يکشنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۸ - ۲۲:۰۲
کد مطلب : 111216
روزنامه سیاست روز در «چالش قانون» از شاهکارهای قانونگذاری ایران (۲۵) رونمایی می‌کند:

بی‌نظمی در عنوان‌بندی داخلی قوانین!؟

اشاره ساختار قوانین به گونه ای است که تقسیم بندی متن از نظر اهمیت محتوا و قرار دادن آن تحت عناوین خاص در نگارش قانون از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بکارگیری شیوه های گوناگون عنوان بندی بصورت ناهماهنگ با هم و عدم یکنواختی روش عنوان بندی در قوانین مختلف از جمله آسیب های عنوان بندی داخلی متن قوانین است. نوشتار حاضر به بحث و بررسی پیرامون بی نظمی در عنوان بندی داخلی قوانین و آثار ناگوار آن در نزد قانونگذاران و جامعه می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان می‌گذرد:
بی‌نظمی در عنوان‌بندی داخلی قوانین!؟
شرح ماجرا
الف) بی نیازی قوانین کمتر از ۲۰ ماده به عنوان بندی داخلی
- قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب ۱۵/۰۴/۱۳۷۳ دارای ۳۸ ماده و بدون عنوان بندی فرعی است.
- قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب ۲۸/۱۲/۱۳۷۳ با ۹۳ ماده فاقد هر گونه عنوان بندی است.
- قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش مصوب ۱۴/۰۶/۱۳۷۴ با ۱۸ ماده دارای تیتر و عناوین فرعی است.
ب) عدم یکنواختی و هماهنگی در عنوان بندی داخلی قوانین 

۱. تقسیم فصل به بخش شامل:
- قانون مجازات نیروهای مسلح ... مصوب ۱۸/۰۵/۱۳۷۱
- قانون مقررات استخدام نیروی انتظامی مصوب ۲۷/۰۳/۱۳۷۷
- آیین نامه اجرایی قانون نظام مهندسی مصوب ۲۰/۰۳/۱۳۷۲
- آیین نامه اموال دولتی مصوب ۲۷/۰۴/۱۳۷۳ 

۲. تقسیم فصل به الف، ب و... شامل:
- آیین نامه اجرایی انتخابات شوراهای اسلامی شهر و شهرک مصوب ۲۹/۰۹/۱۳۷۷
- قانون اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی مصوب ۲۷/۰۲/۱۳۷۷
- آیین نامه معاملاتی سازمان های مناطق آزاد قشم، چابهار و کیش مصوب ۲۴/۱۰/۱۳۷۶ 

۳. تقسیم فصل به قسمت شامل:
- اساسنامه شرکت پست بانک مصوب ۳۰/۰۲/۱۳۷۵
- آیین نامه انتظامی رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه ای شاغلان حرفه های پزشکی و وابسته مصوب ۰۹/۰۵/۱۳۷۳
- اساسنامه مرکز سنجش از دور ایران مصوب ۱۳/۰۵/۱۳۷۱ 

۴- تقسیم بندی عمومی و استاندارد فصل به مبحث شامل قانون مدنی، قانون تجارت، آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری.
بررسی و تحلیل 

رعایت ارزش رتبه ای مطالب مندرج در قانون:
اصولا بخش های گوناگون هر قانون یا متن قانونی دارای ارزش محتوایی یکسانی نیست. برخی از موضوعات بر بعضی دیگر دارای ارجحیت هستند. در واقع مطالب مندرج در یک قانون از نظر میزان تاثیرگذاری بر اجرای صحیح قانون دارای وزن های متفاوتی هستند. برای نظم بخشی بین مطالب دارای ارزش یکسان در یک بسته یا قسمت خاص، کل مطلب قانون بصورت رتبه ای عنوان گذاری و از یکدیگر جدا می شوند. ارزش گذاری واحد به محتوای دارای عنوان واحد به وزن دهی متناسب در کل محتوای مندرج در یک قانون می انجامد که در نوع خود با قانون بدون ارزش گذاری رتبه ای محتوا کاملا متفاوت است. البته در این روش مطالب مهم تر بر مطالب کم اهمیت تر دارای تقدم اند. 

