اكرم شعباني: ايران با كشور همسايه شمالي خود – تركيه – پس از بهبود روابط و مناسبات در بسياري از مناسبات منطقه‌اي رويكرد يكساني را در پيش گرفته‌اند، اگرچه در عرصه بين‌المللي دو كشور رويكردهاي بسيار متفاوتي را برگزيده‌اند اما اين تفاوت عملكرد و رويكردها تاثيري در روابط دو كشور به جاي نگذاشته است. دو كشور همسايه عليرغم فضاي رقابتي كه در منطقه با آن مواجه هستند، در عرصه بين‌المللي نيز رقابتي تنگاتنگ دارند، اين در شرايطي است كه جمهوري اسلامي پس از آنكه منطقه خاورميانه و شمال آفريقا درگير تحولات و بيداري اسلامي شد، بنا به تاكيد تحليل‌گران حضور چشمگيري در تحولات نداشته است، در كنار اين جريان تركيه سعي كرده با نهايت توان در اتفاقات اخير منطقه ظاهر شود. ایران و ترکیه درباره برخی از جنبه‌های جنبش‌های جاری در منطقه دیدگاه‌ها و نگرانی‌های نسبتا مشابهی دارند، ولی رویکرد و موضع آنها در قبال این تحولات تفاوت‌های زیادی نشان می‌دهد. تحولات شتابان در کشورهای عربی خاورمیانه و شمال آفریقا، کشورهاي ديگر منطقه یعنی ایران، عربستان، ترکیه و در كنار آنها رژيم صهيونيستي را در برابر شرایط جدید و بی‌سابقه‌ای قرار داده است. تركيه عليرغم همراهي با برخي از تحولات منطقه در عين حال به رويكرد كشورهاي غربي و در راس آن ايالات متحده آمريكا به اين تحولات نيز نيم نگاهي داشته است؛ بحث تحولات سوريه بيش از هر موضوع ديگري مي‌تواند بيانگر اين حقيقت باشد، در عين حال حضور مقامات تركيه در بحرين و موضع گيري آنها در رابطه با تحولات بحرين نيز در اين راستا ارزيابي مي‌شود. اين موضوع از سوي برخي كارشناسان مطرح مي‌شود كه جمهوري اسلامي تاكنون در منطقه با در نظر گرفتن روابط خود با كشورهاي در حال تحول گام‌هاي خود را در اين مسير محتاطانه برداشته است اما در مورد ترکیه مجموعه‌ای از منافع اقتصادی و تعاملات سیاسی و استراتژیک راهنمای موضع‌گیری‌های رهبران آن در قبال تحولات یاد شده‌ بوده‌اند و این کشور در راستای ارتقای موقعیت منطقه‌ای خود در عرصه‌های گوناگونی برای تاثیرگذاری بر روندهای درون و پیرامون کشورهای بحران زده منطقه فعال بوده است. نقش منطقه‌ای ترکیه در سال‌های اخیر از رهگذر ثبات سیاسی نسبی، اصلاحات اجتماعی، رشد چشمگیر اقتصادی و برجسته‌ترشدن موقعیت این کشور به عنوان حلقه اتصال غرب با خاورمیانه، قفقاز و آسیای میانه در زمینه‌های سیاست و انرژی بیش از پیش ارتقاء یافته است. دولت حزب عدالت و توسعه برای برجسته کردن نقش یاد شده، تاکید ویژه‌ای هم بر مدل خاص خود در ارائه "ترکیبی موفق" از اسلام و دموکراسی دارد.دولت ترکیه از این نکته نیز غافل نبوده است که موضع‌گیری فعال در قبال تحولات منطقه می تواند افکار عمومی داخلی را بیش از پیش به سود حزب حاکم بسیج کند و شانس موفقیت این حزب در انتخابات پارلمانی خردادماه را افزایش دهد.ایران و ترکیه در باره برخی از جنبه‌های جنبش‌های جاری در منطقه دیدگاه‌ها و نگرانی‌های نسبتا مشابهی دارند، ولی رویکرد و موضع آنها در قبال این تحولات تفاوت‌های زیادی نشان می دهد، البته اين نكته قابل توجه است كه این بیم در آنکارا افزایش یافته که در سیر شتابانی که تحولات منطقه پیدا کرده ابتکار عمل خود در منطقه را از دست بدهد. از سوي ديگر رويكرد دو كشور در قبال تحولات سوريه نيز موضوعي قابل توجه است، واکنش در برابر موج ناآرامی‌ها در سوریه برای ایران به هیچ وجه آسان نبوده است. در واقع کشوری که در حمایت از ناآرامی‌ها و نهضت‌ها در سایر کشورهای منطقه تمام امکانات رسانه‌ای خود را به کار گرفته و سعی داشته که آنها را در امتداد انقلاب اسلامی ایران معرفی کند، در قبال اعتراض‌ها در سوریه سیاست رويكردي متفاوت را در پيش گرفت، در عين حال برای ترکیه نیز فعل‌ و انفعالات درون سوریه بسیار مهم است و نگرانی‌ها و حساسیت‌هايي خاص را در آنکارا دامن زده‌ است. در مجموع به نظر می‌رسد که ترکیه و ایران در موضوعي مانند سوريه نگرانی‌های مشابه‌ای