معاون بیمارستان روانپزشکی روزبه با اشاره به آثار ناآرامی‌های اخیر بر سلامت روان افراد، راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی را شنیدن صدای مشکلات جوانان دانست و گفت: متاسفانه به اندازه کافی به دردهای اصلی جوانان بها داده نشده و به همین علت هم معضل برطرف نمی‌شود و مدام روی هم انباشته می‌شود. مشکلات روی هم انباشته شده و به صورت شورش و شلوغی عیان می‌شود.
دکتر محمدرضا محمدی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه هنگام بروز وقایع مختلف اجتماعی مردم و جوانان به درستی توجیه و اقناع نمی‌شوند، بیان کرد: از مراکز بهداشتی روانپزشکی تا مراکز مشاوره و سایر مراکز ، اقناعی که شایسته مردم است به درستی انجام نمی‌شود و در صورت عدم اقناع، روز به روز مشکلات اضطراب و افسردگی تبدیل به مشکلات شدیدتری مانند خودکشی و... می‌شود؛ بنابراین لازم است که مردم و مسئولین توجه ویژه به موضوع سلامت روان داشته باشند.
او درباره تاثیر ناآرامی‌های اخیر بر سلامت روان افراد، اظهار کرد: عامل اصلی این ناآرامی‌ها نارضایتی جوانان است که شامل موضوعات مختلفی نظیر مشکلات در امکانات زندگی، اشتغال، فقر و... است و در آن شکی نیست. از سوی دیگر در جنبه‌های فرهنگی، ارگان‌هایی که باید کار می‌کردند، یا اقدامی انجام ندادند و یا حتی اقدام منفی انجام دادند؛ این درحالی است که گروهی از جوانان هم به جای اینکه الگوهای رفتاری سالم‌تری از دانشمندان، افراد موفق و... انتخاب کنند، افراد هنری را الگوی خود قرار داده‌اند و مشخص است که شاید یک هنرمند یا هنرپیشه به جز بُعد هنری، در سایر ابعاد، زندگی موفقیتی نداشته باشد و اکنون تنها به یک فرد مشهور بدل شده است و شاید از نظر اخلاق و رفتاری وجهه مناسب نداشته باشد؛ درحالی که خود رادیو و تلویزیون این افراد را پرورش داده است.
چرا به مشکلات داخلی پاسخ درستی داده نمی‌شود؟
وی با تاکید بر اینکه شکی نیست که سرنخ این ناآرامی‌های اخیر در خارج از کشور طراحی و سازماندهی می‌شود، ادامه داد: در عین حال که مشکلات داخلی در کشور وجود دارد، اما بسیاری از پردازش‌ها خارج از کشور انجام شده است؛ اما مسئولین به جای اینکه بیشتر به دلخوری و مشکلات جوانان بپردازند، آن را به مشکلات خارجی متصل کردند. خب ما که می‌دانیم عوامل خارجی دشمنی می‌کنند اما چرا به مشکلات داخلی پاسخ درستی داده نمی‌شود؟ کلا رویکرد اروپا، آمریکا، اسرائیل و... مشخص است که ایران قوی را دوست ندارند و حتی تلاش آنها این است که در خاورمیانه که دارای منابع نفت و گاز و ... است کشور قوی وجود نداشته باشد. از دید بنده عوامل خارجی نه تنها دید تجزیه ایران را دارند، بلکه بعد از آن به دنبال تجزیه سایر کشورها از جمله ترکیه، عربستان سعودی و... هستند تا به راحتی به منابع و ذخایر ما دسترسی داشته باشند.
راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی شنیدن صدای جوانان است/ سلامت روان در بحران‌ها نادیده گرفته می‌شود
مردم را آرام و به جوانان بها دهیم
او تاکید کرد: راه حل برطرف کردن مشکلات اخیر از سوی مسئولین این نیست که اصطلاحا بنزین به آتش مشکلات بریزند بلکه باید مردم را آرام کنیم و به جوانان بها دهیم تا جوان بتواند حرف و خواسته خود را مطرح کند تا به شکل سازماندهی شده تخلیه شود. این راه درستی نیست که برخی مسئولین با جوانان به تندی و با قوه قهریه صحبت کنند. محمدی ادامه داد: ما می‌دانیم که عصیانگری در جوانان بیشتر است، ولی متاسفانه به اندازه کافی به دردهای اصلی جوانان بها داده نشده و به همین علت معضل برطرف نمی‌شود و مدام روی هم انباشته می‌شود؛ درحالی که برخی مشکلات بزرگ و عدیده نیست و حتی شاید کوچک باشد. با عدم انجام کار اساسی، مشکلات روی هم انباشته شده و به صورت شورش و شلوغی عیان می‌شود. هر مسئولی باید در هر موقعیتی به مشکلاتی که می‌تواند رسیدگی کند.
برای رفع مشکلات جوانان دست به دست دهیم
او با تاکید بر اینکه هیچکس خارج از کشور به درد ما نمی‌خورد و آنها فقط به فکر منافع خود هستند، اظهار کرد: مردم و مسئولین کنار هم باید دست به دست هم دهیم تا وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از آنچه که امروز شاهد آن هستیم، بهتر شود. هرچند که ایران پیشرفت‌های بزرگی در پزشکی، صنایع های‌تک و... داشته است و در برخی ابعاد هم مشکلی نداریم، اما برای مشکلات فعلی هم باید دست به دست هم دهیم و آنها را برطرف کنیم. برای جوان آن چیزی مهم است که قابل لمس باشد؛ یعنی خوراک، پوشاک، اشتغال و آینده‌اش که مشکلات در این بخش است و باید برطرف شود.
ارتباط فقر با اختلالات روانپزشکی
وی با اشاره به اینکه فقر با بروز اختلالات روانپزشکی ارتباط تنگاتنگی دارد، بیان کرد: با افزایش فقر، شکی نیست که اختلالات روان هم افزایش می‌یابد و مجددا با بروز اختلال روانپزشکی، عملکرد و کارایی افراد تحت تاثیر قرار گرفته و فقر مضاعف ایجاد می‌شود. این درحالی است که بیماری‌های جسمی به طور موقت توانایی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما بیماری‌های روان می‌تواند هم به شکل موقت و هم به شکل دائمی عملکرد افراد را تحت‌الشعاع قرار دهد و در نهایت با گرفتن عملکرد فرد بروز فقر مطلق دور از انتظار نیست.
نادیده انگاشتن سلامت روان در بحران‌ها
او با اشاره به اینکه موضوع سلامت روان در تمامی بحران‌ها اعم از سیل، زلزله، کرونا، مشکلات اجتماعی و... نادیده گرفته می‌شود و با تاکید بر اهمیت بررسی ابعاد اجتماعی این معضلات، گفت: در ماه‌های اولیه کرونا مطالعه مشخصی با بیش از ۱۰۰ سوال درباره آثار آن بر بروز اختلالاتی بر سلامت روان شامل اضطراب، افسردگی و استرس و ابعاد اجتماعی آن انجام می‌دادیم و بخشی از سوالات معطوف به جنبه اجتماعی و نحوه کسب اخبار از افراد را داشتیم. سوالاتی نظیر اینکه خبر را از طریق منابع داخلی، منابع خارجی و یا فضای مجازی تهیه می‌کنند؟ و سپس درباره اعتماد افراد به محل تهیه خبر می‌پرسیدیم که تا چه اندازه به خبر کسب شده اعتماد دارند؟
وی افزود: بر اساس این مطالعه متوجه شدیم بیشترین اعتماد افراد برای کسب خبر به فضای مجازی بود و رسانه‌های خارجی رتبه دوم و رسانه‌های داخلی رتبه سوم را کسب می‌کردند. نکته جالب این بود که بدترین سلامت روان به ترتیب اول مربوط به کسانی بود که بیشترین اعتماد را به اخبار فضای مجازی داشتند و در مرحله بعدی مربوط به کسانی بود که اخبار را از رسانه خارجی دنبال می‌کردند و می‌توان گفت بهترین سلامت روان مربوط به کسانی بود که اخبار را از رسانه داخلی دنبال می‌کردند.
