مدتی است که خطاهای پزشکی رخ داده در کشور مورد توجه عجیب و غریب رسانه‌های برون‌مرزی معاند قرار گرفته و حتی مایه شوخی و هیجان آنها را فراهم آورده است. درست است که عمل اشتباهی پای چپ به جای پای راست پیرمردی را به کشتن داده، درست است که مادری بعد از زایمان به دلیل قصور پزشکی فوت شده اما همه اینها برای مردم ایران دردناک و عجیب است و از این‌رو در صدر اخبار قرار می‌گیرد که نادر است! اما همانهایی که در رسانه‌های آن‌ور آبی به این قصورها می‌خندند و سعی در تحقیر ملت با این اتفاقات تلخ می‌کنند چقدر از حال و روز قصور پزشکی در کشور متبوعشان خبر دارند؟!
فجایع پزشکی اروپا
بنابر گمانه‌زنی‌ها سالانه هزاران بیمار به دلیل اشتباهاتی که پزشکان در اتاق جراحی یا در تجویز دارو مرتکب می‌شوند، جان خود را از دست می‌دهند. حال روش‌های جدیدی برای جلوگیری از اشتباهات پزشکان در نظر گرفته شده است که به آن می‌‌پردازیم.
به گزارش دویچه وله، پزشکان معمولا در جامعه از احترام ویژه‌ای برخوردار هستند. اما اعتبار اجتماعی این منجیان جان بیماران به این معنا نیست که آنها هیچ‌گاه مرتکب اشتباه نمی‌شوند. پزشکان گاهی اوقات اشتباهاتی می‌کنند که پی‌آمدهای بسیار خطرناک و جبران‌ناپذیری برای بیماران به همراه دارد.
اوربان لافر، پزشک جراح سوئيسی، در سال‌های نخست فعالیت‌اش به عنوان پزشک بزرگترین خطا را مرتکب شد؛ خطایی که نزدیک بود او را از ادامه کار در رشته‌اش باز دارد.
بنابر گزارش انجمن پزشکی آلمان، سالانه ۵۰۰ نفر به علت اشتباهات پزشکی از جمله فراموش‌شدن ابزار جراحی در بدن و تجویز اشتباه دارو، جان خود را از دست می‌دهند. در عین حال پژوهش‌ها‌یی در هلند و کانادا نشان می‌دهند که آمار قربانیان خطاهای پزشکی ده تا پانزده بار بیشتر از رقمی است که آلمان اعلام کرده است.
اوربان لافر هفت سال پیش در بیمارستانی در شهر "بیل" سوئیس برنامه‌ای کامپیوتری به نام “CIRS” (Critical Incident Report System) ابداع کرد که توسط آن پزشکان و پرستاران می‌توانند به طور گمنام اشتباهاتی که صورت می‌گیرد را گزارش دهند. سپس از طریق اینترنت این گزارش‌ها با بیمارستان‌های دیگر تبادل می‌شود تا همواره به شمار بیشتری از کارمندان بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها نسبت به خطاهای احتمالی هشدار داده شود.
در سوئیس چنین سیستم مرکزی از سال ۲۰۰۶ وجود دارد. در آلمان نیز از سال ۲۰۱۰ از سیستمی مشابه استفاده می‌شود. لافر می‌گوید: «ما پزشکان با استفاده از سیستم تبادل گزارش در بیمارستان‌ها یاد می‌گیریم که در مورد اشتباهاتی که رخ می‌دهند صحبت کنیم.»
لافر خود هنوز تحت تأثیر اشتباهی است که در مورد بیمار مبتلا به سنگ کیسه صفرا مرتکب شده بود. حس گناه در آن روزها او را به شدت آزار می‌داد. لافر در نهایت با پزشک سرپرست کلینیک نزد بیمار می‌رود تا به او در مورد اشتباهی که رخ داده گزارش دهد. او سپس با بیمار به شهر بازل می‌رود تا متخصص ترمیم مجاری کیسه صفرا او را عمل کند.
بعد از گذشت نیم سال بیمار بهبود می‌یابد. لافر می‌گوید: «مهم این است که پزشک برای بیمار به طور شفاف توضیح دهد که چه اتفاقی افتاده است».
آمار عجیب قصور پزشکی منجر به مرگ در امریکا و انگلیس
براساس آمارهای منتشر شده، یک مؤسسه پزشکی در آمریکا میزان مرگ و میرهای ناشی از اشتباهات و خطاهای پزشکی را در این کشور برابر ۴۴ تا ۹۸ هزار مورد در سال اعلام کرد که این آمار میزان خطای پزشکی را بین ۱۰ علت اصلی مرگ و میر در آمریکا و در جایگاه پنجم تا نهم قرار می‌داد.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد از آنجایی این دسته از آمارها که منحصر به بیماران بستری در بیمارستان‌ها است میزان واقعی مرگ و میرهای ناشی از اشتباهات پزشکی در مطب پزشکان یا تشخیص‌های نادرست یا تاخیر در امر درمان را نشان نداده و احتمالاً درصورت درنظر گرفتن این قبیل خطاها میزان واقعی آن بسیار بالاتر خواهد بود.
