تلویزیون در روزهایی که در آستانه نوروز و همزمانی آن با ماه رمضان پیش رو داشت، موقعیت دشواری را تجربه کرد؛ چراکه به اعتقاد یک منتقد، «سلبریتی زدایی» را در دستور کار قرار داده بود و نکته اینجاست که عادت دادن مخاطب به نبود سلبریتی ها کار سختی است. اما در نهایت پرسش اینجاست آیا تلویزیون توانست با این اقدام، جایگزین مناسبی را برای این بِرندها و چهره های شناخته شده اش معرفی کند؟ و آیا هزینه ای که پیشتر صرف حضور چهره ای شناخته شده و به اصطلاح سلبریتی در قاب تلویزیون می شد، حالا صرف محتوا می شود؟
محمد تقی فهیم ـ منتقد سینما وتلویزیون ـ در گفت و گویی با ایسنا، درباره‌ی خروجی تلویزیون در برنامه های تحویل سال که در ادامه با مناسبت رمضان هم همزمان شد، بر این باور است: شرایطی که در جامعه از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شاهد بودیم، همه بارِ فعالیتِ رسانه‌ای مانند صداوسیما را بیشتر کرد تا بتواند اوضاع را طوری مدیریت کند که هم در بخش اطلاع رسانی و هم فرهنگ سازی و کادرسازی، اقداماتی انجام دهد که بشود لااقل بر شرایط فائق آید. اما مسئله مهمی که وجود داشت، اینکه سازمان صداوسیما به افراد جدی احتیاج داشت. از این نظر سال سختی برای رسانه ای مثل تلویزیون بود.
برنامه هایی که کم جان بود
به اعتقاد این منتقد، تلویزیون اصلی ترین رسانه ای است که هم می تواند جامعه را ملتهب و منجر به اتفاقاتی کند که جبران ناپذیر باشد و هم از سوی دیگر می تواند بحران شکن باشد و مخاطبان را به آرامشی نسبی برساند؛ «این مسائل منجر به این شد که تلویزیون در این شرایط فرصت برنامه های غنی تر برای نوروز و به ویژه رمضان را کمتر داشته باشد. لذا با برنامه هایی مواجه هستیم که ضعیف و کم جان بوده و هستند.»
عادت کردن مخاطب به نبود سلبریتی ها کار سختی بود
این منتقد درباره برنامه های تحویل سال و خروجی آن نسبت به سال های گذشته که یکی از غایبان مشهود آن سلبریتی ها بودند، گفت: تلویزیون در برنامه های پلاتویی و تحویل سال و برنامه های خاص مذهبی رمضان ظاهرا چیزی از برنامه های سال های گذشته کم نداشت اما مهم جذابیت و چگونه ارائه دادن آنها بوده و هست. به هر حال تلویزیون دوره گذاری در پردازش به این موضوعات داشته و مخاطبان انتظارات دیگری دارند. از سویی عادت کردن مخاطب به نبود سلبریتی ها که همیشه جنجال برانگیز بوده اند و حالا از تلویزیون دور شده اند کار سختی بود و شکل برنامه سازی را هم در این رسانه سخت کرده بود. تلویزیون سلبریتی زدایی کرده و نیروهایی را جذب کرده است که جای آنها را پر کنند. در سال های گذشته ما می شنیدیم به عنوان مثال فلان سلبریتی تقاضای ۵۰ سکه کرده، حالا تلویزیون در این مدت تصمیم گرفته هزینه سلبریتی را پرداخت نکند و به جای آن هزینه محتوا پرداخت کند.
