شهید آوینی در تبیین معنای هنر می‌نویسد: «در زبان ما، هرگز هنر به معنایی که این روزها مصطلح است، به کار نمی‌رفته است. ارباب هنر، ارباب کمال بوده‌اند...؛ حال آن که هنر در معنای اصطلاحی آن، نه به مفهوم کمال و فضیلت، بلکه به مجموعه مساعی خاصی اطلاق می‌شود که توسط جماعت هنرمندان و منتزع از سایر مظاهر حقیقت در حیات بنی‌آدم انجام می‌شود... قدما هنر را به همین مفهوم به کار می‌برده‌اند و اگر می‌گفته‌اند «عیب مبین تا هنر آری به دست» هنر را مفهومی در مقابل عیب و به معنای کمال و فضیلت اعتبار می‌کرده‌اند. مفهوم اصطلاحی هنر، در این قرن اخیر باب شده است». شهید سیدمرتضی آوینی، تمام عمر با برکت خویش را به ویژه پس از انقلاب اسلامی، در مسیر به فعلیت رساندن ارزش‌ها و احکام اسلامی در قالب هنر صرف کرد و به حق در این راه خدمات ارزنده کم نظیری را در عرصه‌های گوناگون و گسترده هنر و اندیشه از خود به یادگار گذاشت، سالروز شهادت این هنرمند فرزانه، به عنوان روز هنر انقلاب اسلامی نامیده شده است. برخی از همکاران و صاحبنظران درباره شهید آوینی سخن گفته‌اند. مهدی همایونفر گفت: پس از ارتحال امام (ره) تصور ما این بود که دیگر نیازی به ساخت آثاری از جنگ نیست. تا اینکه آقای فرید زاده، مدیر شبکه یک گفت در دیدار خصوصی با مقام معظم رهبری ایشان اشاره کردند که چرا روایت فتح تعطیل شده است؟ ویژه برنامه «تماشاگه راز» به مناسبت ایام شهادت سید شهیدان اهل قلم سید مرتضی آوینی در پنج قسمت از قاب شبکه افق سیما پخش می‌شود. مهدی همایونفر، مسئول اسبق سینمایی روایت فتح و همراه شهید سید مرتضی آوینی بوده در اکثر آثار روایت فتح، در برنامه «تماشاگه راز» در رابطه با نقطه شروع گروه روایت فتح گفت: به فضایی که پس از انقلاب اسلامی با آمدن بزرگ مردی مثل امام خمینی اتفاق افتاد برمی‌گردد. با پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۵۸ تعدادی از دانشجویان در قم خدمت امام می‌رسند و امام در فرمایش خود فرمان جهاد سازندگی را عنوان می‌کنند که بروید کار جهاد سازندگی کنید، منظور ایشان تشکیلاتی نبود، امر جهاد سازندگی بوده است. وی در ادامه افزود: آن‌ها برای اینکه فرمایش امام را محقق کنند، نهادی به نام جهاد سازندگی را راه اندازی می‌کنند. آنچه بعدا تحت عنوان جهاد سازندگی راه اندازی شد، یک نهاد مردمی بود که امکانات رسمی دولتی نداشت. جهاد تلویزیونی نیز در سال ۱۳۵۸ در مکان کنونی صداوسیما راه اندازی شد. سید مرتضی آوینی هم که آن زمان فارغ التحصیل معماری دانشگاه تهران بود، به همراه تعدادی از دوستان خود به این جمع بندی رسیده بودند که کار سازندگی انجام دهند. همایونفر ادامه داد: از آنجا که سید مرتضی آوینی قبل از انقلاب نیز تعلق خاطری به فیلمسازی و امور هنری داشت، برای تهیه امکاناتی به گروه جهاد تلویزیونی می‌رود. مرتضی آوینی از شهریور ۵۸ در گروه جهاد تلویزیونی مستقر شده و کارهای فیلمسازی انجام داده است. مسئول اسبق سینمایی روایت فتح افزود: سید مرتضی آوینی عنوان «روایت فتح» را در بهار سال ۱۳۶۵ ابداع کرد و پس از آن برنامه‌ها به جهت عنوان خوبی که داشت با همین نام روایت فتح پخش شد. اما پس از پایان جنگ در سال ۶۷ بنایی برای تولید تصویری از کار جنگ نداشتیم و مرتضی آوینی هم فکر نمی‌کرد که بخواهد در این عرصه کار بکند. تنها اتفاقی که افتاد این بود که در جریان سال ۶۸ حادثه رحلت امام رخ داد که مجموعه روایت فتح به صورت خودجوش فیلمبرداری کردند. مرتضی نیز نمی‌توانست خودش را نگه دارد و کار «فراق یار» را ساخت. با اینکه از پیش از انقلاب با خودش عهد کرده بود که دیگر شعر نگوید، اما در متن «فراق یار» چندجا مطالبی به صورت شعر از او منتشر شد. او ادامه داد: در مجموعه جهاد تلویزیون به لحاظ اداری مسئولین ما از جهاد سازندگی بودند. پس از ارتحال امام (ره) تصور ما این بود که دیگر نیازی به ساخت آثاری از جنگ نیست. تا اینکه آقای فرید زاده، مدیر شبکه یک گفت در دیدار خصوصی با مقام معظم رهبری ایشان اشاره کردند که چرا روایت فتح تعطیل شده است؟ بنده این حرف را که شنیدم به مرتضی منتقل کردم و قرار بر این شد اگر ایده‌ای داریم دور هم جمع بشویم و این ایده را در میان جمع منتشر کنیم که ببینیم می‌شود کار کرد یا نه؟ از موضع مقام معظم رهبری موضوع «روایت فتح» جدی بود.
