سدها و نیروگاههای برق آبی نقش بسیار مهمی در مدیریت آبهای سطحی و ثبات و پایداری شبکه برق هر کشور ایفا می‌کنند، در ایران نیز این طرحهای استراتژیک در کلیه فصول سرد و گرم سال و در کل ساعات شبانه روز، با اهتمام و تلاش تیم های متبحّر و ساعی خویش، در حال خدمت به مردم فهیم و بزرگ کشور هستند. لزوم احداث نیروگاههای برق آبی جدید، در کنار نگهداری و بهره برداری مناسب از طرحهای قدیمی امری بدیهی است که در سالهای آتی بر اهمیت آن افزوده خواهد شد، زیرا با افزایش تصاعدی مصرف و ایجاد مشکلات پیچیده برای تامین گاز نیروگاههای حرارتی کشور، استفاده از نیروگاههای تجدیدپذیر همچون برق آبی، به یکی از راهکارهای اصلی مدیریت شبکه برق سراسری برای پاسخ به نیاز مصرف تبدیل خواهد شد و از طرف دیگر پدیده تغییر اقلیم و خروج طبیعت از اعتدال پیشین، حفظ، نگهداری و مدیریت آب حاصل از بارشها و روانابهای دوره های ترسالی را ضروری‌تر کرده است. هر چند در مورد نحوه راهبری و مزایای متعدد طرحهای سد و نیروگاههای برق آبی، مقالات علمی و اجرایی بسیاری در مراجع معتبر دنیا به چاپ رسیده، ولیکن اغلب نوشته ها و رویکردها در مورد فعالیتها و اقدامات دوره اجرا بوده و در مورد نگهداری و بهره برداری و قصّه ها و غصّه های آن، کارشناسان کمتری قلم زده اند. این در حالی است که مدت زمان ساخت این طرحها در حدود ده سال بوده و طول عمر و بازه بهره برداری آنها میتواند تا قریب به صد سال ادامه یابد. در این سنوات مدید، صنعت فاخر برق آبی، علاوه بر تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر و حفظ تعادل شبکه برق، خدمات متعدد دیگری همچون ارتقای کیفیت زندگی ساکنین مناطق پیرامونی، اشتغال بلند مدت، توسعه محلی و ملی، شکوفایی صنعت گردشگری، گسترش کشاورزی و صنعت پایدار، مدیریت آبهای سطحی و کنترل سیلابهای مخرب را نیز بر عهده دارد. در ایران شرکتهای بزرگی چون شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، سازمان آب و برق خوزستان و شرکتهای آب منطقه ای متولی احداث و بهره برداری از سدها هستند، که در این میان نقش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به علت ساخت و بهره برداری از سدها و نیروگاههای برق آبی بزرگ و ملی، دارای جایگاه ویژه و برتری است.
دوران بهره برداری با دوره اجرای پروژه، بسیار متفاوت است. تصویب و اختصاص بودجه، شور و شوق و رفت و آمد مسئولین و حمایتهای سازمانهای مرتبط برای تسریع در تکمیل عملیات، ارائه پیاپی اطلاعات، آمار و نمودارهای عملکردی، پیگیریها، گزارشات، همایشها، برنامه ها، سمینارها و تریبون‌های کوچک و بزرگ، همگی برای زمان اجرا است، تهیه برنامه های متنوع توسط رسانه ها و حضور پر رنگ جراید، صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و برگزاری نشست‌ها، مصاحبه ها و بازدیدهای پیاپی نمایندگان دولت و مجلس و سازمانها و ارگانها و نهادهای مختلف، معطوف به دوره اجرای طرحها است، این موضوع نه تنها برای صنعت برق آبی، بلکه برای کلیه بخشهای صنعت ساخت و ساز نیز حاکم است. در طول دوره بلند مدت بهره برداری، که بروز نقصان یا کاستی در هر یک از طرحها، میتواند سبب ایجاد خسارات و صدمات وسیعی در ابعاد محلی و ملی شده و حتی در مواردی امنیت ملی کشور را متاثر کند، بودجه ها به سختی اختصاص می‌یابند، تیم‌های بهره برداری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند، گزارشهای اندکی از روند فعالیتهای خطیر بهره برداری رسانه ای می‌شود و مسئولان بسیار کمتری از آنها بازدید می‌کنند.
تیم های متخصّص و متعّهد بهره برداری سدها با حضوری فعالانه و ایثارگونه در محل پروژه یا در دفاتر ستادی، مسئولیتهای بسیار گسترده، پیچیده و پر تنشی را برای اطمینان از پایداری و عملکرد مطلوب طرح بر عهده دارند، این وظایف فنی و اجرایی، در سدهایی که دارای نیروگاه برق آبی است، مضاعف و حیاتی تر است.