او با اشاره به اینکه هر نوع خبری بدون صحت‌سنجی درفضای مجازی گسترش می‌یابد، تصریح کرد: این اخبار بدون صحت سنجی و داشتن منبعِ پاسخگو منتشر می‌شود که استرس و اضطراب بیشتری ایجاد می‌کند، اما خبرگزاری‌های خارجی به مراتب ملزم به صحت سنجی بیشتر اخبار هستند و اخبار این بخش نسبت به فضای مجازی با فیلتر بیشتری منتشر می‌شود؛ هرچند که آنها هم شایعه‌پراکنی‌هایی دارند. البته طرح این موضوع اصلا به معنای آن نیست که فضای مجازی جای بدی است. همه از مزایای فضای مجازی مطلع هستیم، اما این نوع از کسب خبر از فضای مجازی سبب بروز مشکلاتی در سلامت روان افراد می‌شود که این امر بیش از همه خود را در پاندمی کرونا نشان داد.
تاثیر فضای مجازی بر بروز اختلالات روان؛ آری یا نه؟
این استاد اعصاب و روان دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا طی ۱۵ سال گذشته و به دنبال فراگیر شدن فضای مجازی می‌توان گفت که بروز اختلالات روانپزشکی هم افزایش یافته است یا خیر؟ گفت: مطالعات تقریبا این موضوع را نشان می‌دهد. سال ۱۳۸۰ مطالعه‌ای انجام دادیم که مشخص کرد آمار اختلالات روان در کشور حدود ۱۷ درصد گزارش شد و چند سال بعد این آمار به حدود ۲۲ درصد رسید و در سالیان اخیر هم آمار اختلالات روانپزشکی به حدود ۳۰ درصد رسید. مجموعه مشکلات زیادی وجود دارد که آمار اختلالات روان را افزایش می‌دهد که یکی از آنها موضوع فضای مجازی است.
فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان امن شود
او با تاکید بر اینکه باید فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان امن شود، اظهار کرد: همه کشورها این موضوع را طرح کرده و برخی هم آن را پیاده کردند تا بچه‌ها به همه چیز دسترسی نداشته باشند اما، این اتفاق در کشور ما رخ نداد و کودک به اندازه یک بزرگسال در معرض فضای مجازی است و با همان نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌هایی که یک بزرگسال در فضای مجازی فعال است، فعالیت می‌کند و خانواده هم یا خود کنترل درستی ندارد یا در این کار موفق نیست.
وی با اشاره به گسترش آموزش از راه دور در دو سال پاندمی کرونا، بیان کرد: با این اتفاق دیگر همه خانواده‌ها مجبور شدند برای کودکان موبایل تهیه کنند. این را هم می‌دانیم که تصاویر، فیلم‌ها، مطالب کوتاه و ... نسبت به درس جذابیت بیشتری برای کودکان دارد و همین سبب می‌شد توجه کودک به جای درس خواندن به این مسائل جلب شود؛ چنانچه برخی بچه‌ها در زمان کرونا تنها در ابتدای کلاس حضور خود را ثبت می‌کردند و سپس در سایر اپلیکیشن‌ها مشغول می‌شدند و مجددا در ساعات پایانی کلاس برای ثبت حضور خود وارد کلاس می‌شدند.
این فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان، خاطرنشان کرد: علی‌رغم تمام مزایای فضای مجازی که بسیار می‌تواند کارگشا باشد، اما لازم است در حوزه کودکان و نوجوانان استفاده از آن بازنگری شود تا از لطمه زدن به سبک زندگی این گروه سنی جلوگیری کند. لازم است که کودک و نوجوان تحرک و بازی کافی داشته باشد و به دنبال افزایش مهارت‌های خود باشد ولی وقتی تمام بازی کودک در فضای کامپیوتر، موبایل و فضای مجازی خلاصه شود، به جز اتلاف وقت، کاهش قوای بینایی و... چه سودی برایش خواهد داشت؟ این درحالی است که برخی بازی‌های کامپیوتری به شدت خشن هستند و ممکن است کودک بخواهد بعدا همان‌ها را در سطح کوچه و خیابان و یا مدرسه تجربه کند.
