تقدير مقدرات در شب نوزدهم، و تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضا در شب بيست و سوم است. مهمترين و با ارزشترين شب، در بين شبهاى رمضان، "شب قدر" است كه قرآن در عظمت آن میفرمايد: شب قدر بهتر از هزار ماه است. امام صادق عليهالسلام میفرمايد: «شب قدر، قلب رمضان است». شاید بتوان راز اين عظمت لیالیقدر، را در چند نكته خلاصه نمود: ۱- نزول قرآن در اين شب. ۲- نزول فرشتگان مقرب خداوند براى تقدير امور جهان ۳- عبادات و ثوابهایی که برای انسان در چنين شبى ايجاد میشود.
شب قدر، كدام شب است؟
در اين كه «ليلةالقدر» در ماه رمضان واقع است، ترديدى نيست، چراکه جمع ميان آيات قرآن همين معنا را اقتضا میكند، زیرا از يكسو میگويد: قرآن در ماه رمضان نازل شده و از سوى ديگر میفرمايد: در شب قدر نازل گرديده است. ولى در اين كه كدام شب از شبهاى ماه رمضان است، گفتوگو بسيار است و مشهور روايات اين است كه در دهه آخر ماه رمضان و شب بيست و يكم يا بيست و سوم است، بنابراين در رواياتى میخوانيم كه در دهه آخر ماه مبارك پيامبر اكرم صلىالله عليه وآله تمام شبها را احيا میداشت و مشغول عبادت بود و در روايتى از امام صادق عليهالسلام آمده است: «شب قدر شب بيست و يكم يا بيست و سوم است». حتى هنگامى كه راوى اصرار كرد: كدام يك از اين دو شب است و گفت: اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت كنم كدام يك را انتخاب نمايم؟! امام تعيين نفرمود و افزود: چه آسان است دو شب براى آنچه میخواهى (برای شما، مقدر شود).
كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِيرٍ جُعِلْتُ فِدَاكَ اللَّيْلَةُ الَّتِي يُرْجَى فِيهَا مَا يُرْجَى؟ فِی إِحْدَى وَ عِشْرِینَ أَوْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِین ... فَرُبَّمَا رَأَیْنَا الْهِلَالَ عِنْدَنَا وَ جَاءَنَا مَنْ یُخْبِرُنَا بِخِلَافِ ذَلِکَ مِنْ أَرْضٍ أُخْرَى ... مَا أَیْسَرَ أَرْبَعَ لَیَالٍ تَطْلُبُهَا فِیهَا ... أَحْیِهِمَا إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَى النُّور.
نزد امام صادق صلواتالله علیه مشرف بودم، ابوبصیر خدمت حضرت عرض کرد: فدایتان شوم! آن شبی که در آن [مردم] امیدوارند - یعنی شب قدر - کدام شب است؟ حضرت فرمودند: شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم ... . (در ادامه راوی سوال دیگری مطرح میکند) گاهی ما هلال ماه را در شهر خود رویت میکنیم ولی فرد دیگری از جای دیگری میآید و به ما خبر میدهد که در منطقهی دیگری، رؤیت متفاوت بوده (در رؤیت هلال اختلاف میشود). حضرت در پاسخ فرمودند: مطلوب شما در بین چهار شب، راحت پیدا میشود. ... حضرت در ادامه فرمودند: اگر میتوانی شب را تا وقتی هوا روشن میشود (تا طلوع آفتاب)، بیدار باش.
و نیز در روايتى از امام صادق عليهالسلام نيز نقل شده كه فرمود: «تقدير مقدرات در شب نوزدهم، و تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضا در شب بيست و سوم است.» و به اين ترتيب بين روايات جمع مىشود. بنابراین، در روايات متعددى كه از طرق اهلبيت عليهمالسلام رسيده است بيشتر روى شب بيست و سوم تكيه شده، در حالى كه روايات اهلسنت بيشتر روى شب بيست و هفتم، تاکید شده است.