وظایف تیم های بهره برداری در مواقع بحرانی همچون ایام پیک مصرف برق و نیز وقوع سیلاب بسیار سخت تر، صعب تر و حساس تر بوده و با استرس، اضطراب و التهاب کاری بیشتری همراه است. برای مثال سیل نوروز سال ۹۸ در جنوب و جنوب غرب کشور، که سبب آبگرفتگی و تخریب بخشهایی از بناها و سازه های مجاور رودخانه ها شد میتوانست شهرهای بزرگ، پر جمعیت و مهمی چون اهواز و خرمشهر را با صدمات جدی و حتی خسارات بسیار بزرگی مواجه کرده و جان میلیونها ایرانی را تهدید نماید، که این سیل ویران‌گر توسط تیم های متخصّص بهره برداری و با کنترل حجم قابل توجهی از سیلاب در مخازن سدها و رهاسازی تدریجی و با برنامه آن، مهار شده و ضمن تولید انرژی فراوان برق، در دامان خلیج پارس آرام گرفت.
امید است مسئولین و مدیران محترم سازمانها و ارگانهای مرتبط، با توجه ویژه به اهمیت و جایگاه بهره برداری از طرحهای استراتژیک و زیرساختی همچون سد و نیروگاههای برق آبی، به نگهداری و بهره برداری بهتر از این سرمایه های عظیم ملی کمک نمایند.
نویسنده: علی اکبر صابری - دانشجوی دکترای مدیریت ساخت
دوران بهره برداری با دوره اجرای پروژه، بسیار متفاوت است. تصویب و اختصاص بودجه، شور و شوق و رفت و آمد مسئولین و حمایتهای سازمانهای مرتبط برای تسریع در تکمیل عملیات، ارائه پیاپی اطلاعات، آمار و نمودارهای عملکردی، پیگیریها، گزارشات، همایشها، برنامه ها، سمینارها و تریبون‌های کوچک و بزرگ، همگی برای زمان اجرا است، تهیه برنامه های متنوع توسط رسانه ها و حضور پر رنگ جراید، صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و برگزاری نشست‌ها، مصاحبه ها و بازدیدهای پیاپی نمایندگان دولت و مجلس و سازمانها و ارگانها و نهادهای مختلف، معطوف به دوره اجرای طرحها است، این موضوع نه تنها برای صنعت برق آبی، بلکه برای کلیه بخشهای صنعت ساخت و ساز نیز حاکم است. در طول دوره بلند مدت بهره برداری، که بروز نقصان یا کاستی در هر یک از طرحها، میتواند سبب ایجاد خسارات و صدمات وسیعی در ابعاد محلی و ملی شده و حتی در مواردی امنیت ملی کشور را متاثر کند، بودجه ها به سختی اختصاص می‌یابند، تیم‌های بهره برداری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند، گزارشهای اندکی از روند فعالیتهای خطیر بهره برداری رسانه ای می‌شود و مسئولان بسیار کمتری از آنها بازدید می‌کنند.
تیم های متخصّص و متعّهد بهره برداری سدها با حضوری فعالانه و ایثارگونه در محل پروژه یا در دفاتر ستادی، مسئولیتهای بسیار گسترده، پیچیده و پر تنشی را برای اطمینان از پایداری و عملکرد مطلوب طرح بر عهده دارند، این وظایف فنی و اجرایی، در سدهایی که دارای نیروگاه برق آبی است، مضاعف و حیاتی تر است.
وظایف تیم های بهره برداری در مواقع بحرانی همچون ایام پیک مصرف برق و نیز وقوع سیلاب بسیار سخت تر، صعب تر و حساس تر بوده و با استرس، اضطراب و التهاب کاری بیشتری همراه است. برای مثال سیل نوروز سال ۹۸ در جنوب و جنوب غرب کشور، که سبب آبگرفتگی و تخریب بخشهایی از بناها و سازه های مجاور رودخانه ها شد میتوانست شهرهای بزرگ، پر جمعیت و مهمی چون اهواز و خرمشهر را با صدمات جدی و حتی خسارات بسیار بزرگی مواجه کرده و جان میلیونها ایرانی را تهدید نماید، که این سیل ویران‌گر توسط تیم های متخصّص بهره برداری و با کنترل حجم قابل توجهی از سیلاب در مخازن سدها و رهاسازی تدریجی و با برنامه آن، مهار شده و ضمن تولید انرژی فراوان برق، در دامان خلیج پارس آرام گرفت.
امید است مسئولین و مدیران محترم سازمانها و ارگانهای مرتبط، با توجه ویژه به اهمیت و جایگاه بهره برداری از طرحهای استراتژیک و زیرساختی همچون سد و نیروگاههای برق آبی، به نگهداری و بهره برداری بهتر از این سرمایه های عظیم ملی کمک نمایند.
نویسنده: علی اکبر صابری - دانشجوی دکترای مدیریت ساخت
