انتخاب فیلم «علت مرگ نامعلوم» به عنوان نماینده رسمی ایران در نود و هشتمین دوره جوایز آکادمی علوم و هنرهای سینما، اتفاقی است که میتواند بازتاب دهنده وضعیت پیچیده و چندلایه سینمای ایران در فضای بینالمللی باشد. ایران از دهه هفتاد میلادی تاکنون با ارسال فیلمهای متعددی تلاش کرده است در رقابت جهانی اسکار حضور فعال داشته باشد، تجربهای که گاه با موفقیتهای چشمگیر مانند جوایز اصغر فرهادی همراه بوده و گاه در همان مرحله معرفی متوقف شده است. انتخاب «علت مرگ نامعلوم» اما در شرایطی رخ داده که سینمای ایران با محدودیتهای جدی در زمینه تولید و حمایت بینالمللی روبرو است و این خود بر چشمانداز موفقیت فیلم اثرگذار است. فیلم پیش از این در جشنواره فیلم شانگهای حضور داشته و توانسته جایزه بهترین فیلمبرداری را دریافت کند، نکتهای که نشان میدهد اثر از نظر فنی و بصری در سطحی بالاتر از میانگین تولیدات داخلی قرار دارد. قاببندیهای سنجیده، نورپردازیهای جسورانه و حرکات دوربین دقیق به فیلم هویتی بصری داده است که میتواند توجه هیئتهای داوری خارجی را جلب کند.
از منظر روایت، «علت مرگ نامعلوم» به پرسشهای بنیادین اخلاقی و انسانی میپردازد و محوریت آن بر انتخابهای دشوار انسان در مواجهه با موقعیتهای بحرانی قرار دارد. این نوع مضمون میتواند برای مخاطب جهانی جذاب باشد، زیرا فراتر از مرزهای ملی و سیاسی، به دغدغههای مشترک انسانی اشاره میکند. تجربههای پیشین نشان داده که فیلمهایی با تمهای اخلاقی و انسانی قابل فهم برای طیف گستردهای از مخاطبان، شانس بیشتری برای جلب توجه آکادمی دارد. با این حال، موفقیت در این مسیر تنها به کیفیت فنی و جذابیت روایت محدود نمیشود و میزان دیده شدن فیلم در فضاهای بینالمللی اهمیت تعیین کنندهای دارد. حضور در جشنوارههای معتبر مانند کن، ونیز، برلین یا تورنتو معمولاً سکوی پرتاب فیلمها به فهرست کوتاه اسکار محسوب میشود و در حال حاضر «علت مرگ نامعلوم» تجربه محدودی در این زمینه دارد و تنها با حضور در چند فستیوال آسیایی شانس دیده شدن خود را افزایش داده است.
کمبود کمپینهای بینالمللی و محدودیت در تبلیغات نیز میتواند شانس فیلم را کاهش دهد. تجربههای موفق قبلی ایران نشان داده که تبلیغات گسترده، نمایشهای اختصاصی برای اعضای آکادمی و حضور فعال در رسانهها از ابزارهای حیاتی برای جلب توجه است و نبود چنین پشتوانهای ممکن است فیلم را در مراحل ابتدایی رقابت متوقف کند. علاوه بر این، رقابت در بخش بینالمللی بسیار سنگین است و هر سال بیش از نود کشور فیلمهای خود را معرفی میکند که تنها تعداد محدودی به فهرست کوتاه و در نهایت به نامزدی رسمی میرسد. این حجم از رقابت نشان میدهد که موفقیت حتی برای آثار با کیفیت نیز تضمین شده نیست.
نکته دیگر، موقعیت اجتماعی و سیاسی فیلم است. «علت مرگ نامعلوم» در جشنواره فجر با مشکلاتی مواجه و کنار گذاشته شده است، امری که میتواند به عنوان نشانهای از استقلال نسبی اثر تفسیر شود و برای برخی ناظران خارجی ارزشمند باشد، اما از سوی دیگر ممکن است برخی اعضای آکادمی نسبت به فیلمهای نماینده رسمی دولتها تردید داشته باشند. این تضاد میان استقلال هنری و نمایندگی رسمی میتواند بر دیدگاه داوران تأثیرگذار باشد. همچنین باید توجه داشت که فیلم عناصر فرهنگی بومی دارد که ممکن است برای مخاطب بینالمللی کاملاً قابل فهم نباشد، مسئلهای که گاه مانع از ایجاد ارتباط عاطفی کامل با فیلم میشود.
