هر سال با آمدن ماه مبارک رمضان برنامه‌های متنوعی از رسانه‌هایی چون صدا وسیما، شبکه‌های رادیویی و... برای تغییر حال و هوای مخاطب در نظر گرفته می‌شود، دراین بین صدا و سیما نقش عمده‌ای میان اذهان عمومی داشته و با مخاطب بیشتری روبرو است. از این رو سریال‌سازی طی سه دهه گذشته به یک سنت تبدیل شده است و هر ساله مجموعه‌های تلویزیونی مختلفی در این ماه پخش می‌شود.
هر سال با آمدن ماه مبارک رمضان برنامه‌های متنوعی از رسانه‌هایی چون صدا وسیما، شبکه‌های رادیویی و... برای تغییر حال و هوای مخاطب در این ماه در نظر گرفته می‌شود، دراین بین صدا و سیما نقش عمده‌ای میان اذهان عمومی داشته و با مخاطب بیشتری روبرو است. در ادامه به عملکرد رسانه ملی در تولید سریال‌های مناسبتی سه دهه اخیر نگاه اجمالی خواهیم داشت.
دهه ۸۰ دوران طلایی سریال‌های مناسبتی
در گزارش فارس نوشته شده،رسانه ملی از دهه هفتاد بطور جدی برای ساخت سریال‌های مناسبتی ماه رمضان برنامه ریزی کرد. سریال‌هایی چون«مهمان»، «تعطیلات نوروزی»و «نیمه پنهان ماه»در این دهه از تلویزیون پخش شدند که البته جوانان امروز آنها را به یاد نمی آوردند. دهه ۸۰ با سریال‌هایی چون«گمگشته»و «همراز» آغاز شد و اوج پخش سریال‌های پربیننده ماه رمضان بود. سریال‌هایی که هنوزهم در بازپخش خود از شبکه‌های اصلی تلویزیون و همچنین شبکه آی فیلم برای مخاطب جذاب و دوست داشتنی هستند.
دهه ۸۰ اوج سریال‌های طنز بود؛ سریال‌هایی چون «پشت کنکوری‌ها»، «خانه به دوش»،«متهم گریخت»،«برای آخرین بار»، «زیرزمین»، «بزنگاه»و «یک وجب خاک» از جمله سریال‌های طنز موفق این دوره هستند.
پای سریال‌های ماورایی و متافیزیکی هم در این دهه به تلویزیون باز شد و برای نخستین بار مفاهیمی چون زندگی پس از مرگ و فضای برزخ و یا تجسم جسمانی شیطان و چگونگی نقش او در وسوسه کردن انسان در قالب یک داستان نمایشی به تصویر کشیده شدند؛ از جمله موفق‌ترین آنها می‌توان به سریال «او یک فرشته بود»، «کمکم کن»، «اغما» و «روز حسرت»اشاره کرد و البته سریال‌های«آخرین گناه»، «سی امین روز»، «ملکوت»، «پنج کیلومتر تا بهشت»و «سقوط یک فرشته» که نتوانستند چندان در جذب مخاطب موفق عمل کنند. سریال وزین «صاحبدلان»و سریال خوش ساخت«میوه ممنوعه»نیزبه این دوره تعلق دارند. سریال‌های این دهه اغلب داستانشان در فضای ماه رمضان روایت می شد و کاملا با حال و هوای معنوی و عرفانی این ماه تناسب داشتند.
افت سریال‌های رمضانی در دهه ۹۰
عملکرد سریال سازی مناسبتی تلویزیون در دهه ۹۰ افت جشمگیری داشت. محتوای سریال‌های این دهه نه تنها ربطی به ماه رمضان نداشت بلکه معمولا دارای فضای جدی و گاه خشن بود، دیالوگ های سنگین شخصیت‌های این سریال‌ها نیز برای پخش در ساعات پس از افطار که معمولا تمام اعضای خانواده اعم از کودک ونوجوان و جوان و میانسال دور هم جمع هستند، اصلا مناسب نبود.
سریال‌هایی چون«مادرانه»، «مدینه»، «زیرپای مادر»، «نفس»، «رهایم نکن»، «برادرجان»،«ازیادها رفته» و سریال خسته کننده«سرباز»از این جمله‌اند. شاید تنها سریال‌های موفق این دهه بتوان از سریال طنز «دودکش» و «پایتخت ۴ » و «زیرخاکی» نام برد و البته یک مجموعه سریال جدید به نام «بچه مهندس»که تا پایان فصل سوم مخاطبان خود را راضی نگه داشت اما در فصل چهارم که ماه رمضان گذشته پخش شد،به دلیل ضعف در فیلمنامه عدم جذابیت داستان و رفتارهای غیرمنطقی قهرمان اصلی خود یعنی جواد جوادی با انتقادهای بسیاری روبه رو شد.