این مطالعات همچنین بیانگر آن است که اشتباهات دارویی عامل یک مورد از هر ۱۲۱ مورد مرگ در بیماران سرپایی و یک مورد از هر ۸۴۵ مورد مرگ در بیماران بستری است.
اگرچه میزان مرگ و میرهای ناشی از بیهوشی در جراحی به طور چشمگیری در دهه‌های اخیر کاهش یافته، ولی به استناد مقاله‌ای که باربرا استارفیلد در نشریه معتبر جاما از میزان مرگ و میر ناشی از درمان‌های پزشکی ارائه می‌دهد، حدود ۲۲۵ هزار مرگ ناشی از خطاهای پزشکی در سال رخ می‌دهد، این میزان خطاهای پزشکی را در رتبه سوم عوامل مرگ و میر و تنها پس از بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها قرار داده است.
اما به تازگی با استناد به گزارش پایگاه خبری «علم زندگی» (livescience)، اشتباهات پرسنل و کادر پزشکی بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی آمریکا سومین علت مرگ‌و میرها در این کشور است.
در رتبه‌بندی که این پایگاه خبری ارائه کرده است اشتباهات کادر پزشکی در حالی سومین رتبه را در میان دلایل مرگ و میرها در آمریکا به خود اختصاص داده است که نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر از شهروندان آمریکا در طی یک‌سال به این علت جان خود را از دست می‌دهند. در مطالعه جدیدی که محققان دانشکده پزشکی دانشگاه «جانز هاپکینز» آمریکا انجام داده‌اند تخمین زده می‌شود که بیش از ۲۵۰ هزار نفر در سال در نتیجه خطای فردی کادر پزشکی فوت کرده‌اند.
«خطای فردی کارد پزشکی» در این رتبه‌بندی بعد از بیماری‌های قلب و سرطان که شایع‌ترین دلایل مرگ و میرها در آمریکا محسوب می‌شوند در رتبه سوم قرار دارد. طبق داده‌های ارائه شده این مطالعه، بیماری‌های قلبی با ۶۱۱ هزار مورد و سرطان با ۵۸۵ هزار مورد و سرطان (۵۸۵۰۰۰) در لیست شایع‌ترین عوامل مرگ و میر در آمریکا رتبه‌های اول و دوم را دارند و بیماری‌های تنفسی با ۱۴۹ هزار مورد بعد از اشتباهات کادر پزشکی رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است.
سال گذشته «جرمی هانت»، وزیر بهداشت انگلیس گفته بود که "مرگ‌ها قابل پیشگیری در بیمارستان به عنوان «بزرگترین رسوایی در بخش بهداشت و درمان جهانی» است". وی در حالی از این موضوع اظهار ناراحتی می‌کند که براساس آمارها ۳.۶ درصد مرگ و میرها در بیمارستان‌های انگلیس قابل پیشگیری تشخیص داده شده‌اند. این درصد معادل ۱۵۰ مرگ و میر در هفته است.
با این حال محققان آمریکایی و دانشگاهی انگلیسی که این مطالعه را با همکاری هم انجام داده‌اند مئعی هستند که بسیاری از مشکلات، ناشی از سیستم‌های پیچیده است و نه اشتباهات فردی که از آنها استفاده می‌کند!
پروفسور «مارتین ماکاری»، مسئول ارشد این تیم تحقیقاتی آمار رسمی گفت: "سیستم پزشکی برنامه‌نویسی طراحی شده برای به حداکثر رساندن صدور صورت حساب برای خدمات پزشک، که برای جمع‌آوری آمار سلامت ملی، آن را به عنوان در حال حاضر استفاده می‌شود."
سیستم بهداشتی آمریکا که قدمت آن به سال ۱۹۴۹ بر می‌گردد اشتباهات تشخیصی را به رسمیت شناخته و اعلام کرده است که اشتباهات پزشکی و نبود شبکه‌های ایمنی یکی از معضلات عمده بخش بهداشت این کشور است. براساس این گزارش، ۹.۵ درصد از تعداد کل مرگ و میر سالانه در آمریکا مربوط به خطاهای کادر پزشکی است.
چرایی برجسته شدن خطاهای پزشکی در ایران
در ایران اگرچه آمار دقیقی از میزان خطاهای پزشکی در دست نیست، اما به استناد اطلاعات و مدارک موجود در حوزه تخلفات پزشکی از نظر خدمات تخصصی بیشترین شکایت‌ها مربوط به ارتوپدی و جراحی زنان و مامایی است که در همه جای دنیا رتبه اول و دوم را دارا است، اما در رتبه سوم، تخلفات جراحان عمومی قرار دارد که در این بخش، به تخلفات و شکایت‌های رسیده از جراحان عمومی، جراحان پلاستیک و ترمیمی، جراحان گوش و حلق و بینی و چشم رسیدگی می‌شود.
