حامد سعيدي‌راد: بحث ملی گرایی و وطن دوستی در ایران به معنای امروز در گیر و دار مشروطه شکل گرفت،چرا که اصولا بحث دولت_ملت در ایران از همان زمان مطرح شد.در واقع تا پیش از عصر مشروطه و تماس ایرانیان با اروپائیان چیزی به نام وطن و کشور به معنای امروزی وجود نداشت و این روزنامه های فارسی زبان چاپ فرنگ بودند که با الهام از ناسیونالیسم غربی اولین بار دم از وطن و میهن زدند. پس از ورود فرهنگ وطن پرستی مدرن در ایران و شکل گیری دوباره کلیتی به نام کشور ایران توسط روشنفکران غرب نشین،تدریجا وطن پرستی با فرهنگ ایرانی عجین شد تا جاییکه از خاطر همگان رفت که اصولا این طرز تفکر و این نوع علقه سوغاتی بوده است که از آنسوی مرزها برای ما رسیده است و اگر محتاطانه با این سوغات تازه قدم برخورد نشود می تواند حتی خطرناک هم باشد. اما تفکرات ناسیونالیستی مدرن در جامعه ایرانی به دلیل پیشینه ملی گراییش آنچنان جاگیر شد که گویی ایرانیان از بدو تولد از زیر سايه ناسیونالیسم و وطن پرستی رد شده اند اما مشکلی که با وجود وفق تفکر میهن پرستی با فرهنگ در حال فروپاشی ایرانی همچنان به حال خود باقی بود این مشکل بود که این طرز نگاه به ملیت و وطن به سرعت و بدون آماده سازی بسترهای فکری در جامعه کاربردی و عملی شد و به نوعی در انقلاب مشروطه به یکی از انگیزه های اساسی انقلابیون حداقل در شعار بدل شد در حالی که هنوز هیچکس به تعریف مشترک و درستی از وطن پرستی و حدود آن نرسیده بود. نتیجه ورود افکار ناسیونالیستی و امثال آن وعلم شدن آن ها بدون بومی‌سازیشان منجر شد به شکل گیری یکی از پر اختناق ترین حکومت های تاریخ ایران آن هم از دل دو انقلاب تحول ساز مشروطه. ورود رضا شاه به عرصه سیاست و موفقیت وی را بی گمان می توان به سوء استفاده وی از افکار ناسیونالیستی که هنوز پایه های شکننده و سستی در بطن جامعه ایرانی داشت مربوط دانست البته این ورود باشکوه و موفقیت آمیز یک نظامی دیکتاتور در تاریخ سیاسی ایران تنها مرهون عدم شناخت ساختار ناسیونالیسم و وطن پرستی نبود بلکه سیل واژه هایی که گویای نحله های فکری مختلف بودند از پیش از مشروطه به جامعه ایرانی سرازیر شدند و از طرف دیگر هیچ تعریف بومی از آن ها داده نشد و حد و حدود و مرزبندی های آن‌ها نیز مشخص نگردید در قدرت گیری رضا خان و کودتای وی و یا به عبارت دیگر انحراف نهضت مشروطه از مسیر اصلی خود و استقرار دیکتاتوری به جای مشروطه در ایران موثر بودند. همه واژه های خوش خط و خال فرنگی با تعریف یک خطی آن ها به یک چماق تبدیل گشت که بر سر نهضت مشروطه فرود آمد حتی میهن پرستی مشروطه طلبان که اگر در جای خود و به صورت طبیعی و سالم مورد استفاده قرار می گرفت بسیار راهگشا بود به علت روشن نبودنش مورد سوء استفاده قرار گرفت و رضا خان را به عنوان مولود خود به جامعه ایرانی معرفی کرد. ناسیونالیسم،سوسیالیسم،لیبرالیسم و هزار و یک نحله گری دیگر شاید اگر در شرایطی جز شرایط بحرانی عصر مشروطه و توسط کسانی جز نویسندگان حبل المتین و ثریا به جامعه ایرانی عرضه می شد می توانست رونق بازار فکری جامعه ایرانی باشد حال آنکه به علت عرضه نا مناسب و بعضا مغرضانه این سوغات فرنگی و عدم شناخت صحیح آن ها در جامعه فکری ایران به یک فاجعه بدل شد فاجعه ای که همچنان جامعه ایرانی تاوان آن را می پردازد.