از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون امریکا ، با استفاده از ابزارهای تحریمی تلاش کرده تا جمهوری اسلامی ایران را وادار به تبعیت از سیاستهای استکباری خود کند.
مسئولین امریکایی نه تنها برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران و وادار کردن کشورمان به عقب نشینی از این ابزار استفاده کرده‌اند بلکه حتی برای ایجاد تنش، آشوب و سرنگونی نظام هم این ابزار را برای پیشبرد اهداف خود بکار گرفته‌اند.
البته این سیاست تنها در مورد ایران اعمال نشده، بلکه بسیاری از کشورهای طرف حساب امریکا، مشمول چنین تحریمهای ظالمانه و افراطی هستند.
هم‌اکنون طبق اعلام وزارت خزانه داری آمریکا، ۲۳ کشور در لیست تحریمی این کشور قرار دارند و در صورت انتخاب مجدد ترامپ، احتمال افزایش بیشتر لیست کشورهای تحریم شده وجود دارد.
کشورهای ایران، روسیه، ترکیه، چین (به‌عنوان هدف جنگ تجاری آمریکا)، عراق، لبنان، سوریه، لیبی، کنگو، بالکان، مالی، نیکاراگوئه، اوکراین، ونزوئلا، سودان، سومالی، کوبا، زیمبابوه، یمن، کره شمالی، بلاروس، بروندی و جمهوری آفریقای مرکزی در لیست تحریمهای آمریکا هستند. افزایش تعداد کشورهای تحریمی در دوران ریاست جمهوری ترامپ نیز اثبات این ادعاست که هر نوع سازش تحریمی می تواند پالس مثبتی باشد که امریکا در قبال تحریمهای خود علیه کشورهای جهان دریافت می کند. انتظار می رود که اگر دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۰ دوباره رأی بیاورد این فهرست افزایش یافته و کشورهای بیشتری در آن قرار گیرند. از این رو ایده تشکیل باشگاه تحریمی در میان کشورهای یاد شده شکل گرفت تا ایجاد جبهه‌ای ضدآمریکایی زمینه تضعیف و شکست این تحریمهای ظالمانه فراهم آید .
کارشناسان می گویند؛ در صورت تشکیل باشگاه تحریمی‌ها می‌توان با به‌کارگیری روش‌هایی نظیر گسترش پیمان‌های پولی چندجانبه، ایجاد پیام‌رسان‌های مالی جایگزین برای سوئیفت و ایجاد بسترهای مالی جدید، میزان اثرگذاری ابزارهای تحریمی را کاهش داد و از طرف دیگر با هم‌افزایی میان اقتصادهای کشورهای تحریمی، این کشورها را در مقابل تحریمهای تجاری آمریکا مصون کرد.
نگاهی به ایده باشگاه تحریمی
تجربه نشان داده است که هرگاه کشورهایی که تحریم شده‌اند بخواهند در مقابل فشارهای امریکا سر خم کرده و تسلیم شود، امریکا با دادن امتیازهای اندک ، نه تنها اهداف خود را با شدت بیشتری دنبال می کند، بلکه یقین حاصل می کند که برای تعمیق سلطه بر جهان می تواند این ابزار را بیشتر به کار گیرد.
از این رو تنها راه‌حل این مسئله، مقابله با تحریمها و تلاش برای کاهش اثرگذاری آن‌هاست که جمهوری اسلامی ایران مقاومت فعال را به کار گرفته است.
با این حال با توجه به اقتصاد قوی امریکا و تجهیز این کشور به فناوری و دانش روز از یک سو و وابستگی بسیاری از کشورهای دیگر به این کشور از سوی دیگر؛ حرکت های انفرادی برای مقابله با تحریم کمتر به نتیجه می رسد ، بنابراین لازم است کشورهای تحریم شده در زمینه مقابله با تحریمهای آمریکا با یکدیگر متحد شوند و قطب دیگری در مقابل آمریکا ایجاد کنند .