علاوه بر سریال "بچه مهندس" تلویزیون رمضان گذشته بعنوان اولین رمضان دهه ۱۴۰۰ کارنامه به شدت ضعیفی داشت. از یکسو سریال " یاور" که از شبکه سه سیما پخش شد، یک نسخه تکراری و کلیشه‌ای از سریال ستایش بود و شخصیت‌هایش گویی در ۵۰ سال گذشته زندگی می‌کردند نه در زمان حال و از سوی دیگر سریال شبکه پنج با نام" رعد و برق" ناگهان بدون بیان هیچ دلیل موجهی از کنداکتور پخش حذف شد و البته تا این زمان سرنوشت پخش آن همچنان مبهم است.
در سال گذشته تنها شبکه یک سیما با سریال ماورایی"احضار" توانست تاحدی مخاطب را پای تلویزیون بنشاند، گرچه احضار نیز در مقایسه با سریال‌های ماورایی دهه ۸۰ هم از نظر تکنیکی و هم محتوایی چندین پله عقب تر بود.
امسال ماه رمضان بلافاصله بعد از تعطیلات نوروز شروع شد و این امر مسئولیت رسانه ملی را در تولید آثار مناسبتی دوچندان نمود و انتظار می‌رفت پس از تغییر مدیریت رسانه ملی و بسیاری دیگر از مدیران سازمان، آنها برنامه ریزی قوی برای برنامه‌های مناسبتی و در رأس آن سریال سازی داشته باشند اما متأسفانه رسانه ملی هم در تولید سریال‌های نوروزی و هم سریال‌های رمضانی عملکرد خوبی نداشت. سریال‌های عید امسال چون" دردسرهای شیرین" و " خداداد" ساختار و فیلمنامه بسیار ضعیف و دم دستی داشتند، فصل چهارم"زیر خاکی"هم با تکرار ماجراهای تمام نشدنی فریبرز باغ بیشه سعی در خنداندن و جذب مخاطب داشت. در این میان سریال نوروزی شبکه ۳ که فصل دوم" نجلا" بود به ماه رمضان پیوند خورد،"نجلای ۲" به هیچ وجه مناسب حال و هوای سریال نوروزی نبود و حتی برای پخش در ماه رمضان هم بدلیل نمایش برهه سخت از تاریخ معاصر کشورمان و روی دادن اتفاقات تلخ و سلسله وار برای شخصیت‌هایش گزینه خوبی نبود؛ چراکه پیوسته با اعصاب و روان مخاطب روزه دارش بازی می‌کرد، مخاطبی که دلش می‌خواست در لحظات پس از افطار به تماشای فیلمی شاد بنشیند تا خستگی یک روز روزه‌داری از تنش بیرون رود.
امسال باز هم سهراب و هاشم با فصل چهارم" از سرنوشت" مهمان خانه‌های روزه‌داران بودند. در این سری هم مانند فصل گذشته موضوع اصلی داستان نمایش موانع تولید داخل بر سر راه جوانان و تشویق به تولید دانش بنیان بود. تماشای رفاقت گرم و صمیمی میان شخصیت‌های داستان و تلاش جوانان با انگیزه برای رسیدن به هدف،حس و حال خوبی را به مخاطب تزریق می‌کند. امسال برخلاف سال گذشته یک سریال کمدی هم روانه آنتن شد؛" خوشنام". سریالی که با وجود بهره گیری از بازیگران تکراری و تکیه کلام‌های کلیشه‌ای، بدلیل نداشتن فیلمنامه منسجم و جذاب نتوانست مخاطب را راضی نگه دارد تا طبق سنوات گذشته رسانه ملی نمره قابل قبولی در سریال سازی مناسبتی بدست نیاورد.
حرف آخر
برکسی پوشیده نیست که ماه رمضان فرصت مناسبی برای فیلمسازان فراهم می آورد تا آثارشان بهتر و بیشتر دیده شود، لذا برنامه‌های صدا و سیما باید سال به سال با شکوفایی تکنیکی و محتوایی رو به رو شوند تا از لحاظ کمی و کیفی بتوانند پاسخگوی نیاز مخاطب باشند. از سویی باید اذعان داشت که تلویزیون به سریال‌هایش زنده است. نگاهی به وضعیت صداوسیما در چهار دهه اخیر نشان می‌دهد که این حرف چندان هم بیراه نیست. هرگاه تلویزیون سریال‌های جذاب داشته و نه لزوماً زیاد، در جذب مخاطبان موفق عمل کرده است،اما در چند سال اخیر متأسفانه از یک طرف عدم توانایی تولید سریال‌هایی با محتوای مناسب و جذاب و از طرف دیگر عجله بیش از حد در تولید سریال‌های مناسبتی که ناشی از برنامه ریزان نامناسب مدیران و عوامل ساخت سریال‌هاست، موجب شده است تا این فرصت خوب از دست برود و در نتیجه مخاطب یا به سریال‌های نه چندان جالب توجه شبکه نمایش خانگی پناه ببرد یا به تماشای سریال‌های بعضاً سخیف و مبتذل ماهواره‌ای بنشیند.