رعایت ترتیب مفهومی مواد قانون:
عوامل، شرایط و موضوعات دخیل در یک قانون، درقالب یک زنجیره مرتب شده می توانند نقش آفرینی کنند. تمامی عوامل در یک لحظه خاص عمل نمی کنند و شاید نمی توانند عمل کنند. برای تعیین اجزای پدیده در قانون و ترتیب عملکرد آنها باید ترتیب مداخله آنها را در قانون دانست. عوامل، شرایط و موضوعات که تریبات اجرایی همزمانی دارند را در بسته ای خاص جمع و با عنوان گذاری مشخص می سازد. عملکرد قوانین برای حداکثر تاثیرگذاری در جامعه وابسته به ترتیب ایفای نقش اجرای آن دارد. تغییر بدون قاعده ترتیب عملکرد محتوای قوانین، اثر آن را خنثی یا برعکس می نماید. سلسله مراتب عناوین در یک متن قانونی در واقع صف بندی عوامل، شرایط و موضوعات دخیل در یک قانون اند که بناست با مشرکت آنها قانون به اهداف از پیش تعیین شده خود دست یابد. 

تنظیم متغیرهای اصلی، فرعی، ضمنی و جزیی:
میزان دخالت متغیرهای موثر در یک پدیده و گنجانیدن آنها در قالب یک قانون باید همه متغیرهای تاثیرگذار در قانون را مورد ملاحظه قرار داد و با تقسیم بندی متغیرها به گروه های همسان به بحث و بررسی پیرامون آن پرداخت. عدم رعایت این نکته موجب شده و می شود که موضوعات مهم و غیرمهم در یک قانون از یکدیگر قابل تشخیص نباشند که این مهم برای مجریان قانون و مردم در مقام اجرای قانون، دشواری های فراوانی را ایجاد می کند. طبقه بندی متغیرهای دخیل در یک قانون، سطح توقع از کارکرد اجزا را تنظیم می کند و قانون را برای اثربخشی نهایی آماده می سازد. بی تشخیصی یا تشخیص اشتباه در انتخاب متغیرهای مرتبط با یک قانون قطعا در سرنوشت آن تاثیرگذار است. 

مرتب سازی سلسله مراتب و لایه های قانون:
موضوعات مرتبط با یک پدیده که بناست در قالب یک قانون صورت بندی شود بصورت لایه های سلسله مراتبی در سرنوشت پدیده دخالت دارند. به منظور مرتب سازی لایه های محتوایی مرتبط با یک پدیده در قانون، جداسازی لایه ها و عنوان بندی آنها در جمع مواد و تبصره های یک قانون کاری مطلوب است که می تواند مطالب مرتبط با یک لایه را کنار هم قرار داده تا مخاطبان قانون در درک و اجرای قانون به راحتی عمل نمایند. عنوان بندی مطالب در یک متن قانونی موجب می شود که مطالب و لایه های کم اهمیت حذف و لایه های مهم نیز بصورت مرتب شده ارائه شوند. آناتومی جامعه دارای سطح بندی و لایه بندی است و بر همین اساس نیز پدیده های اجتماعی دارای سطوح و لایه های گوناگون اند. 

جمع آوری مواد مرتبط تحت یک عنوان:
عنوان بندی بخش های گوناگون در یک قانون در واقع فضایی محتوایی است که مطالب مرتبط با هم را کنار هم جمع آوری می کند. فراوانی موضوعات ریز و درشت مرتبط با یک قانون به گونه ای است که نمی توان بدون جمع آوری و کنار هم قرار دادن مطالب مرتبط با هم عمل کرد. عنوان بندی مطالب در یک قانون، بسته بندی محتوایی مطالب مرتبط با یک قانون برای سهولت استفاده از آن است. عنوان بندی نوعی فراخوان برای جمع نمودن مطالب ذیل عنوان مرتبط است که در نوع خود نوعی نظم بخشی به محتوای قانون است. وجود محتوای بدون عنوان بندی در یک متن قانونی به مانند یک انبار بزرگ کالای بدون قفسه و طبقه بندی است که برای یافت هر کالا باید همه بسته های موجود در انبار را جستجو کرد. 

