پیمان آتلانتیک شمالی ( ناتو) پس از جنگ جهانی دوم با ادعای حمایت از اروپا در برابر شوروی سابق به عنوان یک بازوی نظامی و امنیتی ایجاد شد. با فروپاشی شوروی در ۱۹۹۰، این پیمان نه تنها کنار گذاشته نشد بلکه دامنه فعالیت آن گسترش یافت و تلاش نمود تا خود را اولین ارتش جهان و جایگزین نیروهای نظامی سازمان ملل معرفی نمایند که در ۱۹۹۵ در بوسنی زمینه ساز جنایات گستردهای علیه مسلمانان شد. در سال ۲۰۰۱ ناتو با حمله صورت گرفته به برجهای دوقلو سازمان تجارت جهانی در آمریکا ماموریت جدیدی برای خود ترسیم و اشغال افغانستان را رقم زد. در سال ۲۰۱۰ نیز ناتو در نشست لیسبون تئوری جدیدی را ارائه کرد که دامنه فعالیت آن از نظامی به حوزه سایبری، هستهای، مواد مخدر و... گسترش یافت و عملا از حوزه نظامی فراتر رفت.
در سال ۲۰۱۶ نیز ناتو نیروی واکنش سریع ایجاد کرد که حوزه ماموریت جدیدی برای آن در سراسر جهان تعریف شده بود. نکته قابل توجه مواضع جدید ناتو است که نشانگر ابعاد جدیدی از فعالیت آن است. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو در کنفرانس خبری در پایان نشست وزیران خارجه ناتو در بروکسل گفت: ما توافق کردیم که فضا را در کنار هوا، دریا، زمین و سایبری به عنوان یک حریم عملیاتی جدید بدانیم. فضا بخشی از زندگی روزمره ما در روی زمین است و میتواند مورد استفاده صلح آمیز قرار بگیرد اما میتواند برعکس هم باشد. نزدیک به ۲۰۰۰ ماهواره در مدار زمین عملیاتی هستند که نیمی از آنها در اختیار کشورهای عضو ناتو قرار دارد.
این مواضع با تحربک روسیه نیز همراه بوده است چنانکه ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه به انتقاد از سیاستهای آمریکا و ناتو درخصوص تولید و استقرار موشکهای میانبُرد پرداخت.پوتین طی سخنرانی در جلسه شورای امنیت ملی روسیه گفت: تهدید اشاعه موشکهای کوتاه و میانبُرد بعد از خروج آمریکا از توافق INF باعث افزایش بیثباتی جهانی شده است... روسیه نیز به همین دلیل، پتانسیل نظامی خود را توسعه خواهد داد.
با توجه به اینکه این رفتار ناتو به تشدید تنشها با روسیه منجر خواهد شد این سوال مطرح است که چرا ناتو چنین رویکردی را در پیش گرفته است؟ پاسخ به این پرسش دارای ابعاد مختلفی است. نکته مهم آن است که بسیاری از کارشناسان سیاسی و نظامی جهان تاکید دارند کشوری در آینده ابرقدرت است که فضا را در اختیار داشته باشد چنانکه آمریکا نیز اخیرا همین طرح را اجرایی کرده است لذا اقدام ناتو را می توان تحرکی پیش دستانه برای ابرقدرت ماندن در برابر سایر بازیگران دانست. نکته دیگر آنکه اکنون ناتو با بحران داخلی بسیاری مواجه است بویژه اینکه بسیاری از اعضا حاضر به افزایش سهمیه خود در تامین هزینههای ناتو نیستند. ورود به عرصه فضا را می توان بهانه جدید ناتو برای حفظ ناتو و سوق دادن اعضا به تامین هزینههایش دانست. به هر تقدیر صحبتهای دبیر کل ناتو را میتوان ادامه نظامیگری ناتو دانست که با توجه به سوابق ناتو زمینه ساز چالشهای جدید امنیتی برای جهان خواهد شد چرا که تجربه نشان داده ناتو نه به دنبال امنیت جهان بلکه به دنبال منافع سیاسی آمریکا، انگلیس و فرانسه است که آنها نیز جز بحرانسازی کارکرد دیگری ندارند.
نویسنده: فرامرز اصغری