طبق آمار موجود قصور پزشکی در عمل‌های زیبایی بیش از موارد دیگر بوده و از این‌رو پزشکان و مسئولان بهداشت و درمان همواره نسبت به این مساله به شهروندان هشدار می‌دهند.
اما آنچه موجب شده قصور پزشکی در کشور به چشم آید انتظار به جای مردمی ست که کمتر عادت به این جریانات و اتفاقات و قصوری دارند که در جامعه پزشکی آن هم پزشکی درمانی رخ دهد.
جریمه پزشکان متخلف
اما قوانین کشور برای این قصورها که آمارشان بالا نیست هم جرایمی را در نظر دارد. براساس ماده ۲۴ قانون نظام پزشکی مصوبه ۳۰ دی ماه ۱۳۷۴ عدم رعایت موازین شرعی، قانونی، مقررات و نظامات دولتی، صنفی و حرفه‌ای و همچنین عدم رعایت مسئولیت شغلی و صنفی و سهل‌انگاری در انجام وظایف قانونی و اجحاف به بیماران و مراجعان به وسیله شغل پزشکی و مشاغل وابسته به آن، تخلف محسوب شده و با متخلفان بسته به شدت وضعیت عمل ارتکابی و تعداد تکرار آن برخورد قانونی خواهد شد که شامل محرومیت مدت دار یا حتی دایم از شغل پزشکی در یک منطقه یا حتی در تمامی نقاط کشور است.
از سوی دیگر براساس مفاد ماده ۳۱۹ قانون مجازات اسلامی هرگاه پزشکی، گرچه حاذق و متخصص باشد، در معالجه‌هایی که شخصاً انجام می‌دهد، یا دستور آن را صادر می‌کند، هر چند با اذن بیمار یا ولی او باشد، باعث تلف جان یا نقص عضو، یا خسارات مالی شود، ضامن است.
به گفته وفادار شیخیان، وکیل پایه یک دادگستری، با توجه به این ماده قانونی، هر پزشکی اگرچه دارای مهارت کافی در علم پزشکی باشد و رعایت تمامی نظامات پزشکی را بنماید و در راه درمان و شفای بیمار از هیچ کوششی دریغ نکند، ضامن خسارات وارده است؛ البته درصورتی که میان خسارات وارده به بیمار و درمان از سوی پزشک، رابطه متناسبی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، تلف جان یا نقص عضو یا هرگونه خسارت مالی وارده به زیان دیده ناشی از معالجات پزشک باشد، در این صورت پرونده پزشک متخلف باید طبق قانون رسیدگی شود و اگر اتهام‌های وی به اثبات رسید، باید مجازات و از کار طبابت منع گردد. پزشک همچنین باید خسارات وارده به شاکی را نیز پرداخت کند.
ماده ۲۹۵ قانون مدنی، یکی از راه‌های این جبران خسارات را پرداخت دیه دانست که براساس آن چنانچه پزشکی، بیماری را به طور متعارف معالجه کرده و به طور اتفاقی موجب خسارت به بیمار شود یا آن بیمار بر اثر آن جراحی یا درمان، جان خود را از دست بدهد، درصورت اثبات جرم یا تخلف پزشکی، پزشک خاصی مجازات خواهد شد که یکی از مجازات‌ها پرداخت دیه به شاکی یا خانواده اولیای دم است.
به اعتقاد دکتر ناصر کاتوزیان استاد دانشگاه و حقوقدان همین که رابطه میان اقدام پزشک و میزان خسارت وارده به بیمار ثابت شود، برای مسئول شناختن او کافی است. مگر اینکه پزشک دلایلی بیاورد که نشان دهد علت ورود ضرر امری خارج از توان و پیش بینی متعارف از جمله تجربه‌های پزشکی، طبع خاص، بی مبالاتی بیمار و ناخوشی پنهان داشته از پزشک، بوده باشد.
علاوه بر موارد ذکر شده از سوی این حقوقدان، آیین نامه انتظامی رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه‌ای شاغلان حرفه‌های پزشکی و وابسته در سازمان نظام پزشکی نیز بر عملکرد پزشکان نظارت می‌کند. این قانون در تاریخ ۱۶ آبان ماه سال ۸۳ به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید و صدمه دیدگان و خانواده متوفیان می‌توانند از این طریق حقوق خود را پیگیری کنند.
این قانون تاکنون تغییر نیافته و اجرای آن تاکنون استمرار یافته است. با وجود این آنچه ضرورت توجه به ریشه‌یابی این معضل را ایجاب می‌کند، روند رو به تزاید تخلفات پزشکی در جامعه ایران است، ضمن اینکه برخی از خطاهای پزشکی که در ایران رخ می‌دهد، به هیچ عنوان قابل جبران نیستند.
مائده شیرپور