وی افزود: استفاده کنترل نشده از کامپیوتر و فضای مجازی می‌تواند آثار منفی در رشد، تکامل و سبک زندگی کودکان داشته باشد.
دکتر محمدرضا محمدی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه هنگام بروز وقایع مختلف اجتماعی مردم و جوانان به درستی توجیه و اقناع نمی‌شوند، بیان کرد: از مراکز بهداشتی روانپزشکی تا مراکز مشاوره و سایر مراکز ، اقناعی که شایسته مردم است به درستی انجام نمی‌شود و در صورت عدم اقناع، روز به روز مشکلات اضطراب و افسردگی تبدیل به مشکلات شدیدتری مانند خودکشی و... می‌شود؛ بنابراین لازم است که مردم و مسئولین توجه ویژه به موضوع سلامت روان داشته باشند.
او درباره تاثیر ناآرامی‌های اخیر بر سلامت روان افراد، اظهار کرد: عامل اصلی این ناآرامی‌ها نارضایتی جوانان است که شامل موضوعات مختلفی نظیر مشکلات در امکانات زندگی، اشتغال، فقر و... است و در آن شکی نیست. از سوی دیگر در جنبه‌های فرهنگی، ارگان‌هایی که باید کار می‌کردند، یا اقدامی انجام ندادند و یا حتی اقدام منفی انجام دادند؛ این درحالی است که گروهی از جوانان هم به جای اینکه الگوهای رفتاری سالم‌تری از دانشمندان، افراد موفق و... انتخاب کنند، افراد هنری را الگوی خود قرار داده‌اند و مشخص است که شاید یک هنرمند یا هنرپیشه به جز بُعد هنری، در سایر ابعاد، زندگی موفقیتی نداشته باشد و اکنون تنها به یک فرد مشهور بدل شده است و شاید از نظر اخلاق و رفتاری وجهه مناسب نداشته باشد؛ درحالی که خود رادیو و تلویزیون این افراد را پرورش داده است.
چرا به مشکلات داخلی پاسخ درستی داده نمی‌شود؟
وی با تاکید بر اینکه شکی نیست که سرنخ این ناآرامی‌های اخیر در خارج از کشور طراحی و سازماندهی می‌شود، ادامه داد: در عین حال که مشکلات داخلی در کشور وجود دارد، اما بسیاری از پردازش‌ها خارج از کشور انجام شده است؛ اما مسئولین به جای اینکه بیشتر به دلخوری و مشکلات جوانان بپردازند، آن را به مشکلات خارجی متصل کردند. خب ما که می‌دانیم عوامل خارجی دشمنی می‌کنند اما چرا به مشکلات داخلی پاسخ درستی داده نمی‌شود؟ کلا رویکرد اروپا، آمریکا، اسرائیل و... مشخص است که ایران قوی را دوست ندارند و حتی تلاش آنها این است که در خاورمیانه که دارای منابع نفت و گاز و ... است کشور قوی وجود نداشته باشد. از دید بنده عوامل خارجی نه تنها دید تجزیه ایران را دارند، بلکه بعد از آن به دنبال تجزیه سایر کشورها از جمله ترکیه، عربستان سعودی و... هستند تا به راحتی به منابع و ذخایر ما دسترسی داشته باشند.
راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی شنیدن صدای جوانان است/ سلامت روان در بحران‌ها نادیده گرفته می‌شود
مردم را آرام و به جوانان بها دهیم
او تاکید کرد: راه حل برطرف کردن مشکلات اخیر از سوی مسئولین این نیست که اصطلاحا بنزین به آتش مشکلات بریزند بلکه باید مردم را آرام کنیم و به جوانان بها دهیم تا جوان بتواند حرف و خواسته خود را مطرح کند تا به شکل سازماندهی شده تخلیه شود. این راه درستی نیست که برخی مسئولین با جوانان به تندی و با قوه قهریه صحبت کنند. محمدی ادامه داد: ما می‌دانیم که عصیانگری در جوانان بیشتر است، ولی متاسفانه به اندازه کافی به دردهای اصلی جوانان بها داده نشده و به همین علت معضل برطرف نمی‌شود و مدام روی هم انباشته می‌شود؛ درحالی که برخی مشکلات بزرگ و عدیده نیست و حتی شاید کوچک باشد. با عدم انجام کار اساسی، مشکلات روی هم انباشته شده و به صورت شورش و شلوغی عیان می‌شود. هر مسئولی باید در هر موقعیتی به مشکلاتی که می‌تواند رسیدگی کند.
