۱ـ وهم تفوق «اقتصاد يا فرهنگ»
اينكه رهبر معظم انقلاب در پيام نوروزي خود عنوان سال ۱۳۹۳ را سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» نام نهادند، از زواياي مختلف قابل تبيين است. اگر چه حوزه اقتصاد و فرهنگ به ظاهر دو حوزه مجزا هستند اما بيشك نميتوان به سادگي به اين سوال پاسخ داد كه به راستي كدام يك از اين دو حوزه بر ديگري تفوق دارد و كدام يك بيشتر به ديگري نيازمند و متعهد است. از همين رو امكان بهرهمندي از قواعد يك حوزه براي تبيين مفاهيم حوزه ديگر نيز از ارتباط تنگاتنگ اين دو حوزه با يكديگر دارد.
۲ـ فرهنگي كه از ديار اقتصاد نميگذرد
از جمله بهترين روشها براي كسب فايده مطلوب در فعاليتها قاعده و فرمولي است كه از مباحث جدي حوزه اقتصاد بوده و تحليل «هزینه و فایده» نام برده ميشود. هزينه و فايده در حقيقت مبتني بر اين موضوع است كه نسبت دستاوردها و فوايد انجام یک کار، در برابر هزينهها، مشکلات و گرفتاريهاي حاصل از انجام آن كار به چه ميزان است؟ از ارائه اين قاعده و البته مفهوم اقتصادي هماكنون بيش از ۱۵۰سال ميگذرد اما كماكان كاربرد موثر آن براي اقناع افراد در اجراي هرگونه فعاليتي به صورت چشمگيري تداوم دارد. اگر چه در گذشته خاستگاه اين قاعده حوزه اقتصاد بوده است، اما قدري تامل در آن نشان ميدهد كه اين قاعده در تحليل دستاوردها و نتايج فعاليتهاي ساير حوزهها و از جمله حوزه فرهنگ موثر است.
۳ـ دلنگراني بزرگان از غربت فرهنگ
روي سخن ما در اينجا حوزه مغفول و مظلوم فرهنگ در ايران است. انقلاب ايران از جمله افتخاراتش فرهنگي و اعتقادي بودن آن است اما چگونه است كه همين فرهنگ در اين كشور دچار غربتي است كه بزرگان نظام را دلنگران خود نموده است. به نظر ميرسد آنچه كه در فعاليتهاي فرهنگي در داخل كشور كمتر توجه ميشود همين قاعده علمي و مجرب تحليل «هزینه و فایده» است. فيلمسازي كه نداند چقدر هزينه براي توليد فيلمي لازم است و از اين هزينه به چه ميزان سهم از گيشه دست خواهد يافت چگونه ميتواند درباره سرمايهگذاري بر توليد يك فيلم به تصميم برسد؟
البته اين نكته مهم را نبايد از خاطر دور داشت كه در تحليل «هزینه و فایده» در حوزه فرهنگ، نبايد همه فايده را در سود ريالي ماجرا برآورد نمود. وقتي مديريت فرهنگي كشور تصميم ميگيرد كه در راستاي هدايت فرهنگ عمومي جامعه فيلمي توليد و اكران شود، شايد اين فيلم در گيشه به حد لازم موفق نشود ولي ميزان اثرگذاري آن بر فرهنگ عمومي جامعه موجب ميشود كه اين تصميم، تصميمي عاقلانه و كارشناسانه تحليل شود.
۴ـ چك سفيدي كه مانع تفوق فرهنگ ميشود
اين سخنان را از آنجايي مطرح كرديم كه در نشست خبري هشتمين جشنواره شعر فجر دبير اجرايي اين جشنواره اعلام نمود كه علاوه بر بودجه پيشبيني شده براي اين جشنواره از آنجا كه هزينهها در چنين جشنوارهاي قابل پيشبيني نيست، وزارتخانه از تامين همهگونه هزينههاي اين جشنواره خبر داده است و به گونهاي چك سفيد برايمان كشيده است.
اينجا همان نكته مغفولي است كه در بسياري از فعاليتهاي فرهنگي مانع از دستيابي به توفيق و هدفگذاري ايده آل ميشود. يعني همين ندانستن و عدم پيشبيني هزينهها و عدم درك تناسب آن با فايده همواره يكي از بزرگترين مشكلات مغفول مديريت فرهنگي بسيار ضعيف دولتي در كشور است. گويي دولتمردان ككشان هم گزيده نميشود از اينكه توان آن را ندارند كه در پي طرحريزي مبتني بر هزينه و فايده و سودآور بودن مادي و يا معنوي يك كنش فرهنگي بر اجرا و يا عدم اجراي آن تاكيد كنند و نه بر اساس باري به هر جهت بودن و معيار «براي شما آب نداشته باشد براي ما نان دارد.»