تلویزیون بودجه سلبریتی ها را به محتوایش می دهد؟
فهیم درباره حضور چهره ها در تلویزیون معتقد است: فی النفسه ماهیت کار رسانه بحث چهره و محبوب بودن است. اگر ما این فاکتور را نادیده بگیریم اساسا مخاطبی دیگر وجود نخواهد داشت تا تلویزیون تماشا کند. بنابراین شهرت و کاریزما داشتن افرادی که از طریق تلویزیون به خانه های مردم می آیند، بسیار دارای اهمیت بوده است. تلویزیون نباید ترس از این داشته باشد که کسی در این رسانه محبوب شود. همه اینها نیاز به دقت ها و مراقبت هایی است که از ابتدا می بایست صورت بگیرد. آن اتفاقی که در تلویزیون این روزها افتاده و ما شاهد کم رمقی برنامه ها هستیم، به دلیل است که جای افراد مشهور در تلویزیون خالی است. او تاکید کرد: نباید شهرت و محبوبیت را مذموم بشماریم؛ این اتفاق خطرناک است. رسانه دیگر رسانه ۱۵ سال پیش نیست. هم باید اطلاع رسانی کند، به این معنا که مرجعیت رسانه ای خودش را نه تنها حفظ کند بلکه افزایش هم بدهد و این کار ساده ای نیست. از طرفی فرهنگ سازی هم در درازمدت لازم است چیزی که تلویزیون در این بخش ها دچار خدشه شده است، درجا می زند و کم تحرک است. این وضعیت صدا و سیما نیاز به ترمیم و آدم‌های خودش دارد.
مجریان تحویل سال کار را راه انداختند اما ما نیاز به آدم های محبوب داریم
او اشکال رسانه ها در ایران را نبود قهرمان در آن عنوان کرد و در این زمینه توضیح داد: ما در ایران خبرنگاری که به دلیل قلمش، افکار و قدرت چالشی‌‌اش مشهور باشد، نداریم. این ضعفی است که ما در ایران داریم و این در حالی است که در دنیا این افراد وجود دارند و به عنوان قهرمان رسانه معروف اند. فکر می کنم این رویکرد تلویزیون نسبت به حذف افرادی که به به دلیل ظاهر و جذابیت های بیانی دنبال پول کلان هستند، کار اصولی است؛ در دنیا هم این کار انجام می شود و رسانه به کسی باج نمی دهد. البته باید جایگزینی برای این رویکرد وجود داشته باشد؛ چرا که در غیر این صورت مخاطبان از دست می روند. به عنوان مثال اگر تلویزیون به جای «خندوانه» جایگزینی نداشته باشد، دیگران این میدان را تصاحب خواهند کرد. «ما نیاز به آدم های محبوب رسانه ای در تلویزیون داریم و باید به آنها توجه کرد. امسال در برگزاری سال تحویل مجریان خوبی بودند و از عهده ی کار برآمدند و کار را راه انداختند اما اینها کفایت نمی کند و ما باید از کار راه انداختن عبور کنیم بلکه بر ساختن جهان مورد نظرمان در اذهان مخاطبانمان بیشتر باید فکر کنیم، تا اتفاقات بهتری بیفتد.»
وضعیت سریال های نوروزی: نون خ دیده می‌شود آتش و باد کهنه است
این منتقد در بخش دیگری از این گفت و گو درباره ی وضعیت سریال های تلویزیون در این نوروز و رمضان یادآور شد: سریال نون خ به خوبی دیده می شود؛ علت آن هم این است که سه فصل آن ساخته شده و مخاطبان پیش زمینه ای از آن دارند و ضمن اینکه توانسته شاکله خود را حفظ کند و برای فصل چهارم اتفاق جدیدی رقم بزند. اما کهنگی پرداخت به سریال آقای مجتبی راعی (آتش و باد) لطمه زده است. این سریال در محتوا اتفاق خوب و کار ارزشمندی است که به دوره مشروطیت و بحث ارباب رعیتی پرداخته اما پرداخت آن نو نیست و مخاطب فکر می کند بارها این صحنه ها را دیده و در واقع نوگرایی در آن به چشم نمی خورد.