برای رفع مشکلات جوانان دست به دست دهیم
او با تاکید بر اینکه هیچکس خارج از کشور به درد ما نمی‌خورد و آنها فقط به فکر منافع خود هستند، اظهار کرد: مردم و مسئولین کنار هم باید دست به دست هم دهیم تا وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از آنچه که امروز شاهد آن هستیم، بهتر شود. هرچند که ایران پیشرفت‌های بزرگی در پزشکی، صنایع های‌تک و... داشته است و در برخی ابعاد هم مشکلی نداریم، اما برای مشکلات فعلی هم باید دست به دست هم دهیم و آنها را برطرف کنیم. برای جوان آن چیزی مهم است که قابل لمس باشد؛ یعنی خوراک، پوشاک، اشتغال و آینده‌اش که مشکلات در این بخش است و باید برطرف شود.
ارتباط فقر با اختلالات روانپزشکی
وی با اشاره به اینکه فقر با بروز اختلالات روانپزشکی ارتباط تنگاتنگی دارد، بیان کرد: با افزایش فقر، شکی نیست که اختلالات روان هم افزایش می‌یابد و مجددا با بروز اختلال روانپزشکی، عملکرد و کارایی افراد تحت تاثیر قرار گرفته و فقر مضاعف ایجاد می‌شود. این درحالی است که بیماری‌های جسمی به طور موقت توانایی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما بیماری‌های روان می‌تواند هم به شکل موقت و هم به شکل دائمی عملکرد افراد را تحت‌الشعاع قرار دهد و در نهایت با گرفتن عملکرد فرد بروز فقر مطلق دور از انتظار نیست.
نادیده انگاشتن سلامت روان در بحران‌ها
او با اشاره به اینکه موضوع سلامت روان در تمامی بحران‌ها اعم از سیل، زلزله، کرونا، مشکلات اجتماعی و... نادیده گرفته می‌شود و با تاکید بر اهمیت بررسی ابعاد اجتماعی این معضلات، گفت: در ماه‌های اولیه کرونا مطالعه مشخصی با بیش از ۱۰۰ سوال درباره آثار آن بر بروز اختلالاتی بر سلامت روان شامل اضطراب، افسردگی و استرس و ابعاد اجتماعی آن انجام می‌دادیم و بخشی از سوالات معطوف به جنبه اجتماعی و نحوه کسب اخبار از افراد را داشتیم. سوالاتی نظیر اینکه خبر را از طریق منابع داخلی، منابع خارجی و یا فضای مجازی تهیه می‌کنند؟ و سپس درباره اعتماد افراد به محل تهیه خبر می‌پرسیدیم که تا چه اندازه به خبر کسب شده اعتماد دارند؟
وی افزود: بر اساس این مطالعه متوجه شدیم بیشترین اعتماد افراد برای کسب خبر به فضای مجازی بود و رسانه‌های خارجی رتبه دوم و رسانه‌های داخلی رتبه سوم را کسب می‌کردند. نکته جالب این بود که بدترین سلامت روان به ترتیب اول مربوط به کسانی بود که بیشترین اعتماد را به اخبار فضای مجازی داشتند و در مرحله بعدی مربوط به کسانی بود که اخبار را از رسانه خارجی دنبال می‌کردند و می‌توان گفت بهترین سلامت روان مربوط به کسانی بود که اخبار را از رسانه داخلی دنبال می‌کردند.
