در زمینه اقتصاد مقاومتی مهیاتر می‌شود.
همچنين سيد‌باقر حسيني عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نيز در اين‌باره گفت: رئیسجمهور به این نتیجه رسید که با تساهل و تسامح، کوتاه آمدن و بیان نرم نمی‌توان عملکرد عربستان و قطر را اصلاح کرد لذا به صراحت از آنها در سخنرانی خود نام برد.
وي هدف رئیسجمهور از نام بردن صریح از عربستان و کویت به عنوان ایفاگر نقش در کاهش قیمت نفت را بر سر عقل آوردن این دو عنوان کرد و گفت: رئیسجمهور می‌خواست به طور مستقیم این دو کشور را آگاه کند که این روند کاهش قیمت نفت ظلم به مردم این دو کشور و سایر کشورهای منطقه است.
وی با اشاره به اینکه عربستان و کویت با بیگانگان علیه دیگر کشورهای مسلمان همراه شده‌اند خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب در سخنانشان به مناسبت هفته وحدت تأکید داشتند که مبادا کشورهای اسلامی با بیگانه علیه یک کشور مسلمان دیگر همکاری کند.
محمد‌رضا تابش نماينده مردم اردكان در مجلس شوراي اسلامي نيز با تمجید از اظهارات رئیسجمهور درباره کشورهای کاهش‌دهنده قیمت نفت، گفت که این کشورها با وضع بدی از این اقدام خود ضرر خواهند کرد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات خانه ملت با بیان اینکه راهبرد دولت در عرصه سیاست خارجی تعامل، نزدیکی و ارتباط بیشتر با کشورهای منطقه و رفع کدورت فی‌مابین بوده و هست، گفت: بهتر بود کشورهای منطقه و در راس آن عربستان از این موقعیت و ظرفیت دولت جدید استقبال می‌کردند.
وی با تاکید بر اینکه امروز عربستان سعودی در سطح منطقه مقابل ایران تضعیف شده است، اظهار داشت: عربستان پایگاه‌هایش را در یمن از دست داده، نفوذش به عنوان محور کشورهای حوزه خلیج‌فارس از بین رفته، موقعیتش در بحرین تضعیف شده و در عراق جای پایی ندارد که مجموعه این مسائل باعث شده عربستان، ایران را قدرت اول منطقه حس کند؛ در واقع پس از این مسائل آنها به دنبال این هستند که با هر ترفندی مقابل قدرت گرفتن ایران بایستند.
وي با بیان اینکه یکی از دلایل عدم نتیجه‌گیری مذاکرات هسته‌ای دیدار مقامات عربستان با آمریکایی‌ها بود، یادآور شد: از آن زمان جنگ نرم علیه ایران طراحی و آغاز شد. کاهش قیمت نفت که یک مسئله سیاسی محسوب می‌شود در ادامه همان مباحث به عنوان یک اهرم علیه کشورمان به کار گرفته شده است.
وی تصریح کرد: روحانی به درستی به این نکته اشاره کرد که بودجه ما متاثر از نفت می‌باشد اما طبق گفته رئیسجمهور فقط ۳۰ درصد از بودجه ما متاثر از نفت است؛ در واقع اگر از بخش خصوصی، متخصصان، ایرانیان خارج از کشور و از تمامی ظرفیت‌های داخل و خارج کشور استفاده کنیم به خوبی می‌توانیم مسائل اقتصادی کشورمان را مدیریت کنیم.
تابش خاطرنشان کرد: توصیه ما به کشورهای عربی و در راس آنها عربستان این است که برای منافع مردم، منطقه و کشور خود زیر سایه تعاملات، سیاست‌های خود را تعیین کنند زیرا وابستگی به قدرت‌های خارجی و تاثیرپذیری از آنها تجربه خوبی برای این کشورها نبوده است.
جبهه متقابل
علاوه بر نواخته شدن زنگ خطر از سوي رئيس جمهور براي اين كشورهاي همسايه ، در عين حال لازم است تا براي مقابله با سياست امريكايي كاهش قيمت نفت تدابير لازم در نظر گرفته شود.
حسين نقوي‌حسيني عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به تصریح رئیسجمهور بر نقش دو کشور عربستان و کویت در کاهش قیمت نفت گفت: لازم است تولیدکنندگان نفت، جبهه متحدی علیه این دو کشور تشکیل دهند.
نماینده مردم ورامین در مجلس تأکید بر اینکه کاهش قیمت نفت یک اقدام سیاسی است و نه ناشی از تغییر و تحولات اقتصادی اظهار داشت: همه می‌دانند که محور این کاهش قیمت کشورهای عربستان و کویت هستند.
وی از ضرر سالانه ۱۱۰۰ میلیارد دلاری عربستان سعودی بابت کاهش قیمت نفت سخن گفت و افزود: کدام کشور اقدامی به ضرر خود انجام می‌دهد و این دلیلی بر این است که این افت قیمت کاملاً با اهداف سیاسی صورت می‌گیرد.
نقوی‌حسینی با اشاره به سخنرانی رئیسجمهور در بوشهر خاطرنشان کرد: از آنجا که نقش عربستان و کویت در کاهش قیمت نفت بسیار شفاف است، رئیسجمهور به صراحت از این دو کشور نام بردند.
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس از ضرورت شکل‌گیری جبهه‌ای متحد در جهان اسلام و نیز تولیدکنندگان نفت علیه عربستان و کویت تأکید کرد و یادآور شد: در این موضوع، همه تولیدکنندگان نفت ضرر می‌کنند و نظام سرمایه‌داری سود می‌برد، چراکه از گوشت و پوست ما کنده و به چربی خود می‌افزایند.
از سوي ديگر حسين نجابت نماينده مردم تهران و عضو كميسيون انرژي مجلس خواستار ادامه موضع صريح رئيس جمهور در باره نفت شد . وي گفت: دیر یا زود ما نتایج عملیاتی این موضع‌گیری را خواهیم دید.
وي با اشاره به اظهارات رئیسجمهور در بوشهر مبنی بر اینکه عربستان با کاهش قیمت نفت بیش از ایران ضرر خواهد کرد، گفت: ما باید مواضع خود را در حوزه مسائل راهبردی صراحتا بیان کنیم حتی اگر اثربخشی آن دیر یا زود باشد؛ اگر ما امیدی در بعد عملیاتی نداشته باشیم باید مواضع ایران به صورت شفاف بیان شود.
عضو كميسيون انرژي مجلس همچنین اظهار داشت: اینکه رئیسجمهور عنوان کرد که عربستان و کویت از کاهش قیمت نفت بیش از ایران متضرر خواهند شد کاملا صحیح است چراکه صادرات نفت کشوری مانند عربستان حدود ۸ میلیون بشکه می‌باشد، حتی صادرات نفت کویت بیش از ایران است.
كتايون مافي
