آنچه در چهار قسمت قبل بهصورت مفصل پیرامون نعمتی به حاشیه رفته گفته شد تاریخ بیش از نیمقرنی سروسامان بخشیدن به چالش کمبود آب تصفیهشده و دفع فاضلاب در سطح کشور بود که البته در آغاز با امکانات فنی و درآمد محدود از محل بهای عرضه آن و حقالزحمه دفع فاضلاب و یا منحصراً از بودجههای عمرانی و قسمتی نیز حاصل اعتبارات اصل چهار و کمک به بهداشت محیط سازمان بهداشت جهانی تأمین میشد که باعث میگردید تا مصرفکننده ارزش واقعی گوهر گران بهایی به نام آب را بشناسد و برخلاف قبل که به دلیل مشکل بودن تهیه آن بهواسطه کشیدن با سطل و طناب از چاه و یا از مسیر جوی و نهرهای روان، صرفهجویی را انتخاب کند اما نهتنها آن عمل پسندیده را ادامه نداد بلکه محصول بهداشتی شده را که صرفاً جنبه خوراکی داشت صرف امور دیگری ازجمله آبیاری، شستشوی خودرو، فرش، سیراب کردن فضای سبز، نظافت محوطهها و حتی ساختوساز مینمود که در حقیقت جفای محرز به آن بود.
مسیر پیرامون افزایش بهای آب مصرفی توسط سازمان متولی آن که با چالشها و بنبستهایی هم روبرو میشد اما بعدها با تبدیل شدن سازمان به شرکت، کاری بس پسندیده و درخور تقدیر است درحالیکه همگان واقف بودند تنشهای آینده بشر و شاید جنگ و جدالهای در پیش رو از سوخت و انرژی به آن انتقال یابد و بجای اینکه بهای مصرف آن را بشدت افزایش دهند تا اسراف نشود نهادهای تصمیم گیر این گرانی را بهسوی میعانات ازجمله گاز شهری و ارتباطات که نوعی فضای جو فروشی بود سوق دادند تا ارزشافزوده آنها برای مصرفکننده چند برابر آبی باشد که با بحران تولید روبرو است لذا بهجای اینکه درآمدها را صرف زیرساخت تولید و انتقال صحیح و بدون ریزش و پرت و یافتن منابع جدید نمایند در تبلیغات بهمنظور کاهش مصرف هزینه نمودند که دیدیم نوعی پتک به سندان کوبیدن بیش نبود! زیرا راه افزایش بها برای کاهش مصرف میعانات نفت، گاز و انرژی موفقتر مینمود درحالیکه آنچه طی این سالها از آب فروشی و انتقال فاضلاب بهدستآمده صرف پروپاگانداهایی شد که هیچگونه بازخوردی نداشته باشند! ضربالمثل معروفی است که میگوید: آدم خواب را میشود بیدار کرد اما کسی که خودش را به خواب زده هرگز! امروز تنها خطر عظیم و لاینحلی که حیات موجودات زنده و بخصوص انسانها را تهدید میکند چالش کمبود و حذف نعمتی به نام آب است.
درست به همین سادگی که ویروس کرونا توانست سلامتی و مسیر دنیا را تحت تأثیر خود قرار دهد. واقعیت تلخ و غمانگیزی که این روزها بر سر جوامع بشریت سایه انداخته اینست که بین ۷۸۵ تا ۸۴۴ میلیون نفر در سراسر دنیا به آب تمیز دسترسی ندارند یعنی از بین هر ده نفر یک نفر آب را بهصورت آلوده مصرف میکند که بر اساس پیشبینیها تا سال ۲۰۵۰ میانگین این تعداد به چهار نفر خواهد رسید. از سویی بیش از دو میلیون و پانصد هزار نفر همواره از امکانات بهداشتی و حدود دو میلیارد و سیصد میلیون نفر از دارا بودن سرویس بهداشتی محروم هستند. فقدان دسترسی به آب برای تأمین این دو نیاز ضروری و اساسی بشر یعنی آب تمیز و امکانات بهداشتی فاجعه بزرگی بهحساب میآید که باعث شده بسیاری از مردم جهان به دنبال راهکارهایی بهمنظور رفع مشکل مدیریت بهینه منابع آبی و انتقال و توزیع صحیح آن بخصوص برای مستضعفان باشند چرا که حذف آب با خشکیدن منابع انرژی ازجمله گاز و نفت تفاوت بسیار دارد زیرا جوامع علاوه بر الزام برای پیادهرویهای طولانیمدت بهمنظور به دست آوردن آب که آنها را از بسیاری فعالیتهای مثمر ثمر روزانه همچون رفتن به مدرسه یا اشتغال مفید باز میدارد باعث ابتلا به مشکلات و بیماریهای جدی در آنها نیز خواهد شد که امروز این امر همراه با عدم دسترسی به امکاناتی همچون سرویس بهداشتی در کشورهایی ازجمله هند مشکلات سلامتی و امنیتی بسیاری خصوصاً برای زنان و دختران در مناطقی با این معضل وجود دارد.
