بر اساس مطالعات طرح جامع آب كشور، منشاء اصلي منابع آب در ايران را ريزشهاي جوي بالغ بر ۴۱۳ ميليارد متر مكعب تشكيل ميدهد. از اين مقدار ۹۳ ميليارد متر مكعب (معادل ۲۳ درصد) به صورت جريانهاي سطحي جاري شده، ۲۵ ميليارد متر مكعب (معادل ۶ درصد) به سفرههاي زير زميني نفوذ كرده و ۲۹۵ ميليارد متر مكعب يعني ۴/۷۱ درصد آن به صورت تبخير از دسترس خارج ميگردد. علاوه بر اين ۱۲ ميليارد متر مكعب آب به صورت جريانهاي سطحي از طريق رودخانههاي مرزي وارد كشور ميگردد. بدين ترتيب حجم جريانهاي سطحي به ۱۰۵ ميليارد متر مكعب ميرسد.
از مجموع ۱۰۵ ميليارد متر مكعب آب سطحي به همراه آب بارندگي كه به زير زمين نفوذ ميكند (۲۵ ميليارد متر مكعب) مجموعاً منابع تجديدپذير كل كشور را تشكيل ميدهند كه حجم آن به ۱۳۰ ميليارد متر مكعب بالغ ميگردد. اين ارقام معمولاً آببندانها و بندهاي مزرعهاي را دربرنميگيرد، كه اگرچه كوچكند، يك اثر تجمعي روي كاركرد سيستمهاي رودخانهاي دارند
از مجموع ۱۳۰ ميليارد مترمكعب آب تجديدپذير كشور حدود ۸۹٫۵ ميليارد مترمكعب آن در حال حاضر استحصال ميشود، اين مقدار ۱٫۷۲ درصد كل آبي است كه در جهان استحصال ميشود، در حالي كه جمعيت ايران يك درصد جمعيت جهان است. از مقدار ۸۹٫۵ ميليارد متر مكعب آب استحصال شده در كشور بيشتر از ۴۱٫۲ ميليارد متر مكعب آن سطحي و ۴۸٫۳ ميليارد متر مكعب آن آب زيرزميني ميباشد. تغذيه طبيعي سفرههاي زيـرزمينـي ۵۶٫۵ ميليارد متر مكعب است كه ناشي از ۲۵ ميليارد متر مكعب تغذيه از بارندگي، ۱۳٫۲ ميليارد متر مكعب تغذيه از جريانات سطحي و ۱۸٫۳ ميليارد متر مكعب تغذيه از آبياري ميباشد.
اما در مقابل ۶۳٫۵ ميليارد متر مكعب از آبهاي زيرزميني تخليه ميشود كه ۴۸٫۳ ميليارد متر مكعب آن به مصرف ميرسد، ۵٫۵ ميليارد متر مكعب آن تبخير و تعرق ميشود و ۹٫۷ ميليارد متر مكعب آن بصورت زهآب و روانآب هدر ميرود.
در كشور ايران سهم مصرف آب در بخش كشاورزي در حدود ۹۰ درصد، شرب ۷ درصد و صنعت و معدن ۳ درصد است، در صورتيكه در كشورهاي توسعه يافته سهم بخش كشاورزي ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.
سرانه مصرف آب خانگي ايران حدود ۱۸۵ ليتر است كه بسيار بالاتر از معيارهاي جهاني مي باشد. كل مصرف آب شرب كشور در مصارف خانگي حدود ۵.۴ ميليارد متر مكعب است. يعني مصرف آب خانگي و شرب شهر ۱.۲ ميليون نفري چون اهواز كمتر از ۹۰ ميليون متر مكعب در سال است. يا شهر سه ميليون نفري چون اصفهان كمتر از ۳۰۰ ميليون متر مكعب مصرف آب خانگي و شرب است. هزينه شيرين سازي آب دريا و انتقال آن به مراكز استانهاي كشور به ازاي هر متر مكعب يك دلار مي باشد. به اين ترتيب ارزش آبي كه در كشاورزي ايران مصرف مي شود حدود ۹۰ ميليارد دلار است. هزينه برق چاه هاي كشاورزي و گازوئيل مصرفي كه حوزه كشاورزي نيز حدود ۱۰ ميليارد دلار است. وزن كل محصولات كشاورزي توليدي در ايران حدود ۱۲۰ ميليون تن است.
بيشترين هرز روی آب در ايران:
كشاورزی و باغداری
تبخير آب
ريزش آب به دريا
صنايع
خانگي و بهداشتي
راهكارهاس مديريت مصرف آب در هر حوزه:
تصويب قوانين و مقررات لازم و استفاده از سياست هاي تشويق و تنبيه جهت سوق دادن كشاورزي و باغداري ايران به سمت آبياري قطره اي و ساير شيوه هاي مدرن با مصرف آب كم و بهره وري بالا، ممنوعيت كشت محصولات پر مصرف آب در مناطق كم آب كشور خصوصا براي فصل تابستان.