اتحاد کشورهای آسیب دیده از تحریم موجب هم افزایی قدرت آنها شده و در نهایت زمینه ساز تشکیل قطب جدیدی خواهد بود که می‌تواند اعمال تحریم و نفوذ سیاسی اقتصادی امریکا را محدود کند .
بحث تشکیل باشگاه تحریمی ها از سال ۱۳۹۲ در ایران مطرح شد اما تاکنون عملیاتی نشد.
کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو نیز در مصاحبه ای با روزنامه کامرسانت پیشنهاد کرد که ایران، روسیه و چین با هدف مقابله با تحریم های آمریکا، باشگاه کشورهای تحت تحریم را تشکیل دهند. اما اولین بار در تیرماه سال ۹۸ طرح مکلف کردن وزارت خارجه برای تشکیل چنین مجموعه‌ای در مجلس شورای اسلامی و در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مطرح شد ولی به دلیل اولویت سایر طرح‌ها به جایی نرسید. بعد از مأموریت موفقیت‌آمیز کشتی‌های ایرانی در حمل محموله بنزین به ونزوئلا این طرح بار دیگر به صورت جدی در دستور کار مجلس یازدهم قرار گرفته است. در حال حاضر نهادهای مختلفی در کشور برای تهیه طرح تشکیل باشگاه کشورهای تحریم شده با مجلس همکاری و مشارکت می کنند و برنامه جدی جهت عملیاتی شدن چنین ایده ای وجود دارد.
البته به گفته اکبر رنجبر زاده عضو هیات رئیس مجلس شورای در روز چهارشنبه ۱۲ تیرماه به مناسبت سالروز ساقط کردن هواپیمای مسافربری ایران در خلیج فارس از ۱۲ طرح در مجلس با موضوع تحریمهای امریکا رونمایی شد. یکی از طرح ها تشکیل باشگاهی از کشورهای مورد تحریم ایالات متحده با همت ایران است تا بین آنها وحدت و هماهنگی صورت بگیرد که می تواند بازتاب بین المللی بسیار مثبتی داشته باشد. نماینده مردم اسدآباد در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با الف در این باره گفته بود؛ لازم است مناسبات نهادی موثر بین کشورهای مورد تحریم آمریکا در راستای گسترش تجارت صورت گیرد، حتی می توان از ارز مشترک بین این کشورها در مقابله با دلار استفاده شود. در واقع هدف تقویت ارتباطات بین کشورهای مورد تحریم آمریکا جهت شکل گیری یک ائتلاف سیاسی اقتصادی است تا بتوانند نه تنها از تحریم ها عبور کنند بلکه هژمونی آمریکا در استفاده از ابزارهای نامشروع را به چالش بکشند.
الزامات
در این راستا ضرورت دارد ایران مسیر مقاومت در مقابل فشار آمریکا را ادامه دهد. کارشناسان می گویند سه قوه کشور و همه نیروهای نظامی در کشور باید در مسیر مقابله با آمریکا همگرایی و هم افزایی داشته باشند. همچنین لازم است مناسبات موثری بین کشورهای مورد تحریم آمریکا در راستای گسترش تجارت صورت گیرد. از سوی دیگر بر اساس نظر کارشناسان مهمترین مؤلفه‌ای که در امکان ایجاد این باشگاه اثرگذار است، تأمین منافع اعضای آن است. انعقاد پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه برای حذف دلار که ارز واسط در مبادلات بین‌المللی است، یکی دیگر از این ابزارها است.
حذف سوئیفت و راه اندازی پیام رسان مالی جایگزین برای مبادلات اقتصادی، ایجاد ابزارهای مالی جدید مانند پول مشترک اهداف تشکیل باشگاه تحریمی‌ها باید باشد.
تقویت پیوند ها
باید گفت که در این میان برای تداوم کار این باشگاه تنها مسئله تحریم کافی نیست بلکه بایستی تقویت پیوند میان اعضا فراتر از دامنه تحریمها باشد .