دسترسی بهتر و ساده تر به مفاهیم:
عنوان بندی و جداسازی موضوعات مرتبط با یک پدید در قانون موجب می شود که دسترسی به مفاهیم مورد نیاز بهتر و ساده تر انجام شود. ارتقای دسترس پذیری مطالب در قوانین بدون عنوان بندی مطالب مرتبط و جمع آوری آنها ذیل یک عنوان ممکن نیست. دسترسی به مفاهیم به قانونگذاران در قانونگذاری و به مجریان قانون در اجرا و به مردم در درک و تبعیت پذیری از قانون کمک بسیاری می کند. هر گونه ایجاد دسترسی برای درک مفاهیم مرتبط با یک متن پیچیده قانون می تواند به تبعیت پذیری قوانین توسط مردم در جامعه کمک نماید. به عبارت دیگر عنوان بندی با تعیین جغرافیای محتوایی و جانمایی های محتوایی قوانین کمک می کند که این مهم نیز در دسترسی آسان تر به محتوای قوانین نقش دارد.
تعیین ارتباطات بخش های درون یک قانون:
همه اجزای یک پدیده در کارکرد و سرنوشت آن نقش دارند که با یکدیگر دارای سطوح مختلف ارتباط است که نمی توان بصورت فله ای آنها در متون قانون جای داد. قانون نیز داستان زندگی یک فرد نیست که از یک روز شروع و تا یکروز به پایان رسد. مطالب مندرج در قانون دارای جنبه های گوناگونی است که از ارتباطات آنها، حیات پدیده در قالب قانون تامین می شود که با جداسازی ارتباطات مشابه و طبقه بندی آنها تحت عناوین مرتبط تامین می شود. اجزای هر قانون در خلا بسر نمی برد و با سایر اجزای قانون مرتبط است و کارکرد قانون نیز دقیقا به جایگاه و وزن نظام ارتباطی در قانون بستگی دارد. عنوان بندی با نظم بخشی به اجزای درون قانون، فضای ارتباطی بخش های مختلف را مشخص می سازد. 

انجام تقسیمات اصلی و فرعی در قانون:
بین موضوعات مختلف موجود در یک قانون، تقسیم بندی های گوناگونی قابل انجام است که جداسازی موضوعات اصلی از فرعی مهم ترین آن است. عنوان بندی مطالب مندرج در یک قانون برای مخاطبان آن این پیام را دارد که تشخیص موضوعات اصلی قانون را از موضوعات فرعی معین می کند. انجام این دست تقسیم بندی ها، عملا تسهیلگر هر گونه بحث و بررسی پیرامون قوانین است. عنوان بندی صرف نظر از تقسیم بندی ظاهری قانون به اجزای مختلف در تقسیم بندی محتوا نیز نقش موثری دارد. 

تعیین دامنه و گستردگی موضوع قانون:
اصولا قوانینی دارای اهمیت اند که دارای بیشترین دامنه شمولیت و حداکثر تاثیرگذاری در جامعه را داشته باشد. عنوان بندی مطالب مندرج در یک قانون تعیین کننده دامنه و گستردگی موضوعات محتوایی مرتبط با آن است. عنوان بندی قوانین به شمولیت محتوای قانون در محیط اجتماعی اشاره دارد که موضوع تاثیرگذاری قانون محصول آن است. تعیین دامنه موضوعات مرتبط با قانون، تبیین کننده ارتباطات فیمابین آنهاست که می تواند بیانگر روند حیات قانون و سرنوشت آن باشد. عنوان بندی محتوایی یک قانون و روش آن می تواند عمق اثربخشی قانون را در جامعه هدف بیان نماید و از این طریق تغییرات احتمالی آینده ای محتمل را معین می سازد. 

آسانی استناد به مواد و تبصره های قانون:
عنوان بندی مطالب مندرج در یک قانون با ایجاد سهولت در دسترسی به بخش های گوناگون قانون، امر استناد به ریز مواد و تبصره های قانونی را آسان می کند. عنوان بندی با جانمایی محتوای قوانین در پیکره به هم پیوسته آنها امکان آدرس دهی محتوایی را به نسبت متن های بدون عنوان بندی افزایش می دهد. در متن های بلند بدون عنوان بندی نمی توان به راحتی به موضوعات مطرح شده ارجاع داد یا آنها را به عنوان شواهد مطالعاتی مورد استناد قرار داد. آسانی استناد به مواد یا تبصره های قانونی در اثر بخش بندی و تفکیک بخش های ایجاد شده توسط عناوین موجود در متن قوانین است. 