هر سال با آمدن ماه مبارک رمضان برنامه‌های متنوعی از رسانه‌هایی چون صدا وسیما، شبکه‌های رادیویی و... برای تغییر حال و هوای مخاطب در این ماه در نظر گرفته می‌شود، دراین بین صدا و سیما نقش عمده‌ای میان اذهان عمومی داشته و با مخاطب بیشتری روبرو است. در ادامه به عملکرد رسانه ملی در تولید سریال‌های مناسبتی سه دهه اخیر نگاه اجمالی خواهیم داشت.
دهه ۸۰ دوران طلایی سریال‌های مناسبتی
در گزارش فارس نوشته شده،رسانه ملی از دهه هفتاد بطور جدی برای ساخت سریال‌های مناسبتی ماه رمضان برنامه ریزی کرد. سریال‌هایی چون«مهمان»، «تعطیلات نوروزی»و «نیمه پنهان ماه»در این دهه از تلویزیون پخش شدند که البته جوانان امروز آنها را به یاد نمی آوردند. دهه ۸۰ با سریال‌هایی چون«گمگشته»و «همراز» آغاز شد و اوج پخش سریال‌های پربیننده ماه رمضان بود. سریال‌هایی که هنوزهم در بازپخش خود از شبکه‌های اصلی تلویزیون و همچنین شبکه آی فیلم برای مخاطب جذاب و دوست داشتنی هستند.
دهه ۸۰ اوج سریال‌های طنز بود؛ سریال‌هایی چون «پشت کنکوری‌ها»، «خانه به دوش»،«متهم گریخت»،«برای آخرین بار»، «زیرزمین»، «بزنگاه»و «یک وجب خاک» از جمله سریال‌های طنز موفق این دوره هستند.
پای سریال‌های ماورایی و متافیزیکی هم در این دهه به تلویزیون باز شد و برای نخستین بار مفاهیمی چون زندگی پس از مرگ و فضای برزخ و یا تجسم جسمانی شیطان و چگونگی نقش او در وسوسه کردن انسان در قالب یک داستان نمایشی به تصویر کشیده شدند؛ از جمله موفق‌ترین آنها می‌توان به سریال «او یک فرشته بود»، «کمکم کن»، «اغما» و «روز حسرت»اشاره کرد و البته سریال‌های«آخرین گناه»، «سی امین روز»، «ملکوت»، «پنج کیلومتر تا بهشت»و «سقوط یک فرشته» که نتوانستند چندان در جذب مخاطب موفق عمل کنند. سریال وزین «صاحبدلان»و سریال خوش ساخت«میوه ممنوعه»نیزبه این دوره تعلق دارند. سریال‌های این دهه اغلب داستانشان در فضای ماه رمضان روایت می شد و کاملا با حال و هوای معنوی و عرفانی این ماه تناسب داشتند.
افت سریال‌های رمضانی در دهه ۹۰
عملکرد سریال سازی مناسبتی تلویزیون در دهه ۹۰ افت جشمگیری داشت. محتوای سریال‌های این دهه نه تنها ربطی به ماه رمضان نداشت بلکه معمولا دارای فضای جدی و گاه خشن بود، دیالوگ های سنگین شخصیت‌های این سریال‌ها نیز برای پخش در ساعات پس از افطار که معمولا تمام اعضای خانواده اعم از کودک ونوجوان و جوان و میانسال دور هم جمع هستند، اصلا مناسب نبود.
سریال‌هایی چون«مادرانه»، «مدینه»، «زیرپای مادر»، «نفس»، «رهایم نکن»، «برادرجان»،«ازیادها رفته» و سریال خسته کننده«سرباز»از این جمله‌اند. شاید تنها سریال‌های موفق این دهه بتوان از سریال طنز «دودکش» و «پایتخت ۴ » و «زیرخاکی» نام برد و البته یک مجموعه سریال جدید به نام «بچه مهندس»که تا پایان فصل سوم مخاطبان خود را راضی نگه داشت اما در فصل چهارم که ماه رمضان گذشته پخش شد،به دلیل ضعف در فیلمنامه عدم جذابیت داستان و رفتارهای غیرمنطقی قهرمان اصلی خود یعنی جواد جوادی با انتقادهای بسیاری روبه رو شد.