به عنوان مثال كشت نيشكر به مرور در خوزستان متوقف و كشت پائيزه چغندرقند جايگزين شود. كشت برنج در استان هاي اصفهان، خوزستان و فارس ممنون و كشت هاي جايگزين و خريد تضميني جايگزين شوند. در همه اين سياست گذاري ها مي بايست منافع كشاورزان به هر طريق و روش ممكن تامين شوند حتي بخشي از كشاورزان تحت پوشش بيمه هاي درماني و از كار افتادگي قرار گيرند.
۲- تصويب سياست هاي تشويقي جهت انتقال آب به اراضي كشاورزي و باغي از طريق لوله و استفاده از توپك و ساير روش ها جهت كاهش تبخير آب سد ها و ساير برنامه هاي اجرايي ديگر
۳- احداث سد هاي بزرگ وسدهاي تنظيمي و كنترلي در نقاط مختلف كشور جهت كنترل سيلاب ها و جمع آوري آب و جلوگيري از ريزش آب هاي سطحي كشور كم آب ايران در فصل هاي بارش به دريا، همچنين سرمايه گذاري بيشتر جهت اجراي سياست هاي آبخيز داري و كاشت درختچه ها در نقاط كوهستاني و پر بارش، در برنامه هاي سد سازي منافع افرادي كه تا بحال از منابع آب ورودي به سد استفاده مي نمودند مي بايست لحاظ گردد. به عنوان مثال اگر قرار است سد بهشت آباد احداث شود و يك ميليارد آب حاصل از بارش و سيلاب ها در زمستان و بهار وارد اين سد شود در كنار آن لازم است درصدي از درآمد حاصل از ارزش آب ورودي به سد بصورت مستقيم يا غير مستقيم به مردم آن منطقه تعلق گيرد. مثلا حق آبه اي براي آنها لحاظ شود، مردم منطقه تحت پوشش حمايت هاي بيمه درمان و حمايت هاي بيمه اي قرار گيرند. در هر گونه اشتغال ناشي از احداث اين سد در اولويت جذب نيرو باشند و حداقل ۷۰درصد نيروها از مردم همان منطقه جذب شوند. سالانه مبلغ قابل قبولي به پروژه هاي عمراني يا توسعه اي شهرداري ها و دهداري هاي منطقه كمك شود و ساير حمايت ها
۵- مكلف نمودن صنايع بزرگ واقع در بندر امام خميني به استفاده از آب دريا براي سيستم هاي خنك كاري و ايجاد مشوق هاي لازم جهت استفاده از خروجي پساب تصفيه خانه ها جهت مصارف صنعتي( هم آب فرآيندي و هم آب خنك كاري)
۶- تعيين معيار مصرف بهينه آب و ايجاد سياستهاي مشوقهاي مالي براي كم مصرف ها و جريمه براي پر مصرفها
نویسنده: سيدحسين ميرافضلی
از مجموع ۱۰۵ ميليارد متر مكعب آب سطحي به همراه آب بارندگي كه به زير زمين نفوذ ميكند (۲۵ ميليارد متر مكعب) مجموعاً منابع تجديدپذير كل كشور را تشكيل ميدهند كه حجم آن به ۱۳۰ ميليارد متر مكعب بالغ ميگردد. اين ارقام معمولاً آببندانها و بندهاي مزرعهاي را دربرنميگيرد، كه اگرچه كوچكند، يك اثر تجمعي روي كاركرد سيستمهاي رودخانهاي دارند
از مجموع ۱۳۰ ميليارد مترمكعب آب تجديدپذير كشور حدود ۸۹٫۵ ميليارد مترمكعب آن در حال حاضر استحصال ميشود، اين مقدار ۱٫۷۲ درصد كل آبي است كه در جهان استحصال ميشود، در حالي كه جمعيت ايران يك درصد جمعيت جهان است. از مقدار ۸۹٫۵ ميليارد متر مكعب آب استحصال شده در كشور بيشتر از ۴۱٫۲ ميليارد متر مكعب آن سطحي و ۴۸٫۳ ميليارد متر مكعب آن آب زيرزميني ميباشد. تغذيه طبيعي سفرههاي زيـرزمينـي ۵۶٫۵ ميليارد متر مكعب است كه ناشي از ۲۵ ميليارد متر مكعب تغذيه از بارندگي، ۱۳٫۲ ميليارد متر مكعب تغذيه از جريانات سطحي و ۱۸٫۳ ميليارد متر مكعب تغذيه از آبياري ميباشد.
اما در مقابل ۶۳٫۵ ميليارد متر مكعب از آبهاي زيرزميني تخليه ميشود كه ۴۸٫۳ ميليارد متر مكعب آن به مصرف ميرسد، ۵٫۵ ميليارد متر مكعب آن تبخير و تعرق ميشود و ۹٫۷ ميليارد متر مكعب آن بصورت زهآب و روانآب هدر ميرود.
