با مرور اظهارات مقامات ارشد دولت درباره برجام در سالهای اخیر با موارد متناقض متعددی مواجه می‌شویم.
«اسحاق جهانگیری» معاون اول رئیس جمهور- ۱ مرداد ۹۸- در جلسه ستاد اقتصاد مقاومتی استان البرز گفت: «انتظار ما از پنج کشور دیگر طرف برجام این بود که پای کار بایستند و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا را جبران کنند، اما در این مدت هیچ اقدام جدی اقتصادی و کار مؤثری انجام ندادند».
جهانگیری همچنین- ۱ مرداد ۹۸- در بازدید از مجموعه صنعتی مپنا گفت: «آمریکایی‌ها در اوج ناجوانمردی و در موقعیتی که ایران به همه تعهداتش عمل کرده بود و نوبت آنها بود تا به تعهداتشان عمل کنند، از برجام خارج شدند».
معاون اول رئیس جمهور در این دو اظهارنظر تاکید کرد که علیرغم اجرای تعهدات ایران، نه آمریکا و نه دیگر اعضای برجام به تعهدات خود عمل نکرده و این توافق دستاوردی برای کشورمان نداشته است. اذعان به بی دستاوردی برجام از سوی جهانگیری در حالی است که وی- اردیبهشت ۹۶- در مقطعی که به عنوان «نامزد پوششی»! در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد، گفته بود: «امروز رشد اقتصادی بالا رفته و فضای بین‌المللی نسبت به ما مثبت شده است. عده‌ای فکر نمی‌کردند برجام در مذاکره با غربی‌ها به نتیجه برسد، اما تیم دیپلماسی قوی شکل گرفت و ما به تمام اهداف برجام رسیدیم و ما ریسک‌های بزرگی را از کشور دور کردیم».
نکته قابل تأمل اینجاست که با مرور اظهارات مقامات ارشد دولت درباره برجام در سالهای اخیر با موارد متناقض متعددی مواجه می‌شویم.
دلگرمی به اروپا!
در حال حاضر ایران در ۲ مرحله تعهدات برجامی خود را کاهش داده و به طرف مقابل اولتیماتوم داده است. فلسفه اولتیماتوم این است که با بکارگیری رویکردی مقتدرانه و طلبکارانه، طرف مقابل به عقب نشینی و تصحیح اقدامات نادرست خود وادار شود و در غیراینصورت، هزینه عهدشکنی برای طرف مقابل بالا رود؛ اما متاسفانه اظهارات برخی دولتمردان، بیشتر از آنکه نشان دهنده طلبکاری و موضع مقتدرانه باشد، به دلگرمی دادن به طرف اروپایی شباهت دارد.
برای نمونه، اسحاق جهانگیری- ۷ مرداد ۹۸- در دیدار با وزیر بین الملل حزب حاکم چین گفت: «کاهش تعهدات ایران، گامی برای حفظ برجام است». دیگر مقامات ارشد دولت از جمله ظریف و عراقچی نیز در هفته‌های اخیر تاکید کرده‌اند که هدف ایران حفظ برجام است و با اولین حرکت مثبت از طرف اروپا، ایران به تعهدات خود بازمی گردد.
این قبیل اظهارات، این پیام را به طرف اروپایی می‌دهد که دولت ایران همچنان در پی حفظ برجام به هر قیمت است و گزینه دیگری ندارد و قرار نیست ایران اقدام خاصی برای احقاق حقوق برجامی خود انجام دهد و در ۶۰ روزهای آینده، هر لحظه که اروپا برای اجرای تعهداتش قدمی بردارد، ایران به برجام بازمی‌گردد.
گستاخی اروپا
در روزهای گذشته، هلگا اشمید، رئیس کمیسیون مشترک برجام پس از نشست ۲۸ ژوئیه (۶ مرداد) بیانیه‌ای درباره این نشست منتشر کرد. محتوای این بیانیه نشان داد که اروپا درباره اینکه «دولت روحانی در پی حفظ برجام به هر قیمت است» حساب باز کرده است.
در بخشی از بیانیه مذکور آمده است: «فرانسه، انگلیس و آلمان اعلام کردند که اینستکس عملیاتی شده و اولین‌تراکنش آن در حال انجام است. اعلام شد که برخی از کشورهای اتحادیه اروپا در حال پیوستن به اینستکس به‌عنوان سهامدار هستند. آنها گفتند در تلاشند که عملیات‌های اقتصادی اینستکس را به روی کشورهای ثالث نیز بگشایند».
در بخش دیگری از این بیانیه تاکید شد: «رفع تحریم‌ها، جزئی ضروری از برجام است. همچنین قرار شد تلاش‌ها در جهت یافتن راهکارهای عملیاتی جهت عادی‌سازی روابط تجاری با ایران، تشدید شود».
همانطور که ملاحظه کردید علیرغم سپری شدن حدود ۱۵ ماه از خروج آمریکا از برجام و همچنین علیرغم سپری شدن ۴ سال از امضای توافق، اروپایی‌ها همچنان درباره لغو تحریم‌های ایران وعده می‌دهند.
نکته قابل توجه اینجاست که طرف اروپایی، اینستکس را تعهد برجامی جا زده و با گستاخی از اولین تراکنش خبر می‌دهد. این در حالی است که اینستکس به هیچ عنوان جزو تعهدات برجامی اروپا نیست و خرید نفت و مبادلات بانکی و کالاهای تحریمی را پوشش نمی‌دهد.
پایان دادن به شرطی سازی مردم
رهبر معظم انقلاب- تیر ۹۷- در دیدار اعضای هیات دولت فرمودند: «کار را در محدوده مقدورات کشور با جدّیّت دنبال بکنید؛ منتظر این و آن نباشید. ما یک روز مشکل اقتصادی کشور را موکول کردیم به برجام، [امّا] برجام نتوانست مشکل اقتصادی کشور ما را برطرف کند و به ما کمک قابل توجّهی بکند؛ و نتیجه این شد که مردم نسبت به برجام شرطی شدند، که وقتی آن بابا (رئیس‌جمهور آمریکا) می‌خواهد از برجام خارج بشود، تا مدّتی که او می‌گوید خارج می‌شوم، ما همین‌طور دچار تلاطم در بازار خواهیم بود؛ ما شرطی شده‌ایم دیگر، مردم را ما شرطی کرده‌ایم. حالا هم «بسته اروپایی»؛ مردم را درباره بسته اروپایی شرطی نکنید. البتّه اروپایی‌ها مجبورند، ناچارند، چشمشان چهارتا! بایستی بگویند چگونه خواهند توانست از منافع ما دفاع کنند -که اسمش همان بسته است- امّا این را جزو موضوعات اصلی کشور قرار ندهید؛ بسته اروپایی بیاید، نیاید. ما کارهایی در کشور داریم، مقدوراتی در کشور داریم، این مقدورات بایستی تحقّق پیدا کند؛ دنبال این مقدورات بروید؛ گره نزنید بهبود اقتصاد کشور را به چیزی که از اختیار ما خارج است».
دولت آقای روحانی باید ضمن اجرای ضرب الاجل برجامی- البته با شدت و سرعت بیشتر-، دیپلماسی منطقه‌ای و مدیریت صحیح نقدینگی را نیز به صورت جدی دنبال کند. تا زمانی که همه تخم مرغ‌ها در سبد برجام چیده شود و طرف مقابل این برداشت را داشته باشد که دولت در پی «حفظ برجام به هر قیمت است»، هیچ اتفاق خاصی در جهت رفع مشکلات اقتصادی کشور رخ نخواهد داد.