علاوه بر سریال "بچه مهندس" تلویزیون رمضان گذشته بعنوان اولین رمضان دهه ۱۴۰۰ کارنامه به شدت ضعیفی داشت. از یکسو سریال " یاور" که از شبکه سه سیما پخش شد، یک نسخه تکراری و کلیشه‌ای از سریال ستایش بود و شخصیت‌هایش گویی در ۵۰ سال گذشته زندگی می‌کردند نه در زمان حال و از سوی دیگر سریال شبکه پنج با نام" رعد و برق" ناگهان بدون بیان هیچ دلیل موجهی از کنداکتور پخش حذف شد و البته تا این زمان سرنوشت پخش آن همچنان مبهم است.
در سال گذشته تنها شبکه یک سیما با سریال ماورایی"احضار" توانست تاحدی مخاطب را پای تلویزیون بنشاند، گرچه احضار نیز در مقایسه با سریال‌های ماورایی دهه ۸۰ هم از نظر تکنیکی و هم محتوایی چندین پله عقب تر بود.
امسال ماه رمضان بلافاصله بعد از تعطیلات نوروز شروع شد و این امر مسئولیت رسانه ملی را در تولید آثار مناسبتی دوچندان نمود و انتظار می‌رفت پس از تغییر مدیریت رسانه ملی و بسیاری دیگر از مدیران سازمان، آنها برنامه ریزی قوی برای برنامه‌های مناسبتی و در رأس آن سریال سازی داشته باشند اما متأسفانه رسانه ملی هم در تولید سریال‌های نوروزی و هم سریال‌های رمضانی عملکرد خوبی نداشت. سریال‌های عید امسال چون" دردسرهای شیرین" و " خداداد" ساختار و فیلمنامه بسیار ضعیف و دم دستی داشتند، فصل چهارم"زیر خاکی"هم با تکرار ماجراهای تمام نشدنی فریبرز باغ بیشه سعی در خنداندن و جذب مخاطب داشت. در این میان سریال نوروزی شبکه ۳ که فصل دوم" نجلا" بود به ماه رمضان پیوند خورد،"نجلای ۲" به هیچ وجه مناسب حال و هوای سریال نوروزی نبود و حتی برای پخش در ماه رمضان هم بدلیل نمایش برهه سخت از تاریخ معاصر کشورمان و روی دادن اتفاقات تلخ و سلسله وار برای شخصیت‌هایش گزینه خوبی نبود؛ چراکه پیوسته با اعصاب و روان مخاطب روزه دارش بازی می‌کرد، مخاطبی که دلش می‌خواست در لحظات پس از افطار به تماشای فیلمی شاد بنشیند تا خستگی یک روز روزه‌داری از تنش بیرون رود.
امسال باز هم سهراب و هاشم با فصل چهارم" از سرنوشت" مهمان خانه‌های روزه‌داران بودند. در این سری هم مانند فصل گذشته موضوع اصلی داستان نمایش موانع تولید داخل بر سر راه جوانان و تشویق به تولید دانش بنیان بود. تماشای رفاقت گرم و صمیمی میان شخصیت‌های داستان و تلاش جوانان با انگیزه برای رسیدن به هدف،حس و حال خوبی را به مخاطب تزریق می‌کند. امسال برخلاف سال گذشته یک سریال کمدی هم روانه آنتن شد؛" خوشنام". سریالی که با وجود بهره گیری از بازیگران تکراری و تکیه کلام‌های کلیشه‌ای، بدلیل نداشتن فیلمنامه منسجم و جذاب نتوانست مخاطب را راضی نگه دارد تا طبق سنوات گذشته رسانه ملی نمره قابل قبولی در سریال سازی مناسبتی بدست نیاورد.
حرف آخر
برکسی پوشیده نیست که ماه رمضان فرصت مناسبی برای فیلمسازان فراهم می آورد تا آثارشان بهتر و بیشتر دیده شود، لذا برنامه‌های صدا و سیما باید سال به سال با شکوفایی تکنیکی و محتوایی رو به رو شوند تا از لحاظ کمی و کیفی بتوانند پاسخگوی نیاز مخاطب باشند. از سویی باید اذعان داشت که تلویزیون به سریال‌هایش زنده است. نگاهی به وضعیت صداوسیما در چهار دهه اخیر نشان می‌دهد که این حرف چندان هم بیراه نیست. هرگاه تلویزیون سریال‌های جذاب داشته و نه لزوماً زیاد، در جذب مخاطبان موفق عمل کرده است،اما در چند سال اخیر متأسفانه از یک طرف عدم توانایی تولید سریال‌هایی با محتوای مناسب و جذاب و از طرف دیگر عجله بیش از حد در تولید سریال‌های مناسبتی که ناشی از برنامه ریزان نامناسب مدیران و عوامل ساخت سریال‌هاست، موجب شده است تا این فرصت خوب از دست برود و در نتیجه مخاطب یا به سریال‌های نه چندان جالب توجه شبکه نمایش خانگی پناه ببرد یا به تماشای سریال‌های بعضاً سخیف و مبتذل ماهواره‌ای بنشیند.