جلب توجه مخاطبان قانون:
عنوان بندی مطالب پیرامون یک پدیده در قانون می تواند با جداسازی مطالب مهم و اصلی به جلب توجه مخاطبان قانون منجر شود و از این طریق زمینه ارتقای آگاهی های عمومی پیرامون قوانین را فراهم نماید. عنوان بندی مطالب با ایجاد تقطیع در توجه به قانون خود محرک و ایجاد انگیزه در مخاطبان قانون است. عنوان بندی متن قانون علاوه بر شیوایی و روانی متن آن را از یکنواختی خارج می سازد و با تنوع بخشی به متن می تواند به ایجاد و تداوم انگیزه برای مطالعه قانون کمک نماید. عناوین موجود در متن های قانونی در واقع ایستگاه هایی برای سازماندهی توجه و انگیزه اند که به مخاطب اجازه می دهد ریتم فعالیت خود را با قانون هماهنگ سازد. 

پیکره بندی اندامواره قانون:
عنوان بندی مطالب مندرج در قوانین در واقع پیکره بندی اندامواره به هم پیوسته محتوای قانون از ابتدا تا انتهاست. عنوان بندی ها می توانند به عنوان فهرست اجمالی محتوای موجود در قانون عمل نمایند. بطور طبیعی باید محتوای فراوان موجود در یک قانون با روش های مختلف منظم و ساماندهی شود. طبقه بندی محتوا به روش های مختلف قابل انجام است و می توان بر اساس هر روش از طبقه بندی محتوا، قانون را عنوان بندی داخلی کرد.
عناوین یک متن قانونی خلاصه محتوای آن هستند و به جزییات آن یک قالب کلی می دهند و می تواند به وجوه گوناگون محتوای یک قانون وحدت و انسجام لازم را برای ارائه کارایی مناسب ببخشد. 

مفصل بندی و اتصال محتوایی مطالب قانون:
ارتباطات درونی و بیرونی قوانین با یکدیگر با نقاطی نیازمند است که محل اتکای کانون های ارتباطی است.
این نقاط کانونی دارای انرژی فراوان در تامین محتوای مرتبط با قوانین است. بخش مهمی از نقاط کانونی مرجع در یک قانو ن، عناوین بکار رفته در آن است که می تواند به روش های گوناگون و برای مقاصد مختلف مورد استفاده قرار گیرد. عناوین در واقع نقاط متحرک محتوا هستند که قابلیت ارتباطات درونی و بیرونی قوانین را فراهم می کنند. عناوین با ارزش گذاری رتبه ای محتوای قانون نقاط و کانون های پرانرژی محتوای قانون را مشخص می سازد. بطور طبیعی بیشترین توجه مخاطب به کانون های پرانرژی معطوف می‌کند. 

قابل فهم نمودن قانون:
هر قانون از طریق تقسیم مفاهیم آن به بخش های کوچکتر قابل فهم می شود. کلیت محتوای در یک قانون شاید برای همگان قابل فهم نباشد. عنوان بندی موضوعات مطرح شده در یک قانون نقش تقطیع و کوچک سازی مفاهیم را به عهده دارد که می تواند فهم مندجات در یک قانون را برای همگان میسر سازد. ارتقای قدرت تشخیص معنای قوانین با تفکیک بین اجزای مفهومی آنها از طریق عنوان بندی، مشکلات ذهنی پیرامون قانون را واضح می سازد و با شفاف سازی موضوع قانون را قابل فهم می نماید. اصولا قانونی به راحتی فهمیده و اجرا می شود که ابهامات و مشکلات ذهنی پیرامون آن از طریق تقسیم بندی و طبقه بندی های ساده ساز برطرف شود. 

ساده سازی پیچیدگی های محتوایی قوانین:
هر پدیده اجتماعی که بناست در یک قانون صورت بندی شود دارای سطحی از پیچیدگی و کل گرایی است که با تفکر جزءنگر قابل تحلیل نیست. از این رو برای ساده سازی پیچیدگی ها و تقلیل سطح روابط درونی آن بطور طبیعی باید با جداسازی و طبقه بندی به عنوان بندی آنها پرداخت. عنوان بندی منطقی مفاهیم مندرج در یک قانون از ابتدا تا انتها قطعا به ساده سازی پیچیدگی های محتوای آن کمک می کند. درک مفاهیم پیچیده مانند متن قوانین به یکباره و در یک مرحله صورت نمی گیرد و این امر از طریق ساده سازی مرحله ای و تدریجی امکان پذیر می شود. 

