قطر کشوری است در جنوب غربی قاره آسیا در منطقه خاورمیانه که حضورش در گجمع کشورهای حوزه خلیج فارس خایگاه خاصی به آن داده است. این کشور با عربستان مرز زمینی داشته و با امارات و بحرین و نیز ایران، کویت و عراق دارای مرز آبی است. آنچه در سیاست خارجی قطر در سالهای اخیر مشهود است اختلافات این کشور با شورای همکاری خلیج فارس است. این شورا طی سه سال احیر ۲ مرتبه شاد تنش درونی بوده که محور آن را را تنشهای موجود میان قطر و عربستان و متحدانش همچون بحرین و امارات تشکیل میدهد. این کشورها در سال ۲۰۱۷ روابط خود را با قطر قطع و تحریمهایی را علیه این کشور وضع کردند. آنها در توجیه این رفتارشان نارضایتی از رویکرد قطر به ایران و ترکیه، حمایتهای این کشور از اخوان و روابطش با حماس، نارضایتی از فعالیت شبکه الجزیره را مطرح کردند در حالی که سران قطر تاکید دارند این تحریمها به واسطه تلاش این کشور برای حفظ استقلال و عدم پذیرش سلطه پدرسالارانه عربستان بوده است.
این تنشها در حالی ادامه دارد که در رفتارهای منطقهای و فرامنطقهای قطر نکاتی قابل توجه طی هفتههای اخیر مشاهده میشود. قطر در اول ژانویه ۲۰۱۹ خروج خود از اوپک و حضور در بازار آزاد انرژی را اعلام کرد و از آن زمان نیز تحرکات دیپلماتیک قابل توجهی را در منطقه و فرامنطقه آغاز کرده است. قطر در مقر اتحادیه بین المللی حمل و نقل جادهای توافقنامهای بین المللی انتقال کالا را با ۷۳ کشور به امضا رساند که چین، هند، ترکیه و بسیاری از کشورهای اروپایی در این جمع حضور دارند. امیر قطر همچنین رایزنیهایی نیز با کشورهای منطقه داشته است که سفر برهم صالح رئیس جمهور عراق به این کشور و نیز حضور تمیم امیر قطر در نشست اقتصادی اتحادیه عرب در بیروت و اعلام کمک ۵۰۰ میلیون دلاری دوحه به لبنان از جمله این اقدامات است. نکته قابل توجه آنکه قطر در حالی میزبان عمران خان نخست وزیر پاکستان بوده است که همزمان میزبانی مذاکرات طالبان و آمریکا را که چندی پیش در امارات نشستشان با ناکامی همراه شده بود برگزار کرد. قطر همچنین در حالی که بحرین، امارات و عربستان و عمان رسما در مسیر سازش با تل آویو قرار گرفتند ضمن مخالفت با هر سازشی کمک های مالی و کالایی برای غزه در نظر گرفت که البته با مخالفت اسرائیل امکان ارسال برایش فراهم نشد.
در حوزه فرامنطقهای نیز امیر قطر سفری دورهای به شرق آسیا با محوریت ژاپن، کره جنوبی و چین صورت داد که بخش عمدهای از آن برای سرمایه گذاری این کشورها در قطر در آستانه جام جهانی ۲۰۲۲ و نیز فروش نفت و گاز قطر به این کشورها بوده است. اما در حوزه نظامی نیز قطر در کنار توافقات امنیتی با ترکیه، اقدام به خرید تسلیحات از انگلیس و آمریکا نموده و رزمایش مشترک این کشور با ترکیه و آمریکا در خلیج فارس برگزار شد.
با توجه به این رفتارها این سوال پیش میآید که هدف قطر از این اقدامات چیست؟ بررسی رفتاری قطر نشان میدهد که محور اقدامات این کشور در کنار ادامه تلاش برای تبدیل شدن به بازیگری تاثیرگذار در معائلات منطقهای و فرامنطقهای، در چارچوب ادامه مقابله با طراحی سعودی صورت میگیرد. در اصل قطر به دنبال تقویت اردوگاه خود در برابر اردوگاه سعودی با یارگیریهای جدید منطقهای و فرامنطقهای است بویژه اینکه مواضع اخیر شورای همکاری خلیج فارس نشان داد که اراده چندانی برای حل اختلافات با قطر ندارد و دوحه همچنان باید در مسیر مقابله با شورا حرکت کند. اقدامات شبکه الجزیره در برجسته سازی زندانهای امارات در یمن و نیز افشای وضعیت بحرانی حقوق بشر در عربستان و بحرین و در عین حال شکایت امارات از قطر به مجامع جهانی نشانهای بر ادامه این تنشهاست که نشان میدهد در آینده نزدیک امیدی به حل اختلافات قطر با شورا وجود ندارد و مسیر تقابلی طرفین همچنان ادامه مییابد.
نویسنده: مرضیه تفهمی