بحران، وضعیتی ناپایدار است که در چهارچوب آن تغییری در شرف وقوع است و این بی ثباتی میتواند به تغییرات اساسی منجر شود.عوامل شکل گیری بحران میتوانند داخلی باشند که خود به دو دسته عوامل طبیعی مثل سیل، زلزله و.... و شرایط اقتصادی و سیاسی مثل اعتراضات خیابانی.... تقسیم میشوند.گاه بحرانها برگرفته از مولفه های بیرونی و دخالت خارجیان هستند. بحران را میتوان از جنبههای گوناگون طبقه بندی کرد. بر اساس موضوع میتوان بحران را به دستههای سیاسی، اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی، نظامی، زیست محیطی و ...تقسیم کرد.
منظور از مدیریت بحران مجموعهای از فعالیتها و اقدامات است که هدف آن کاهش روند ، کنترل و رفع بحران است. نهادهای بسیاری در مسئله مدیریت بحران دخیل هستند اما آنچه در این نوشتار مهم است کارکرد رسانهها در مدیریت بحران است.
رسانهها اهمیت اساسی در مدیریت بحران دارند چرا که در جهتدهی به افکار عمومی نقش عمدهای را ایفا میکنند.رسانهها در پیوستاری قرار دارند که یکسر آن بحران زدایی و سر دیگر آن بحران زایی است.اما در کشور ما به خوبی از این ابزار در مدیریت بحران استفاده نشده است و در این امر عوامل متعددی دخیل هستند که به آن اشاره خواهد شد. با وقوع سیل، زلزله و از همه مهمتر ویروس کرونا رسانهها علاوه بر کارکرد اطلاع رسانی خود نقش آموزشی نیز پیدا کرده اند.یکی از مسائل مهم در این رابطه کندی رسانههای ایرانی در نشر اخبار مربوط به ویروس کرونا بوده است که دلیل این امر دسترسی نداشتن رسانهها به منابع اطلاع رسانی دقیق است که منجر به انتشار تکذیبیهها میشود. در این رابطه رسانهها باید با دقت بیشتری به انتشار اخبار دست بزنند و این آگاهی را داشته باشند که اخبار درست و نادرست را از هم تشخیص بدهند. هم چنین رسانهها به دلیل عدم دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی به حاشیه رانده میشوند که این سبب داغتر شدن سیستم اطلاع رسانی سنتی و غیر رسمی در کشور میشود. و این موجب بیاعتمادی افراد جامعه به رسانه می شود.برای نمونه این چند روز که با دوستان و آشنایان خود در رابطه با این بیماری صحبت میکنیم همگی میگویند آمار تلفات بسیار بالاتر است و رسانه آمار دقیقی ارائه نمیدهند.
مسئله دیگر جای خالی رسانه در نگاه مدیران برای مدیریت بحران است که البته میتوان گفت تلویزیون به عنوان رسانهای عمومی به نسبت سایر وسایل ارتباط جمعی تا حدودی از این امر مستثنی بوده است.شاهد مثال این ادعا نبود حتی خبری کوچک از کرونا در سایت خبری سازمان مدیریت بحران کشور است.مسولان به رسانه اعتقاد و یا اعتماد ندارند و یا اینکه جایگاه آن را نمیدانند که نمونه آن مسئله هواپیمای اوکراینی است که به دلیل عدم این اعتماد هزینههای بسیاری بر کشور تحمیل شد. هم چنین باید به عملکرد خود رسانهها در ایجاد چنین فضایی اشاره کرد.یکی از وظایف رسانه در زمان وقوع چنین رویدادهایی جلو گیری از ایجاد رعب و نگرانیها است و باید آرامش را به فضای جامعه تزریق کنند اما از طرفی شاهد برخی اخبار از جانب رسانههای داخلی هستیم که نه تنها این کار را انجام نمی دهند بلکه برترس عمومی میافزایند.
مسئله دیگر دخالت مولفه خارجی است که از ضعف رسانههای داخلی استفاده میکنند و به بحران دامن میزنند و یا آن را هدایت میکنند.این ضعف فدا کردن دقت برای سرعت بیشتر است که بعضا رعایت نمیشود و هزینه های بسیاری همانطور که ذکر کردیم به بار می آورد. در نتیجه رسانه به دلیل تاثیر گذاری بالا بر افکار عمومی نقش مهمی در کنترل بحران دارند و نهادهای قدرت میتوانند از این ظرفیت رسانهها در هدایت مدیریت بحران استفاده کنند.
نویسنده: مائده غلامی