بحران آب یعنی تهدید سلامتی که سالانه تقریبا یک میلیون نفر به دلیل عدم تأمین آن از نوع سالم و در هر دو دقیقه یک کودک براثر بیماریهای مربوط به آلودگی و نقصان آب میمیرند که با حضور تنش عظیم کووید ۱۹ این مسئله بشدت مضاعف شده است. یعنی اگر کسانی که بهعنوان متولی بر مصدرهای آن چه ازنظر تأمین و یا انتقال تکیه زدهاند و مطمئن هستند قادر به ادامه این مسیر پر چالش نمیباشند چهبهتر که هر چه زودتر عطایش را به لقایش بخشیده و با کمال شجاعت استعفا دهند و عنان آن را به کسانی بسپارند که توان روبرو شدن و برخورد با بحرانها را دارند و نیازمند اتاقهای دربسته و منشیهای متعدد نیستند. امروز دیگر برگزاری جلسات پیدرپی بیحاصل آنهم با حضور افراد انگشتشمار و تکراری در ردههای پایین و یا همسطح مدیریتی که یک روتین اداری میباشد سپری شده بلکه باید یکی از دو راه باقیمانده یعنی سپردن کار به بسیجیان و سنگر سازان بی سنگر را انتخاب و یا به سراغ دانشبنیانها رفت تا با سرعت تمام از طریق علمی بتوانند مصرف آب را منطقی و اصولی کنند که هنوز هم درصد بالایی از نوع بهداشتی و خوراکی آن به دلایلی همچون نقص در شبکههای انتقال به هدر میروند و یا توسط کسانی که میدانند همهچیز را میتوانند با پول به دست آورند به مصارف غیراصولی همچون شستشوهای کلان و پر کردن منابع و استخرها میرسد و یا حداقل با آن به آبیاری مزارع، گلها، اشجار و فضای سبز در بام آپارتمانها و باغچهها میپردازند.
هنوز هم کولرها در فصلهای گرم رقم کلانی از این مایع گران ارزشمند را صرف ایجاد خنکا و سرریز مخازن میکنند اما هیچ اقدام جدی و مثبتی بهجز تعامل با اسرافکاریها صورت نمیگیرد! سوم فروردینی که گذشت مصادف با بیست و دومین روز از ماه مارس و یک رویداد بزرگ سالانه بود که به بررسی مسائل جهانی مربوط به آب آشامیدنی سالم اختصاص داشت اما زهی تأسف از شرکت آب فای اصفهان که بهرغم همه تبلیغات گسترده و پرهزینهای که در طول سال پیرامون مواردی خام و بیهویت دارند ولی هیچ اشارهای پیرامون آن در رسانههای همیشه بر خط خود نداشتند و پس از آغاز به کار جراید مکتوب نیز یادی دراینباره نشد که بایستی با توجه به محدود و پایین بودن بیسابقه آب در پشت سد زایندهرود به بررسی مسائل جهانی مربوط به دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی میپرداختند و سطح آگاهی از بحران جهانی و کمبود آن را افزایش میدادند تا نقشی هرچند مختصر در تمرکز اصلی آن که حمایت از دستیابی به ششمین هدف توسعه پایدار SDG۶ یعنی آب و بهداشت برای همه تا سال ۲۰۳۰ میباشد، داشته باشند اما فارغ از همه اینها تنها درصدد بهرهوری هرچه بیشتر از یک خط تعطیلات طویلالمدت ایام نوروز خود بودند اما بیخیال از اینکه روز جهانی آب فرصتی است که میتوان طی آن درباره افراد و مکانهایی اندیشید که هنوز نیاز به آب در آنها مشکل مهم و اساسی بهحساب میآید و به دنبال همکاری برای یافتن راهحل این معضل هستند. در روز جهانی آب که اتفاقاً مصادف با ایام پرمصرف این نعمت گرانبها و حیاتی یعنی سومین روز ایام عید بود جا داشت رویدادهای آموزشی و نمایشی از طریق رسانه ملی و شبکههای اجتماعی برای حمایت از مدیریت پایدار منابع آب شیرین و برجسته کردن اهمیت استفاده از آب و تأثیرات آن روی تغییرات آب و هوایی، نقش آب در کاهش سیل، خشکسالی و آلودگی، حفاظت از سلامتی و همچنین حمایت از زمین ارائه میشد که قطعاً در این مقطع از زمان که اکثریت بالاتفاق خانوادهها کنار هم بودند تأثیرات بسزایی داشت. مبحث روز جهانی آب در سال ۲۰۲۱ که طی رویدادی بر خط و بهصورت جهانی برگزار شد، بها نهادن بر این ماده حیاتی و فراتر از موضوع قیمتگذاری روی ارزشهای زیستمحیطی، اجتماعی و فرهنگی مردم برای آب تمرکز دارد.
باید توجه داشت که ارزش آب بسیار بیشتر از قیمت آنست و این عنصر حیاتی برای خانوادهها، غذا، فرهنگ، بهداشت، آموزش، اقتصاد و یکپارچگی محیط طبیعی زندگی بشر و سایر جانداران کره زمین بیش از همه و بسیار زیاد و پیچیده است و بیتوجهی به هریک از وجوه ارزشی آن، خطر سهمگین سوء مدیریت این منابع محدود و غیرقابل تعویض را افزایش میدهد. حالآنکه بدون داشتن درک جامعه از ارزش واقعی و چندبعدی آب، نمیتوان از این منابع حیاتی به نفع همه محافظت کرد که بازهم در این زمینهها کوتاهی، سهلانگاری و بیتوجهیهای فراوانی صورت گرفته تا این سلسله مطالب در آینده بهصورت شفافت و حداقل برای استان حساس و پرخطر اصفهان در روزنامه مردمی سیاست روز همچنان ادامه یابد.
نویسنده: حسن روانشید