با مروری بر وضعیت داخلی و البته اقتصاد درونی و بیرونی سایر کشورها میتوان نقاط اشتراکی را یافت که میتواند الگویی برای بهرهگیری از دشتههای درونی جهت تولید اقتصاد ملی باشد. پاکستان از جمله کشورهایی است که شباهتهای تاریخی و فرهنگی به نسبت مشابهی با ایران دارد و میتوان از آن به عنوان الگویی در برخی عرصهها از جمله در حوزه صنایعدستی به عنوان یک مولفه اقتصادی بهره گرفت.
پاکستان سرمینی است که از نظر منابع کانی فقیر بوده و به همین جهت بخش کشاورزی در اقتصاد آن کشور نقش تعیینکنندهای دارد. صنایعدستی به عنوان جزیی از صنایع کوچک محسوب شده و دولت از طریق ایجاد مراکز خدمات فنی و نیز تأسیس چهار مرکز طراحی در ایالات چهارگانه به منظور احیا و ترویج طرحهای اصیل و بومی مناطق، تلاشهای وسیعی را انجام داده است.
تنها در ایالت پنجاب، ۷ مرکز هدایت صنایعدستی به منظور ترویج ساخت فرآوردههای چوبی، حصیربافی و سرامیک و... دایر شده و ایجاد ۷۸ مرکز آموزشی قالیبافی را نیز باید به آن افزود.
از جمله صنایعی که در سالهای اخیر توسعه چشمگیری داشته و تلفیقی از صنایع کوچک و دستی است، ساخت لوازم و وسایل ورزشی به ویژه توپ و تور فوتبال، انواع کفش و لباسهای ورزشی در شهر سیالکوت است که عمدتاً با دست و ابزار دستی تهیه شده و اشتغال وسیعی را ایجاد نموده و در زمینهی صادرات اینگونه تولیدات، پاکستان مقام اول را در جهان احراز کرده است. پس از این رشته، توسعهی روزافزون صنعت فرش در پاکستان طی سال گذشته اعجاب آور بوده به طوری که آمار صادرات آن از ۵۵ میلیون روپیه در سال ۱۹۸۰ م.، نزدیک به ۳۷۰۰ میلیون روپیه در سال ۱۹۹۵ میلادی. رسیده است. دقیقاً میتوان گفت که طی این مدت پاکستان قسمت عمدهای از سهم ایران در بازار جهانی فرش را به خود اختصاص داده است، به طوری که در سال ۱۹۷۱ میلادی ایران حدود ۷۵ درصد بازار جهانی فرش را در اختیار داشت و این نسبت اکنون به کمتر از ۲۵ درصد رسیده است. علت عمده این دگرگونی ناشی از ایجاد تسهیلات فوق العاده برای صادرات در پاکستان همزمان با وضع مقررات بازدارنده و تشریفات دست و پاگیر در امر صادرات فرش ایران بوده است.
علاوه بر تسهیلات اعتباری (بهره ۲ تا ۳ درصد) برای تولید کالاهای صادراتی کاهش ارزیابی قیمت کالاهای صادراتی در گمرک خروجی بر مبنای ۷/۵ تا ۱۲/۵ درصد قیمت FOB برحسب نوع کالا موجب پایین آمدن قیمت و امکان رقابت آن با محصولات مشابه سایر کشورها گردیده است. این سیاست، رونق تولید و بالا رفتن سطح اشتغال را نیز در داخل کشور به همراه داشته و اقلامی از جمله فرش، نخ و پارچهی پنبهای، محصولات چرمی، شالهای پشمی دستباف، کفش و لوازم و ابزار جراحی را دربر میگیرد. به منظور ایجاد انگیزهی بیشتر برای صادرات، به موجب قوانین مصوب، درآمدهای صادراتی تا میزان ۵۵ درصد از پرداخت مالیات معاف میباشد. برای عرضه و فروش فرآوردههای دستی ۵ نمایشگاه و فروشگاه در شهرهای راولپندی، لاهور، پیشاور، مولتان و فرودگاه اسلامآباد دایر شده است.
صنایعدستی پاکستان
۱- قالیبافی: بافت انواع قالی و قالیچه و تا حدی گلیم در پاکستان متداول است ولی شهرهای کراچی، لاهور، مولتان و مظفرآباد از این نظر شهرت بیشتری دارند. البته طرح حروف به پای فیل، شکارگاه و گل بوته نیز در مواردی به کار میرود. برای بافت فرشهای نفیس از پشم مرغوب و گاهی نیز توامان از کرک و ابریشم استفاده میکنند در منطقهی بلوچستان انواع قالیچه با پشم شتر به عنوان پود و موی بز به صورت تار تولید میگردد که به آن «فارسی» میگویند. در همین منطقه گلیمهای دو رو نیز بافته میشود در مناطق کوهستانی شمالی نیز از موی بز برای بافت قالیچه استفاده میشود. علاوه بر اینها گبه هم با همین نام و با استفاده از پشمهای ضخیم در مظفرآباد بافته میشود.