با توجه به تمامی این عوامل، احتمال نامزدی «علت مرگ نامعلوم» در بخش فیلم بینالمللی اسکار چندان بالا نیست، اگرچه امکان حضور در فهرست کوتاه یا جلب توجه بخشی از منتقدان بینالمللی وجود دارد. فیلم میتواند با اتکا به تواناییهای فنی خود در رشتههایی مانند فیلمبرداری یا تدوین شانس بیشتری داشته باشد، اما رسیدن به مرحله نامزدی اصلی و رقابت برای جایزه بهترین فیلم بینالمللی نیازمند پشتوانه گستردهتر و کمپینهای هدفمند است. از منظر جامعهشناسانه، انتخاب این فیلم را میتوان نشانهای از تلاش برای معرفی چهرهای مستقلتر از سینمای ایران تلقی کرد، حتی اگر در میان منتقدان داخلی با بحث و اختلاف نظر مواجه شده باشند. فیلم به نوعی حامل پیامهایی ضمنی درباره شرایط اجتماعی و هنری ایران است و نمایش آن در صحنه جهانی فرصتی برای بازاندیشی در مسیر آینده سینمای کشور فراهم میآورد. اهمیت حضور فیلم در اسکار فراتر از نتیجه رقابت است و در وهله اول فرصتی برای معرفی ظرفیتهای سینمای ایران، زبان بصری آن و نگرشهای اخلاقی و انسانی فیلمساز فراهم میکند.
در مجموع، «علت مرگ نامعلوم» نماینده ایران در اسکار با مجموعهای از نقاط قوت و ضعف روبرو است. تواناییهای فنی و مضمون اخلاقی، نقطه قوت آن به شمار میرود، در حالی که محدودیت دیده شدن بینالمللی، رقابت فشرده و کمبود کمپینهای تبلیغاتی از جمله چالشهای اصلی محسوب میشود. تجربههای گذشته ایران در اسکار نشان داده که حتی آثار برجسته نیز بدون حمایت گسترده رسانهای و حضور فعال در فضای جشنوارهای، شانس موفقیت چندانی ندارد. با این حال، حضور فیلم در رقابت جهانی فرصتی است تا سینمای ایران بتواند با تولید آثاری که هم ریشه در بستر اجتماعی کشور دارد و هم به زبان جهانی سینما سخن میگوید، مسیر خود را در عرصه بینالمللی باز کند. «علت مرگ نامعلوم» به عنوان نماینده ایران، چه در فهرست کوتاه قرار گیرد و چه صرفاً در صحنه جهانی دیده شود، تجربهای ارزشمند برای سینمای کشور و نمونهای از تلاش برای معرفی تواناییهای هنری و فنی ایران در سطح جهانی است.
از منظر روایت، «علت مرگ نامعلوم» به پرسشهای بنیادین اخلاقی و انسانی میپردازد و محوریت آن بر انتخابهای دشوار انسان در مواجهه با موقعیتهای بحرانی قرار دارد. این نوع مضمون میتواند برای مخاطب جهانی جذاب باشد، زیرا فراتر از مرزهای ملی و سیاسی، به دغدغههای مشترک انسانی اشاره میکند. تجربههای پیشین نشان داده که فیلمهایی با تمهای اخلاقی و انسانی قابل فهم برای طیف گستردهای از مخاطبان، شانس بیشتری برای جلب توجه آکادمی دارد. با این حال، موفقیت در این مسیر تنها به کیفیت فنی و جذابیت روایت محدود نمیشود و میزان دیده شدن فیلم در فضاهای بینالمللی اهمیت تعیین کنندهای دارد. حضور در جشنوارههای معتبر مانند کن، ونیز، برلین یا تورنتو معمولاً سکوی پرتاب فیلمها به فهرست کوتاه اسکار محسوب میشود و در حال حاضر «علت مرگ نامعلوم» تجربه محدودی در این زمینه دارد و تنها با حضور در چند فستیوال آسیایی شانس دیده شدن خود را افزایش داده است.