از روند ناآرامی‌ها در منطقه دارند. توصیه مکرر به رهبران کشورهای ناآرام برای انجام اصلاحات اجتماعی و دمکراتیک از شاخصه‌های اصلی تحرکات دیپلماتیک ترکیه در قبال تحولات منطقه است، رویکردی که جمهوری اسلامی ایران به دلیل سياستي كه در پيش گرفته چندان در آن موفق عمل نكرده است؛ وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي به عنوان مهمترين مرجع در واكنش‌هاي بين‌المللي تاكنون سياست سكوت را در پيش گرفته و اين مهمترين موضوعي است كه سيل انتقادات را نسبت به اين وزارتخانه افزايش داده است. هماهنگی و همراهی با کشورهای غربی و قدرت‌های منطقه‌ای برای افزایش دامنه تاثیرات خود بر روند تحولات نیز دررویکرد دولت ترکیه در قبال تحولات اخیر برجسته است؛ برخي از كارشناسان تاكيد مي‌كنند كه در مقابل جمهوری اسلامی ایران با توجه به چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش، در قیاس با ترکیه از امکانات و اهرم‌های کمتری در این زمینه برخوردار است. اين در حالي است كه برخي از نمايندگان مجلس نيز انتقادهایي را نسبت به عقب بودن وزارت خارجه از تحولات منطقه‌ ابراز كردند؛ آنها با تاكيد بر اينكه جنس تحولات منطقه با انقلاب اسلامي ايران يكسان است معتقدند وزارت امور خارجه بايد نقش بيشتري را در اين تحولات ايفا كند؛ افزايش فشارهاي بين‌المللي نسبت به جمهوري اسلامي در اين زمينه و اتهام به دخالت در امور داخلي برخي از كشورهاي در حال تحول نيز در اين راستا انجام شد؛ در اين باره کشورها تلاش كردند انگشت اتهام را به سوی جمهوری اسلامی ایران نشانه روند. با اين وجود در اين باره كاظم جلالي سخنگوی کمیسیون امنیت ملی با تاکید بر اینکه اولویت اول ایران داشتن روابط خوب با همسایگان خود است، تصریح کرد: ایران به هیچ وجه در امور داخلی کشورهای همسایه دخالت نمی‌کند و اتهام دخالت ایران یک نوع فرافکنی است. سخنگوي كميسيون امنيت ملي در اين باره تاکید کرد که سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره گسترش روابط با همسایگان بوده و هست و بی‌تردید امروز بعضی‌ها به دنبال ایجاد شکاف و اختلاف هستند. البته این موضوع نمی‌تواند در منطقه جواب دهد چرا که ملتهای منطقه با پیام وحدت بخش جمهوری اسلامی کاملا آشنا هستند. با اين وجود منتقدان به رويكرد وزارت امور خارجه در تحولات اخير منطقه معتقدند امروز آمریکا و اسرائیل در منطقه در موضع انفعال هستند و این فرصتی است که ایران بتواند نقش آفرینی بیشتری از خود بروز دهد، اين در حالي است كه شاید بتوانیم تحولات خاورمیانه و آفریقا را مهمترین حادثه سیاسی در منطقه در سال گذشته بخوانیم و این روند تحولات همچنان ادامه دارد. بر اساس انتقادات موجود در اين زمينه جمهوری اسلامی باید فعال‌ترین دیپلماسی را بکار برد و نمی‌تواند صرفا به دیپلماسی رسمی اکتفا کند. صاحبنظران سياسي تصريح مي‌كنند كه دیپلماسی عمومی و پارلمانی باید با هم تلفیق شوند و یکدیگر را تکمیل کنند. با اين وجود آنها به اين موضوع تاكيد مي‌كنند كه دیپلماسی جمهوري اسلامي در این شرایط متناسب با سرعت تحولات نتوانسته از خود واکنش نشان دهد و اينطور به نظر می‌آید که دیپلماسی رسمی جمهوری اسلامی ایران از تحولات عقب است و قدرت رصد تحولات را به شکل جدی ندارد. در شرايط فعلي اين انتقاد نسبت به عملكرد وزارت خارجه وجود دارد كه به نظر می‌رسد بحث دیپلماسی عمومی در موضوع تحولات منطقه تقریبا فراموش شده است، درحالی که امروز این دیپلماسی عمومی است که می‌تواند نقش موثری نسبت به دیپلماسی پارلمانی و رسمی از خود بروز دهد و بايد اذعان كنيم كه ما دراین زمینه با ضعف‌هایی مواجه هستیم. منتقدان معتقدند كه هرچند جمهوری اسلامی تا کنون دخالتی در مسائل هیچ کشوری نداشته است، اما طبیعتا امروز گفتمان جمهوری اسلامی است که منشاء تحرکات انقلاب در کشورهای منطقه بوده است که با اهداف جمهوری اسلامی کاملا همگرایی دارد و در نتيجه بايد مناسب‌ترين رويكرد را در پيش بگيرد.