۲- پارچهبافی: بافت پارچههای پشمی که در مناطق شمال و شمال غرب کشور رایج بوده و نیز نوعی پارچهی ابریشمی بسیار لطیف که موجدار به نظر میرسد و به همین مناسبت به آن دریایی میگویند، در شهرهای مولتان و حیدرآباد بافته میشود. - بافت پارچهی ساری با گلدوزی ابریشم و نیز استفاده از نخهای طلا و نقره در تزیین آن، که به زردوزی “شهرت دارد، در کراچی. - بافت نوعی پارچهای پشمی با تراکم تار و پود کم برای لباس مردانه در نواحی شمالی گیلگیت و چیترال. به این نوع پارچه به مناسبت مادهی اولیه آن که پشم است پتو میگویند.
۳- چاپ پارچه: چاپ پارچه با استفاده از قالبهایی چوبی به صورت قلمکار اژرک یا ازرق و همچنین به سبک باتیک در ایالت سند متداول بوده و محصولاتی که به این شیوه تهیه میشود، اغلب به عنوان دستار یا روسری مورد استفاده قرار میگیرد.
۴- سوزندوزی: با استفاده از طرحهای هندسی که سراسر سطح پارچه را میپوشاند، به شیوهی سوزن دوزی متداول در میان زنان بلوچ ایرانی، این فعالیت بیشتر در نواحی مجاور مرز افغانستان رایج است.
۵- آینهدوزی: نوعی رودوزی با استفاده از قطعات بسیار کوچک آیینه و گاه همراه با سکه دوزی بوده و در ایالات سند و بلوچستان و به ویژه شهرهای دره غازی خان و کویته (مرکز بلوچستان) متداول میباشد. علاوه بر تزیین لباسهای محلی برای تهیهی پرده و آویزهای دیواری از این هنر استفاده میشود.
۶- خوسدوزی: به آن Khes میگویند، در ایالات سند و پنجاب در میان زنان محلی معمول است شیوهی کار به صورت گلدوزی برجسته با استفاده از نخهای فلزی شبیه نقره میباشد که در تزیین لباس زنانه به مصرف میرسد. این فعالیت نیاز به صرف وقت و حوصلهی زیادی دارد و تا این اواخر در ایران، در استان هرمزگان و به ویژه جزیرهی قشم هم معمول بود.
۷- ساخت اشیاء گوناگون از چرم و پوست: این رشته در ایالات سند و پنجاب رواج داشته و با استفاده از پوست شتر که روی آن را نقاشی میکنند، فرآوردههایی نظیر چراع رومیزی، چراغهای آویز، گلدانهای تزیینی، قوطی سیگار و جعبهی مخصوص زیورآلات ساخته میشود.
۸- سفالگری: رسوبات اطراف رودخانههای متعددی که در پاکستان جاری میباشد، از قدیم خاک رس مناسبی برای ساخت اشیای سفالی فراهم ساخته است. محصولات مذکور با استفاده از چرخ سفالگری ساخته شده و روی آن را معمولاً با نقوش هندسی زینت میبخشند. به علاوه تحت تأثیر سبکهای اسلامی، نقوش گل و بوته و کندهکاری روی اشیا با خط کوفی نیز متداول میباشد.
۹- ساخت اشیای چوبی کندهکاری شده و معرّق چوب: به علت فراوانی درخت گردو در ناحیهی کشمیر، ساخت اشیای چوبی بسیار زیبا و ظریف با استفاده از چوب گردو رواج داشته و یکی از اقلام عمدهی صادراتِ صنایعدستی پاکستان را تشکیل میدهد. اشیایی نظیر انواع میز و مبل، پاراوان (جداکنندهی فضا) ظروف مختلف و جعبههای گوناگون به شیوهی کنده کاری و معرق ساخته میشود.برای تهیهی معرق چوب، از مفتول و ورقههای بسیار نازک برنجی، صدف، عاج و استخوان استفاده میکنند.
۱۰- فلزکاری: تولید محصولات مسی و برنجی در شهرهای پیشاور و گُجران والا با کیفیت ممتازی متداول بوده و سطح اشیاء مذکور را پس از ساخت، به صورت مشبک، کنده کاری و یا با نقوش برجسته تزیین میکنند. این محصولات در مواردی بدون تزیینات ولی به صورت جلادار و براق در بازار معروف شهر پیشاور که به بازار قصه خوانی یا نقّالی مشهور است، عرضه میگردد.