چرا شب قدر، مخفى است؟
مخفى بودن شب قدر در ميان شبهاى سال، يا در ميان شبهاى ماه مبارك رمضان، شاید به این دلیل باشد كه مردم به همه اين شبها، اهميت دهند؛ همانگونه كه خداوند رضاى خود را در ميان انواع عبادات، پنهان كرده تا مردم به همه طاعات روى آورند، و غضب و خشم الهی را در ميان معاصى پنهان كرده تا از همه گناهان بپرهيزند، دوستانش و محبوبان درگاه الهی را در ميان مردم مخفى كرده تا انسانها، همه را احترام كنند، اجابت را در ميان دعاها پنهان كرده تا به همه دعاها رو آورند، اسم اعظم را در ميان اسمائش مخفى ساخته تا همه اسمای الهی، را بزرگ دارند، و وقت مرگ را مخفى ساخته تا در همه حال، انسان آماده و مهیا برای آخرت خویش، باشد و اين فلسفه مناسبى، به نظر میرسد.
امام عصر(عج)، حقیقت شب قدر
از امام جعفر صادق(ع) در تفسیر فرات کوفی، چنین نقل شده است:
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ اَلْقَدْرِ.اَللَیْلَهُ: فاطمه والقدر: اَللَّهُ. فمن عرف فاطمه حق معرفتها، فقد ادرک لیله القدر، و انّما سُمّیت فاطمه لانّ الخلق فطموا عن معرفتها ... و قوله: وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَهُ اَلْقَدْرِ لَیْلَهُ اَلْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، یعنى: خیر من الف مؤمن و هى ام المؤمنین.تَنَزَّلُ اَلْمَلائِکَهُ وَ اَلرُّوحُ فِیها و الملائکه المؤمنون الذین یملکون علم آل محمد(ص) و الروح القدس هى فاطمه. بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ اَلْفَجْرِ. یعنى حتى یخرج القائم.
اللیله، حضرت فاطمه، است. القدر ،«اللَّه» است. پس هرکس که فاطمه و مقام ایشان، را به حقیقت بشناسد، حتماً شب قدر را درک کرده است. و علت نامگذارى آن حضرت به فاطمه، به خاطر این است که مردم از شناختنش، ناتوان هستند. اما معناى «لیلهالقدر، بهتر از هزار ماه است»؛ یعنى، بهتر از هزار مؤمن است و آن نیز امالمؤمنین حضرت زهرا(س) مىباشد. مراد از ملائکه، مؤمنان عالِم به علوم آلمحمد و مراد از روح یا روحالقدس همانا، فاطمه است و مراد طلوع فجر، ظهور حضرت مهدی و قائم، است.
فاطمه زهرا(س) رمز و راز بقاى اسلام محمدى(ص)، حلقه اتصال نبوت، امامت و ولایت، وارث سریر رسالت، حامى امامت و حامل ولایت است. فاطمه که خود کوثر و خیر کثیر جارى در جان جهان و باقى در هر زمان است، کوثر وجود یازده امام معصوم(ع) - به ویژه امام آخرین و بقیهاللَّه فىالارضین «مهدى موعود(عج)» - نیز هست تا آن امام منجى انسانها و تحقق بخش اهداف نبوت و امامت، ظهور کند.
شباهتهای شب قدر و حضرت فاطمه
با استناد به حدیث امام صادق که در تفسیر سورهی قدر، فاطمه زهرا عليهاالسلام را شب قدر، نامیده است، در شرح و تبیین آن و در خصوص مقایسه تطبیقی آیات سورهی مبارکه قدر با حضرت فاطمهی زهرا به نکاتی میتوان اشاره کرد:
۱- "انا انزلناه فی لیلة القدر": همچنان که شب قدر، ظرف زمانی نزول قرآن کریم است، حضرت فاطمه، ام الائمه و ام المومنین نیز ظرف امامان معصوم عليهمالسلام است، زهراى مرضیه، علت وجود ائمه یازدهگانه، اوصیاى رسول خدا میباشد و ذریه پیامبر تا قیامت از نسل حضرت فاطمه، هستند. بنابراین، همچنان که شب قدر، ظرف نزول "قرآن صامت" میباشد ، وجود حضرت زهرا(س) نیز ظرف نزول یازده "قرآن ناطق"و امامان معصوم، میباشد.