کارشناسان تاکید دارند، لازم است علاوه بر تحریم، سایر مشترکات کشورهای تحریمی در عرصه‌های مختلف نظیر پیوندهای سیاسی، قرابت‌های ایدئولوژیک، فرهنگی و اجتماعی و فرصت‌های مشترک اقتصادی و امنیتی نیز مورد مطالعه دقیق قرارگرفته و همکاری میان این کشورها در همه این زمینه‌ها تقویت شود.
کارشناسان چه می گویند
در این میان کارشناسان در گفتگو با سیاست روز تاکید دارند که طراحی این باشگاه در صورتی می تواند به نتیجه برسد که از ظرفیت های موجود در این زمینه به خوبی استفاده شود.
محمد صادق کوشکی استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه چنین اتفاقی در حال انجام است به خبرنگار سیاست روز گفت: نمونه این اقدام مبادلات با ونزوئلا و صدور نفت به این کشور است. وی با اشاره به اینکه موفقیت این اقدام نمونه ای از اقدامات کشورهایی است که از سوی امریکا تحریم شده اند، افزود: حتی اگر این کشور به ایران نزدیکتر بود می توانستیم مبادلات بیشتری را انجام بدهیم.
کوشکی با بیان اینکه عضویت روسیه در این باشگاه نیز بسیار اثر گذار است، خاطرنشان کرد: اراده دولت در این زمینه بسیار موثر است تا تجار و بازرگانان از ظرفیت مبادله کالا به کالا یا تبادلات با پولهای ملی استفاده کنند.
کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: در زمینه روسیه بعد مسافت نیز بسیار کمتر از ونزئلا است و اگر اراده جدی دولت در این زمینه فراهم باشد می‌توان نتایج درخشانی در این زمینه کسب کرد.
وی گفت: البته قرار نیست که دولت کاری کند بلکه چنانچه مانع از مزاحمت های ایجاد شده و شرایط مبادلات را تسهیل کند، حوزه بازرگانی خود در عرصه های مختلف می تواند ظرفیت های خوبی را ایجاد کند.
کوشکی با بیان اینکه متاسفانه مسئولین در این عرصه همراهی لازم را نمی کنند، افزود: متاسفانه کمترین همراهی و اراده در این زمینه نمی بینیم حتی اگر این همکاری‌ها شکل بگیرد می توان از ظرفیت های همسایگانی چون ترکیه نیز استفاده کرد.
از سوی دیگر ابومحمد عسکر خوانی ، استاد دانشگاه تهران نیز در این باره گفت: یکی از شیوه‌هایی که جمهوری اسلامی ایران باید در مقابل سیاستهای کلان امریکا اتخاذ کند، استراتژی هم اندیشی ملل است.
وی افزود: اگرچه بسیاری از کشورها در تفکر سیاسی مانند ایران هستند اما برخی از کشورها دولت هایشان هم سو با سیاست های ایران نیستند اما ملت های آنها همسو هستند و بایستی از این ظرفیت استفاده کرد.
عسکر خانی با اشاره به اینکه بایستی سه قوه در کشورمان در این حرکت همسو عمل کنند به عملکرد دولت ها در زمانهای مختلف اشاره کرد و گفت: شاهد فراز و فرودهای بسیاری در دولت های مختلف بودیم، برخی از دولت ها غرب گرا بودند و قبله آمالشان امریکا و غرب و نیویورک بود و دولت‌هایی هم بودند که با محور مخالفت با غرب به سوی کشورهای همسو رفتند و سیاست هایی را هم اتخاذ کردند مانند آنچه که در ونزوئلا انجام شد. اما مجدداً گرایش دولت به سوی امریکا جلب شد و بدون توجه به اقدامات دولت‌های قبلی، سیاستهای این دولت ها در محور برجام و غرب گرایی شکل گرفت.
وی با بیان اینکه اخیراً نظام به این نتیجه رسیده است که باید نگاهی به کشورهای هم فکر و هم سو داشته باشد، تاکید کرد: در این زمینه باید هم اندیشی ملت ها جایگزین هم اندیشی دولت‌ها شود و سیاستهای استراتژیک کشور به این سمت برگردد تا موازنه قدرت ایجاد شود.