شکل سنتی تولید باید در تلویزیون درهم شکسته شود
او در ارتباط با سریال های شبکه نمایش خانگی که این روزها مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرده است، نیز عنوان کرد: بحث سرمایه و پول چیزی است که موضوع کوچکی نیست. در بحث شبکه نمایش خانگی ما با یک خصوصی گرایی روبه رو هستیم که کارفرمای فردی دارد و مهم تر از آن بازگشت سود و سودآوری برای آنها مطرح است. لذا به تمهیدات مختلفی دست می زنند از جمله به کارگیری ابزار نوتر و جدی تر تبلیغات هم مطرح است. در تلویزیون این شکل سنتی تولید باید درهم شکسته شود. باید سردمداری تهیه کنندگانی که دنبال پولدار شدن از طریق کارهای درون سازمانی هستند، شکسته شود. در بخش خصوصی سرمایه گذار و تهیه کننده در یک چارت تولید به دنبال بازگشت سرمایه و سودآوری است که اگر برنگردد شکست می خورند ولی در تلویزیون تهیه کننده به دنبال رفع و رجوع کار و جلب رضایت مدیر بالادستی است. بنابراین مخاطب نادیده گرفته می شود و همه ی زد و بندها پیرامون این است که به اندازه لازم دستاوردی نداشته باشند. اما در بخش شبکه نمایش خانگی اینگونه نیست؛ عبور از خط قرمزها و شکستن محدودیت ها و تابوها و ممیزی های سلیقه ای به شبکه نمایش خانگی کمک می کند که کارهای جذاب تری داشته باشند.
فیلم های فجری که از تلویزیون پخش شد ماهیت تلویزیونی داشت
فهیم درباره اقدام تلویزیون مبنی بر پخش برخی فیلم های جشنواره فجر نیز اینگونه عنوان کرد: این فیلم ها اساسا فیلم های تلویزیونی بودند اما چون به تازگی تولید شدند چه بهتر است که از تلویزیون پخش شوند. چراکه اساسا اگر یک فیلم برای پرده سینما تولید شده بود، اشکال است که برای اولین بار از تلویزیون پخش شود. بنابراین ۸۰ درصد تولیدات سینمای ما اساسا تلویزیونی هستند و حتی برای قاب تلویزیون تولید می شوند و حتی تولیدکنندگان آنها هم تلویزیونی هستند. به هر حال پخش سه فیلم جدید ایرانی می تواند بخشی از رضایت مخاطب را جلب کند. اما فراموش نکنیم ما تا وقتی که فیلم تلویزیونی برای سینما می سازیم و بعد قرار است در سینما مخاطب بیاورد با این کار یک راه منجر به شکست را طی می کنیم. من اگر یک مدیر تلویزیون بودم ۵۰ درصد فیلم هایی که برای سینما تولید می شوند اما در اصل ماهیت تلویزیونی دارند را برای پخش تلویزیونی انتخاب می‌کردم.
محمد تقی فهیم ـ منتقد سینما وتلویزیون ـ در گفت و گویی با ایسنا، درباره‌ی خروجی تلویزیون در برنامه های تحویل سال که در ادامه با مناسبت رمضان هم همزمان شد، بر این باور است: شرایطی که در جامعه از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شاهد بودیم، همه بارِ فعالیتِ رسانه‌ای مانند صداوسیما را بیشتر کرد تا بتواند اوضاع را طوری مدیریت کند که هم در بخش اطلاع رسانی و هم فرهنگ سازی و کادرسازی، اقداماتی انجام دهد که بشود لااقل بر شرایط فائق آید. اما مسئله مهمی که وجود داشت، اینکه سازمان صداوسیما به افراد جدی احتیاج داشت. از این نظر سال سختی برای رسانه ای مثل تلویزیون بود.
برنامه هایی که کم جان بود
به اعتقاد این منتقد، تلویزیون اصلی ترین رسانه ای است که هم می تواند جامعه را ملتهب و منجر به اتفاقاتی کند که جبران ناپذیر باشد و هم از سوی دیگر می تواند بحران شکن باشد و مخاطبان را به آرامشی نسبی برساند؛ «این مسائل منجر به این شد که تلویزیون در این شرایط فرصت برنامه های غنی تر برای نوروز و به ویژه رمضان را کمتر داشته باشد. لذا با برنامه هایی مواجه هستیم که ضعیف و کم جان بوده و هستند.»