۲- "و ما ادریک ما لیلةالقدر": مجهولیت شب قدر بی شباهت به غربت و مظلومیت زهرای مرضیه نیست. علاوه بر ابعاد وجودی و درجات تقرب و سلوک الی الله، تاریخ دقیق ولادت، شهادت، طول عمر و بالاخص مزار ایشان برای ما مجهول میباشد. همان گونه كه عظمت شب قدر براي انسانها پنهان است، قدر و منزلت فاطمه(س) نيز براي مردم ناشناخته مانده است.
۳- "لیلة القدر خیر من الف شهر": خیر کثیر کوثر که ادامهی نسل نبوت تا قیام قیامت از دامان مطهر اوست، با خیر و بركت شب قدر که به تنهائی از هزار ماه برتر است، مقایسه شده است.
۴- "تنزل الملائکة والروح فیها": از نظر روایات اسلامی، مسلم است که فرشته وحی، جبرئیل امین بر حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام نازل میشد، و مصحف فاطمه نگارش یافت. همچنین، فعل مضارع «تنّزل» دلالت بر تكرار و بقای «لیلةالقدر» تا قیامت دارد، همچنان که طبق حدیث ثقلین، امامت ائمه تا قیامت پابرجاست. و هرکس، نزول پیوسته فرشتگان و روح را در شب قدر، بپذیرد، ناگزیر باید ولی امر و وجود انسان کامل را هم بپذیرد. از اینرو، در منابع حدیثی شیعه، نقل شده است که: فرشتگان و روحالقدس، در شب قدر، بر امام عصر(عج) نازل میشوند و آنچه را از مقدرات سالانه نوشته شده است، به ایشان، تقدیم میدارند. بنابراین همچنان که شب قدر تا قیامت باقی است. ولایت انسان کامل، نیز تا قیامت استمرار دارد. و کسی شب قدر را درک خواهد کرد که به معرفت انسان کامل و امام عصر، ایمان داشته باشد.
۵- " من کل امر": همچنان که در شب قدر تمام امور و حوادث سال شخص، مقدر میشود، در کتاب منسوب به حضرت به نام مصحف فاطمه عليهاالسلام نیز تمام اخبار، حوادث و پیشامدهای خاندان امامت و مسلمین از گذشته و آینده، مشخص است و مقدر شده است.
۶- "سلام": همچنان که شب قدر، سراسر سلام، آرامش و امنیت است، حضرت فاطمه، ام المومنین، نیز تمام وجودش، مظهر لطف و رحمت الهی است. او حوراء انسیهای است که همه خیر و برکت و نور و جمال دنیا و آخرت را با هم داراست.
۷- "سلام هی حتی مطلع الفجر": همچنان که انتهای شب قدر، طلوع فجر و صبح صادق است، انتهای امامت از دامان پاک حضرت فاطمه عليهاالسلام نیز، صبح ولایت است که یوسف زهرا، فرزند طور والعادیات، فرزند یس والذاریات، مهدی موعود (ارواحنا لتراب مقدمه الفداه) ظهور کرده و شب تاریک ظلمتکده جهان را به صبح هدایت و رستگاری دلالت خواهد نمود. مطلع الفجر اسلام، مهدی موعود(عج) است.
بنابراین، طبق روایت امام صادق در تفسیر فرات کوفی،"لیلۀالقدر"، یعنی انسان کامل که از حضرت فاطمه، آغاز میشود و به "مطلع فجر" یعنی امام عصر و ظهور قائم، ختم میشود. از اینرو، امام سجاد علیهالسلام فرمودهاند:ای شیعیان و پیروان امامت، با سوره «انا انزلناه فی لیلةالقدر» با مخالفین امامت، اتمام حجت كنید تا كامیاب و پیروز شوید، به خدا كه آن سوره (سوره قدر)، پس از پیغمبر اكرم صلیالله علیه وآله، حجت خدای تبارك و تعالی است.
منابع در دفتر روزنامه و سایت فرهنگنیوز موجود است.