آوینی بنیاد راهی نو در مسیر امور نظری هنر باقی گذاشت محمدعلی رجبی دوانی، نگارگر، پژوهشگر، اندیشمند و عضو پیوسته فرهنگستان هنر در مورد هنر انقلاب می‌گوید: می‌توان گفتار شهید آوینی را به مثابه دستورات عملی برای راه هنر و برای مشق هنر استفاده کرد و خود ایشان نیز با برنامه‌های «روایت فتح» نمونه‌ای از عملکرد هنری خود را متناسب با آن نحوه تفکر به نمایش گذاشت و آنچنان شد که اهل نظر گفتند که راه جدیدی در بیان مستند سینمایی گذاشته شد. محمدعلی رجبی دوانی در مورد نوع نگاه شهید آوینی به هنر و اندیشه تعالی بخشی آن گفت: شهید بزرگوار آوینی بنیاد راهی را در امور نظری هنر باقی گذاشت که راهی نو بود. این راه نو از آنجایی سرچشمه گرفت و قوام یافت که ایشان اهل عمل و سپس اهل نظر بود. شهید آوینی نمی‌آمد از چیزی سخن بگوید که خود قبلا آن را تجربه نکرده باشد، یعنی از مرتبه دل‌آگاهی به مرتبه خودآگاهی آمده بود و از این مرتبه نیز گذشته بود و از آگاهی به عمل خالصانه رسیده بود و سپس از این مرحله سخن می‌گفت. یعنی سخن آن بزرگوار حاصل مراتب سه گانه «حق الیقین» «عین الیقین» و «علم الیقین» بود. این اندیشمند فلسفه هنر با اشاره به برنامه روایت فتح افزود: ازاینرو می‌توان گفتار شهید آوینی را به مثابه دستورات عملی برای راه هنر و برای مشق هنر استفاده کرد و خود ایشان نیز با برنامه‌های «روایت فتح» نمونه‌ای از عملکرد هنری خود را متناسب با آن نحوه تفکر به نمایش گذاشت و آنچنان شد که اهل نظر گفتند که راه جدیدی در بیان مستند سینمایی گذاشته شد. وی اظهار داشت: اما این مستند، استنادش به آن مراتبی است که آن بزرگوار در صحنه‌های عشق و دلدادگی رزمندگان با همدلی آن‌ها به دست آورده بود. به همین جهت هم مبیّن نحوی از اندیشه متعالی بود و هم اینکه مصداق این اندیشه می‌توانست به عینه تاثیری بدیع در چشم و ذهن مخاطبان ایجاد کند. استاد رجبی دوانی با گره زدن اندیشه شهید آوینی به هنر انقلاب گفت: این راه راهی است که هنر انقلاب اسلامی به معنای حقیقی باید طی کند وگرنه هنر انقلاب اسلامی حاصل درس گفتارهای دیگران نیست بلکه متاثر از ساحت‌های گفته شده است. راهی جز این برای رسیدن به حقایق مکنون در هنر انقلاب اسلامی نیست. وی در پایان، رستگاری و تقرب به درگاه ربوبی را سرلوحه تعریف هنر انقلاب عنوان کرد و گفت: نکته دوم اینکه آثار شهید بزرگوار آوینی همگی مبیّن یک حقیقت بود و آن اینکه در جهاد فی سبیل‌الله آنچه مطرح است فقط تقرب به درگاه ربوبی است و باید از همه چیز و در آن مسیر گذشت تا رستگار شد.