او با اشاره به اینکه هر نوع خبری بدون صحت‌سنجی درفضای مجازی گسترش می‌یابد، تصریح کرد: این اخبار بدون صحت سنجی و داشتن منبعِ پاسخگو منتشر می‌شود که استرس و اضطراب بیشتری ایجاد می‌کند، اما خبرگزاری‌های خارجی به مراتب ملزم به صحت سنجی بیشتر اخبار هستند و اخبار این بخش نسبت به فضای مجازی با فیلتر بیشتری منتشر می‌شود؛ هرچند که آنها هم شایعه‌پراکنی‌هایی دارند. البته طرح این موضوع اصلا به معنای آن نیست که فضای مجازی جای بدی است. همه از مزایای فضای مجازی مطلع هستیم، اما این نوع از کسب خبر از فضای مجازی سبب بروز مشکلاتی در سلامت روان افراد می‌شود که این امر بیش از همه خود را در پاندمی کرونا نشان داد.
تاثیر فضای مجازی بر بروز اختلالات روان؛ آری یا نه؟
این استاد اعصاب و روان دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا طی ۱۵ سال گذشته و به دنبال فراگیر شدن فضای مجازی می‌توان گفت که بروز اختلالات روانپزشکی هم افزایش یافته است یا خیر؟ گفت: مطالعات تقریبا این موضوع را نشان می‌دهد. سال ۱۳۸۰ مطالعه‌ای انجام دادیم که مشخص کرد آمار اختلالات روان در کشور حدود ۱۷ درصد گزارش شد و چند سال بعد این آمار به حدود ۲۲ درصد رسید و در سالیان اخیر هم آمار اختلالات روانپزشکی به حدود ۳۰ درصد رسید. مجموعه مشکلات زیادی وجود دارد که آمار اختلالات روان را افزایش می‌دهد که یکی از آنها موضوع فضای مجازی است.
فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان امن شود
او با تاکید بر اینکه باید فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان امن شود، اظهار کرد: همه کشورها این موضوع را طرح کرده و برخی هم آن را پیاده کردند تا بچه‌ها به همه چیز دسترسی نداشته باشند اما، این اتفاق در کشور ما رخ نداد و کودک به اندازه یک بزرگسال در معرض فضای مجازی است و با همان نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌هایی که یک بزرگسال در فضای مجازی فعال است، فعالیت می‌کند و خانواده هم یا خود کنترل درستی ندارد یا در این کار موفق نیست.
وی با اشاره به گسترش آموزش از راه دور در دو سال پاندمی کرونا، بیان کرد: با این اتفاق دیگر همه خانواده‌ها مجبور شدند برای کودکان موبایل تهیه کنند. این را هم می‌دانیم که تصاویر، فیلم‌ها، مطالب کوتاه و ... نسبت به درس جذابیت بیشتری برای کودکان دارد و همین سبب می‌شد توجه کودک به جای درس خواندن به این مسائل جلب شود؛ چنانچه برخی بچه‌ها در زمان کرونا تنها در ابتدای کلاس حضور خود را ثبت می‌کردند و سپس در سایر اپلیکیشن‌ها مشغول می‌شدند و مجددا در ساعات پایانی کلاس برای ثبت حضور خود وارد کلاس می‌شدند.
این فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان، خاطرنشان کرد: علی‌رغم تمام مزایای فضای مجازی که بسیار می‌تواند کارگشا باشد، اما لازم است در حوزه کودکان و نوجوانان استفاده از آن بازنگری شود تا از لطمه زدن به سبک زندگی این گروه سنی جلوگیری کند. لازم است که کودک و نوجوان تحرک و بازی کافی داشته باشد و به دنبال افزایش مهارت‌های خود باشد ولی وقتی تمام بازی کودک در فضای کامپیوتر، موبایل و فضای مجازی خلاصه شود، به جز اتلاف وقت، کاهش قوای بینایی و... چه سودی برایش خواهد داشت؟ این درحالی است که برخی بازی‌های کامپیوتری به شدت خشن هستند و ممکن است کودک بخواهد بعدا همان‌ها را در سطح کوچه و خیابان و یا مدرسه تجربه کند.
وی افزود: استفاده کنترل نشده از کامپیوتر و فضای مجازی می‌تواند آثار منفی در رشد، تکامل و سبک زندگی کودکان داشته باشد.