عادت کردن مخاطب به نبود سلبریتی ها کار سختی بود
این منتقد درباره برنامه های تحویل سال و خروجی آن نسبت به سال های گذشته که یکی از غایبان مشهود آن سلبریتی ها بودند، گفت: تلویزیون در برنامه های پلاتویی و تحویل سال و برنامه های خاص مذهبی رمضان ظاهرا چیزی از برنامه های سال های گذشته کم نداشت اما مهم جذابیت و چگونه ارائه دادن آنها بوده و هست. به هر حال تلویزیون دوره گذاری در پردازش به این موضوعات داشته و مخاطبان انتظارات دیگری دارند. از سویی عادت کردن مخاطب به نبود سلبریتی ها که همیشه جنجال برانگیز بوده اند و حالا از تلویزیون دور شده اند کار سختی بود و شکل برنامه سازی را هم در این رسانه سخت کرده بود. تلویزیون سلبریتی زدایی کرده و نیروهایی را جذب کرده است که جای آنها را پر کنند. در سال های گذشته ما می شنیدیم به عنوان مثال فلان سلبریتی تقاضای ۵۰ سکه کرده، حالا تلویزیون در این مدت تصمیم گرفته هزینه سلبریتی را پرداخت نکند و به جای آن هزینه محتوا پرداخت کند.
تلویزیون بودجه سلبریتی ها را به محتوایش می دهد؟
فهیم درباره حضور چهره ها در تلویزیون معتقد است: فی النفسه ماهیت کار رسانه بحث چهره و محبوب بودن است. اگر ما این فاکتور را نادیده بگیریم اساسا مخاطبی دیگر وجود نخواهد داشت تا تلویزیون تماشا کند. بنابراین شهرت و کاریزما داشتن افرادی که از طریق تلویزیون به خانه های مردم می آیند، بسیار دارای اهمیت بوده است. تلویزیون نباید ترس از این داشته باشد که کسی در این رسانه محبوب شود. همه اینها نیاز به دقت ها و مراقبت هایی است که از ابتدا می بایست صورت بگیرد. آن اتفاقی که در تلویزیون این روزها افتاده و ما شاهد کم رمقی برنامه ها هستیم، به دلیل است که جای افراد مشهور در تلویزیون خالی است. او تاکید کرد: نباید شهرت و محبوبیت را مذموم بشماریم؛ این اتفاق خطرناک است. رسانه دیگر رسانه ۱۵ سال پیش نیست. هم باید اطلاع رسانی کند، به این معنا که مرجعیت رسانه ای خودش را نه تنها حفظ کند بلکه افزایش هم بدهد و این کار ساده ای نیست. از طرفی فرهنگ سازی هم در درازمدت لازم است چیزی که تلویزیون در این بخش ها دچار خدشه شده است، درجا می زند و کم تحرک است. این وضعیت صدا و سیما نیاز به ترمیم و آدم‌های خودش دارد.
مجریان تحویل سال کار را راه انداختند اما ما نیاز به آدم های محبوب داریم
او اشکال رسانه ها در ایران را نبود قهرمان در آن عنوان کرد و در این زمینه توضیح داد: ما در ایران خبرنگاری که به دلیل قلمش، افکار و قدرت چالشی‌‌اش مشهور باشد، نداریم. این ضعفی است که ما در ایران داریم و این در حالی است که در دنیا این افراد وجود دارند و به عنوان قهرمان رسانه معروف اند. فکر می کنم این رویکرد تلویزیون نسبت به حذف افرادی که به به دلیل ظاهر و جذابیت های بیانی دنبال پول کلان هستند، کار اصولی است؛ در دنیا هم این کار انجام می شود و رسانه به کسی باج نمی دهد. البته باید جایگزینی برای این رویکرد وجود داشته باشد؛ چرا که در غیر این صورت مخاطبان از دست می روند. به عنوان مثال اگر تلویزیون به جای «خندوانه» جایگزینی نداشته باشد، دیگران این میدان را تصاحب خواهند کرد. «ما نیاز به آدم های محبوب رسانه ای در تلویزیون داریم و باید به آنها توجه کرد. امسال در برگزاری سال تحویل مجریان خوبی بودند و از عهده ی کار برآمدند و کار را راه انداختند اما اینها کفایت نمی کند و ما باید از کار راه انداختن عبور کنیم بلکه بر ساختن جهان مورد نظرمان در اذهان مخاطبانمان بیشتر باید فکر کنیم، تا اتفاقات بهتری بیفتد.»