کمبود کمپینهای بینالمللی و محدودیت در تبلیغات نیز میتواند شانس فیلم را کاهش دهد. تجربههای موفق قبلی ایران نشان داده که تبلیغات گسترده، نمایشهای اختصاصی برای اعضای آکادمی و حضور فعال در رسانهها از ابزارهای حیاتی برای جلب توجه است و نبود چنین پشتوانهای ممکن است فیلم را در مراحل ابتدایی رقابت متوقف کند. علاوه بر این، رقابت در بخش بینالمللی بسیار سنگین است و هر سال بیش از نود کشور فیلمهای خود را معرفی میکند که تنها تعداد محدودی به فهرست کوتاه و در نهایت به نامزدی رسمی میرسد. این حجم از رقابت نشان میدهد که موفقیت حتی برای آثار با کیفیت نیز تضمین شده نیست.
نکته دیگر، موقعیت اجتماعی و سیاسی فیلم است. «علت مرگ نامعلوم» در جشنواره فجر با مشکلاتی مواجه و کنار گذاشته شده است، امری که میتواند به عنوان نشانهای از استقلال نسبی اثر تفسیر شود و برای برخی ناظران خارجی ارزشمند باشد، اما از سوی دیگر ممکن است برخی اعضای آکادمی نسبت به فیلمهای نماینده رسمی دولتها تردید داشته باشند. این تضاد میان استقلال هنری و نمایندگی رسمی میتواند بر دیدگاه داوران تأثیرگذار باشد. همچنین باید توجه داشت که فیلم عناصر فرهنگی بومی دارد که ممکن است برای مخاطب بینالمللی کاملاً قابل فهم نباشد، مسئلهای که گاه مانع از ایجاد ارتباط عاطفی کامل با فیلم میشود.
با توجه به تمامی این عوامل، احتمال نامزدی «علت مرگ نامعلوم» در بخش فیلم بینالمللی اسکار چندان بالا نیست، اگرچه امکان حضور در فهرست کوتاه یا جلب توجه بخشی از منتقدان بینالمللی وجود دارد. فیلم میتواند با اتکا به تواناییهای فنی خود در رشتههایی مانند فیلمبرداری یا تدوین شانس بیشتری داشته باشد، اما رسیدن به مرحله نامزدی اصلی و رقابت برای جایزه بهترین فیلم بینالمللی نیازمند پشتوانه گستردهتر و کمپینهای هدفمند است. از منظر جامعهشناسانه، انتخاب این فیلم را میتوان نشانهای از تلاش برای معرفی چهرهای مستقلتر از سینمای ایران تلقی کرد، حتی اگر در میان منتقدان داخلی با بحث و اختلاف نظر مواجه شده باشند. فیلم به نوعی حامل پیامهایی ضمنی درباره شرایط اجتماعی و هنری ایران است و نمایش آن در صحنه جهانی فرصتی برای بازاندیشی در مسیر آینده سینمای کشور فراهم میآورد. اهمیت حضور فیلم در اسکار فراتر از نتیجه رقابت است و در وهله اول فرصتی برای معرفی ظرفیتهای سینمای ایران، زبان بصری آن و نگرشهای اخلاقی و انسانی فیلمساز فراهم میکند.
در مجموع، «علت مرگ نامعلوم» نماینده ایران در اسکار با مجموعهای از نقاط قوت و ضعف روبرو است. تواناییهای فنی و مضمون اخلاقی، نقطه قوت آن به شمار میرود، در حالی که محدودیت دیده شدن بینالمللی، رقابت فشرده و کمبود کمپینهای تبلیغاتی از جمله چالشهای اصلی محسوب میشود. تجربههای گذشته ایران در اسکار نشان داده که حتی آثار برجسته نیز بدون حمایت گسترده رسانهای و حضور فعال در فضای جشنوارهای، شانس موفقیت چندانی ندارد. با این حال، حضور فیلم در رقابت جهانی فرصتی است تا سینمای ایران بتواند با تولید آثاری که هم ریشه در بستر اجتماعی کشور دارد و هم به زبان جهانی سینما سخن میگوید، مسیر خود را در عرصه بینالمللی باز کند. «علت مرگ نامعلوم» به عنوان نماینده ایران، چه در فهرست کوتاه قرار گیرد و چه صرفاً در صحنه جهانی دیده شود، تجربهای ارزشمند برای سینمای کشور و نمونهای از تلاش برای معرفی تواناییهای هنری و فنی ایران در سطح جهانی است.
علی کلانتری - منتــقد