در كشور ايران سهم مصرف آب در بخش كشاورزي در حدود ۹۰ درصد، شرب ۷ درصد و صنعت و معدن ۳ درصد است، در صورتيكه در كشورهاي توسعه يافته سهم بخش كشاورزي ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.
سرانه مصرف آب خانگي ايران حدود ۱۸۵ ليتر است كه بسيار بالاتر از معيارهاي جهاني مي باشد. كل مصرف آب شرب كشور در مصارف خانگي حدود ۵.۴ ميليارد متر مكعب است. يعني مصرف آب خانگي و شرب شهر ۱.۲ ميليون نفري چون اهواز كمتر از ۹۰ ميليون متر مكعب در سال است. يا شهر سه ميليون نفري چون اصفهان كمتر از ۳۰۰ ميليون متر مكعب مصرف آب خانگي و شرب است. هزينه شيرين سازي آب دريا و انتقال آن به مراكز استانهاي كشور به ازاي هر متر مكعب يك دلار مي باشد. به اين ترتيب ارزش آبي كه در كشاورزي ايران مصرف مي شود حدود ۹۰ ميليارد دلار است. هزينه برق چاه هاي كشاورزي و گازوئيل مصرفي كه حوزه كشاورزي نيز حدود ۱۰ ميليارد دلار است. وزن كل محصولات كشاورزي توليدي در ايران حدود ۱۲۰ ميليون تن است.
بيشترين هرز روی آب در ايران:
كشاورزی و باغداری
تبخير آب
ريزش آب به دريا
صنايع
خانگي و بهداشتي
راهكارهاس مديريت مصرف آب در هر حوزه:
تصويب قوانين و مقررات لازم و استفاده از سياست هاي تشويق و تنبيه جهت سوق دادن كشاورزي و باغداري ايران به سمت آبياري قطره اي و ساير شيوه هاي مدرن با مصرف آب كم و بهره وري بالا، ممنوعيت كشت محصولات پر مصرف آب در مناطق كم آب كشور خصوصا براي فصل تابستان.
به عنوان مثال كشت نيشكر به مرور در خوزستان متوقف و كشت پائيزه چغندرقند جايگزين شود. كشت برنج در استان هاي اصفهان، خوزستان و فارس ممنون و كشت هاي جايگزين و خريد تضميني جايگزين شوند. در همه اين سياست گذاري ها مي بايست منافع كشاورزان به هر طريق و روش ممكن تامين شوند حتي بخشي از كشاورزان تحت پوشش بيمه هاي درماني و از كار افتادگي قرار گيرند.
۲- تصويب سياست هاي تشويقي جهت انتقال آب به اراضي كشاورزي و باغي از طريق لوله و استفاده از توپك و ساير روش ها جهت كاهش تبخير آب سد ها و ساير برنامه هاي اجرايي ديگر
۳- احداث سد هاي بزرگ وسدهاي تنظيمي و كنترلي در نقاط مختلف كشور جهت كنترل سيلاب ها و جمع آوري آب و جلوگيري از ريزش آب هاي سطحي كشور كم آب ايران در فصل هاي بارش به دريا، همچنين سرمايه گذاري بيشتر جهت اجراي سياست هاي آبخيز داري و كاشت درختچه ها در نقاط كوهستاني و پر بارش، در برنامه هاي سد سازي منافع افرادي كه تا بحال از منابع آب ورودي به سد استفاده مي نمودند مي بايست لحاظ گردد. به عنوان مثال اگر قرار است سد بهشت آباد احداث شود و يك ميليارد آب حاصل از بارش و سيلاب ها در زمستان و بهار وارد اين سد شود در كنار آن لازم است درصدي از درآمد حاصل از ارزش آب ورودي به سد بصورت مستقيم يا غير مستقيم به مردم آن منطقه تعلق گيرد. مثلا حق آبه اي براي آنها لحاظ شود، مردم منطقه تحت پوشش حمايت هاي بيمه درمان و حمايت هاي بيمه اي قرار گيرند. در هر گونه اشتغال ناشي از احداث اين سد در اولويت جذب نيرو باشند و حداقل ۷۰درصد نيروها از مردم همان منطقه جذب شوند. سالانه مبلغ قابل قبولي به پروژه هاي عمراني يا توسعه اي شهرداري ها و دهداري هاي منطقه كمك شود و ساير حمايت ها
۵- مكلف نمودن صنايع بزرگ واقع در بندر امام خميني به استفاده از آب دريا براي سيستم هاي خنك كاري و ايجاد مشوق هاي لازم جهت استفاده از خروجي پساب تصفيه خانه ها جهت مصارف صنعتي( هم آب فرآيندي و هم آب خنك كاري)
۶- تعيين معيار مصرف بهينه آب و ايجاد سياستهاي مشوقهاي مالي براي كم مصرف ها و جريمه براي پر مصرفها
نویسنده: سيدحسين ميرافضلی