آوینی بیشتر از آنکه یک اسم باشد یک فرهنگ است عبدالرحمان شلیلیان کارگردان و مستندساز که مجموعه تلویزیونی «بچه‌های گروهان بلال» آخرین ساخته اوست در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به روز هنر انقلاب اسلامی گفت: انقلاب اسلامی مؤلفه‌ها ویژگی‌های خودش را دارد و قطعا در این سال‌ها بودند هنرمندانی که در این عرصه‌ها آثاری ارائه کردند و قوت ارائه آثار در روزهای اول انقلاب در حوزه‌ای مانند موسیقی مشهود بود و آثاری خلق شد که همچنان هم درخشان است و بعدها هم در دیگر حوزه‌ها هنرمندان زحمت کشیدند و آثاری خلق شد، آثاری که متأثر از شرایط دینی است چراکه به هر حال این انقلاب اسلامی بودن را با خود به همراه دارد، این اسلامی بودن ویژگی انقلابی بودن را نیز با خود به همراه دارد و این دو ویژگی همواره با آثار هنرمندان انقلاب همراه است. وی ادامه داد: در رابطه با شرایطی که امروز در آن هستیم قطعا شرایط بسیار پیچیده‌ای را تجربه می‌کنیم و باید برای تولیدات انقلابی در حوزه هنر و تولیدات فرهنگی آمادگی کامل داشته باشیم و ورود کینم چراکه دشمن در این حوزه خیلی با قدرت وارد میدان شده است. این کارگردان در ادامه افزود: البته به‌نظر من اگر ما از لحاظ ساختار و میزان تولیدات قوی ظاهر شویم توانایی مقابله را خواهیم داشت چراکه از نظر مضمون و محتوا، دست پری داریم و فقط باید دید که این محتوا را باید در چه ظرفی ارائه دهیم. عبدالرحمان شلیلیان در ادامه به آموزه‌های شهید آوینی اشاره کرد و عنوان کرد: جدا از تفکراتی که همه دارند که مرتضی آوینی فقط یک شخصیت دینی و مذهبی بود و در تولید آثار تنها به این ویژگی فکر می‌کرد، آوینی بسیار مقید به استفاده از تکنیک و ویژگی‌های هنری در کار بوده و به‌نظرم اگر امروز بود با خیلی از تولیدکنندگان آثار انقلابی مخالفت می‌کرد و عدم رعایت کامل تکنیک را برنمی‌تابید. کارگردان سریال«بچه‌های گروهان بلال» در بیان خاطره‌ای از سید مرتضی آوینی مطرح کرد: پیش از این هم نحوه آشنایی من با سید مرتضی آوینی و نوشتن و خواندن نریشن مستند رقص علم گفته‌ام اما چیزی که من همیشه با تمام وجودم احساس می‌کردم این بود که نسبت به مرتضی حس پدری داشتم و هرزمان با ایشان ملاقات داشتم احساس امنیت می‌کردم چراکه انسان بسیار امینی بود و حتی وقتی نظرم با ایشان مخالف بود هم می‌شد با امنیت نظر را بیان کرد و مطمئن بودم که این کار برایم تبعاتی ندارد، این حس و اخلاقی بود که بعد از شهید آوینی خیلی کمتر دیده‌ام. وی در رابطه با میراث به جا مانده از شهید آوینی گفت: مرتضی شخصیت بسیار دلیری داشت و اسیر سانتامانتالیزم هنری نمی‌شد چراکه انسان فکوری بود و از یک کوران فکری و شرایط خاص فکری خارج شده بود و مشخص بود به یک اشراق ذهنی رسیده است و نمی‌شد تزلزلی را برای او متصور بود، میراث آوینی غیرت، تفکر و پختگی فکری است. شلیلیان در پایان گفت: مرتضی آوینی میراث و آثاری دارد که همیشه و همواره قابل رجوع است و از قلب و تفکر آوینی نشأت گرفته است و به‌نظرم سید مرتضی آوینی بیشتر از اینکه یک اسم باشد یک فرهنگ است.