پرسشگری از مجمع تشخیص مصلحت نظام
- اصول نامگذاری و عنوان بندی در مجمع تشخیص مصلحت نظام چیست؟
- آیا در نامگذاری و عنوان بندی مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام اصول زبان معیار زبان فارسی رعایت می شود؟
- آیا بی نظمی در نامگذاری و عنوان بندی مصوبات در مراکز قانونگذاری کشور به مصلحت کشور است؟
- آیا اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام پیرامون اصول نامگذاری و عنوان بندی مصوبات دارای آگاهی های لازم و کافی هستند؟
- آیا در باره نامگذاری و عنوان بندی مصوبات مجمه تشخیص مصلحت نظام، قانون یا مصوبه خاصی وجود دارد؟ 

پرسشگری از دولت
- نامگذاری و عنوان بندی لوایح و سایر مقررات صادره در دولت بر چه اساسی انجام می شود؟
- آیا تدوین کنندگان پیش نویس لوایح نسبت به اهمیت نامگذاری و عنوان بندی لوایح آگاهی لازم و کافی را دارند؟
- آیا بی نظمی های موجود در نامگذاری و عنوان بندی قوانین ریشه در کار نادرست دولت دارد یا در سایر بخش های قانونگذاری کشور؟
- آیا در دولت برای نامگذاری و عنوان بندی متن های قانونی، قانون خاصی وجود دارد؟
- چگونه بر نامگذاری و عنوان بندی صدور متن های قانونی در استانداری ها و وزارتخانه های دولتی نظارت می شود؟ 

پرسشگری از مجلس شورای اسلامی
- سازوکار نامگذاری و عنوان بندی مصوبات در مجلس شورای اسلامی چیست؟
- آیا برای نامگذاری و عنوان بندی طرح ها در تدوین توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی قانون خاصی وجود دارد؟
- آیا معاونت قانونگذاری مجلس شورای اسلامی بر نحوه نامگذاری و عنوان بندی پیش نویس مصوبات نظارت دارد؟
- آیا نمایندگان مجلس شورای اسلامی نسبت به نامگذاری و عنوان بندی مصوبات از آگاهی لازم و کافی برخوردارند؟
- علل و آثار بی نظمی فراوان در نامگذاری و عنوان بندی مصوبات مجلس شورای اسلامی و نادیده گرفته شدن زبان فارسی معیار چیست؟ 

پرسشگری از شورای نگهبان
- آیا بی نظمی های شایع در نامگذاری و عنوان بندی قوانین مصداق بارز مغایرت با بکارگیری زبان فارسی در اسناد رسمی کشور به عنوان یکی از اصول قانون اساسی نیست؟
- آیا بی انضباطی فراوان نامگذاری و عنوان بندی قوانین بی احترامی به زبان رسمی و مخل هویت ملی کشور نیست؟
- تفسیر شورای نگهبان از زبان فارسی در این اصل قانون اساسی که اسناد رسمی کشور باید به زبان فارسی باشد چیست؟
- چرا شورای نگهبان قوانین فراوان دارای بی نظمی در نامگذاری و عنوان بندی را مورد تایید قرار داده است؟
- علل و آثار نامگذاری و عنوان بندی نامطلوب قوانین از نظر شورای نگهبان چیست؟ 

پرسشگری از قوه قضاییه
- آیا سازمان بازرسی کل کشور بر نامگذاری و عنوان بندی قوانین هم نظارت دارد؟
- آیا کارشناسان ناظر در سازمان بازرسی کل کشور از اصول نامگذاری و عنوان بندی قوانین آگاهی لازم و کافی را دارند؟
- برنامه نظارتی سازمان بازرسی کل کشور بر حسن اجرای این اصل از قانون اساسی که اسناد رسمی کشور باید بر اساس زبان فارسی باشد چیست؟
- بی نظمی فراوان در نامگذاری و عنوان بندی قوانین نشانه ناکارآمدی نظارت در این زمینه است. نظر سازمان بازرسی کل کشور در این زمینه چیست؟
- گزارش عملکرد سازمان بازرسی کل کشور پیرامون نظارت بر نامگذاری و عنوان بندی قوانین چیست؟ 

نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه

https://siasatrooz.ir/vdcjvvevmuqev8z.fsfu.html
نام شما
آدرس ايميل شما
کد امنيتی