این استاد دانشگاه با یادآوری اینکه لازم است در این زمینه بررسی های خوبی انجام شود گفت: نه تنها در مورد استراتژی های اقتصادی بلکه در مورد استراتژی های امنیتی، سیاسی، فرهنگی و... بایستی بتوانیم با کشورها و ملت‌های هم سو بازدارندگی در مقابل تحریمها و فشارها ایجاد کنیم.
وی با اشاره به اینکه فشارها و تحریمها علیه کشورمان پیچیده است، افزود: از این رو سیستم بازدارندگی در مقابل آنها هم باید پیچیده طراحی و مقابله به مثل باشد در غیر این صورت نمی توان تحریمها را تحت تاثیر قرار داد . باید از تمام ابعاد به این مسئله نگریست و بازدارندگی چند محوری جایگزین بازدارندگی تک محوری شود.
عسکرخانی با بیان اینکه تدوین چنین طرحی نیازمند سیاست خارجی پویا و فعال است، اظهار داشت: دیدگاه روابط بین الملل باید در سطح کلان و چند محور باشد چرا که سیستمی که خود را اسیر موضوعاتی چون برجام کند و منفعل عمل کند، نمی‌تواند موفق باشد بلکه نیازمند سیستمی دینامیک و پویا هستیم.
تاکید نمایندگان
در این میان بسیاری از نمایندگان مجلس تشکیل باشگاه تحریمی‌ها و اتحاد ایران با هم پیمانان خود را ضروری دانسته و بر این باورند که این اقدام می‌تواند باعث ایجاد کانال‌های مبادلات اقتصادی جدیدی شود. همچنین این اقدام، دشمن را زمین‌گیر کرده و با تشکیل یک کمسیون می توان آن را به صورت ویژه بررسی کرد.
عباس گودرزی در گفتگو با مهر درباره تشکیل کمیسیون ویژه باشگاه تحریمی‌ها در مجلس گفت: در مجلس اختلاف نظرهایی در این باره وجود دارد و برخی از نمایندگان معتقدند که این مسئله در حوزه کاری کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است اما برخی دیگر از نمایندگان می‌گویند لازم است این موضوع به صورت منسجم و با تشکیل یک کمیسیون ویژه دنبال شود.
وی افزود: معتقدم در این زمینه بهتر است کمیسیون مشترک تشکیل شود، چرا که تحریمها در همه ابعاد اعم از اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی اثرگذار هستند و لازم است که نمایندگان در حوزه‌های مرتبط راهکارهایی را برای مقابله با تحریمها بیندیشند.
همچنین روح الله متفکر آزاد عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی گفت: ایجاد باشگاه تحریمی‌ها، راهکار مناسبی برای از بین بردن اثرات تحریم است و باید به این سمت حرکت کنیم.
وی بیان کرد: در صورتی که باشگاه تحریمی‌ها قدرتمند عمل کند، می‌تواند اثرات تحریم را از بین ببرد و از سوی دیگر باعث می‌شود که تحریم کنندگان از اعمال هر نوع تحریم دیگری منصرف شوند.
عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: تشکیل کمیسیون ویژه باشگاه تحریمها، ساختن فرصت از یک تهدید است و بنده تشکیل این کمیسیون ویژه را مثبت می‌دانم و قطعاً تأثیر بسزایی در عبور از تحریمها دارد. همچنین حسن شجاعی عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با مهر درباره تشکیل کمیسیون ویژه باشگاه تحریمی‌ها در مجلس، گفت: طبیعتاً اگر ما موضوع تحریم را به شکل خاص مورد توجه قرار دهیم و متمرکز روی این موضوع باشیم، قاعدتاً قدرت مواجهه بهتری با تحریمها پیدا می‌کنیم.
وی تاکید کرد: زمانی که کمیسیونی برای مقابله با تحریمها وجود نداشته باشد، قطعاً موضوع تحریم در لابه لای ساختارهای مجلس و تخصص‌هایی که در مجلس وجود دارد به حاشیه می‌رود و گم می‌شود.