وضعیت سریال های نوروزی: نون خ دیده می‌شود آتش و باد کهنه است
این منتقد در بخش دیگری از این گفت و گو درباره ی وضعیت سریال های تلویزیون در این نوروز و رمضان یادآور شد: سریال نون خ به خوبی دیده می شود؛ علت آن هم این است که سه فصل آن ساخته شده و مخاطبان پیش زمینه ای از آن دارند و ضمن اینکه توانسته شاکله خود را حفظ کند و برای فصل چهارم اتفاق جدیدی رقم بزند. اما کهنگی پرداخت به سریال آقای مجتبی راعی (آتش و باد) لطمه زده است. این سریال در محتوا اتفاق خوب و کار ارزشمندی است که به دوره مشروطیت و بحث ارباب رعیتی پرداخته اما پرداخت آن نو نیست و مخاطب فکر می کند بارها این صحنه ها را دیده و در واقع نوگرایی در آن به چشم نمی خورد.
شکل سنتی تولید باید در تلویزیون درهم شکسته شود
او در ارتباط با سریال های شبکه نمایش خانگی که این روزها مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرده است، نیز عنوان کرد: بحث سرمایه و پول چیزی است که موضوع کوچکی نیست. در بحث شبکه نمایش خانگی ما با یک خصوصی گرایی روبه رو هستیم که کارفرمای فردی دارد و مهم تر از آن بازگشت سود و سودآوری برای آنها مطرح است. لذا به تمهیدات مختلفی دست می زنند از جمله به کارگیری ابزار نوتر و جدی تر تبلیغات هم مطرح است. در تلویزیون این شکل سنتی تولید باید درهم شکسته شود. باید سردمداری تهیه کنندگانی که دنبال پولدار شدن از طریق کارهای درون سازمانی هستند، شکسته شود. در بخش خصوصی سرمایه گذار و تهیه کننده در یک چارت تولید به دنبال بازگشت سرمایه و سودآوری است که اگر برنگردد شکست می خورند ولی در تلویزیون تهیه کننده به دنبال رفع و رجوع کار و جلب رضایت مدیر بالادستی است. بنابراین مخاطب نادیده گرفته می شود و همه ی زد و بندها پیرامون این است که به اندازه لازم دستاوردی نداشته باشند. اما در بخش شبکه نمایش خانگی اینگونه نیست؛ عبور از خط قرمزها و شکستن محدودیت ها و تابوها و ممیزی های سلیقه ای به شبکه نمایش خانگی کمک می کند که کارهای جذاب تری داشته باشند.
فیلم های فجری که از تلویزیون پخش شد ماهیت تلویزیونی داشت
فهیم درباره اقدام تلویزیون مبنی بر پخش برخی فیلم های جشنواره فجر نیز اینگونه عنوان کرد: این فیلم ها اساسا فیلم های تلویزیونی بودند اما چون به تازگی تولید شدند چه بهتر است که از تلویزیون پخش شوند. چراکه اساسا اگر یک فیلم برای پرده سینما تولید شده بود، اشکال است که برای اولین بار از تلویزیون پخش شود. بنابراین ۸۰ درصد تولیدات سینمای ما اساسا تلویزیونی هستند و حتی برای قاب تلویزیون تولید می شوند و حتی تولیدکنندگان آنها هم تلویزیونی هستند. به هر حال پخش سه فیلم جدید ایرانی می تواند بخشی از رضایت مخاطب را جلب کند. اما فراموش نکنیم ما تا وقتی که فیلم تلویزیونی برای سینما می سازیم و بعد قرار است در سینما مخاطب بیاورد با این کار یک راه منجر به شکست را طی می کنیم. من اگر یک مدیر تلویزیون بودم ۵۰ درصد فیلم هایی که برای سینما تولید می شوند اما در اصل ماهیت تلویزیونی دارند را برای پخش تلویزیونی انتخاب می‌کردم.