قسمت سوم
در دو قسمت پیشین به معرفی «اعلامیه جهانی حقوق بشر» و «میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی» پرداختیم و «حق حیات» را در این دو سند بین المللی حقوق بشری بررسی کردیم، همچنین به سیره عملی امیر مومنان علی علیه السلام در رابطه با این حق در نهج البلاغه پرداختیم.
در این نوشتار «حق آزادی فردی» را مورد بررسی قرار می دهیم؛ اعلامیه جهانی حقوق بشر در چند ماده خود به این مهم پرداخته است، به عنوان مثال در ماده ۳ این اعلامیه می خوانیم: «هرکس حق زندگی،آزادی وامنیت شخصی دارد»، همچنین ماده ۴ به بحث برده داری و بردگی پرداخته است، بر اساس این ماده «احدی را نمی توان در بردگی نگاه داشت و دادو ستد بردگان به هر شکلی که باشد ممنوع است». ماده ششم نیز به گونه ای دیگر به این حق اشاره دارد: «هرکس حق دارد که شخصیت حقوقی او در همه جا به عنوان یک انسان در مقابل قانون شناخته شود».
در بيان نهج البلاغه حق آزادي فردي داراي اهميت فراوان بوده، و در شمار موضوعاتي است که آشکارا به آن پرداخته شده است. رويکرد امام در رويارويي با مخالفانش از خوارج، و دشمنانش در نبردهاي جمل و صفين نمادي از اهميت موضوع حق آزادي فردي در سيره عملی اوست. آنگاه که به او خبر رسيد که گروهي از سپاهيان کوفه تصميم گرفته اند به خوارج بپيوندند؛ امام علی (ع) به آن گروه به دلیل ترک لشکر و پيوستن به دشمنان، آزاري نرساند.
«ابن کواء» در مسجد و در ميان نماز، به ستیز با امام علی (ع) برخاست و سخناني بر زبان آورد که دال بر تکفير امام بود؛ ليکن امیرالمومنین کمترين آزاري به او نرساند. روزي يکي از خوارج پس از شنيدن سخني حکيمانه ازامام علي(ع) گفت:«خدا اين کافر را بکشد؛چه نيک فهم است». مردمان برخاستند تا آن مرد را بکشند؛ ليکن با وجود زشتي سخن آن خارجي، حضرتش فرمود: (حکمت ۴۱۲) (لختي درنگ کنيد، پاداش دشنام، دشنام است يا عفو از گناه).
همچنين، از شرايط زمان و سخنان اميرالمؤمنين(ع) چنين بر مي آيد که او حتي براي دشمنان خود نيز حقوقي قائل بود و احکام شرع به وي اجازه نمي داد به آنها تعدي کند. همين منطق نحوه عمل او را در برابر سپاه معاويه در صفين، زمانی که آب را از سپاه امام (ع)بازداشتند، تفسیر مي کند. زيرا آنگاه که امام لشکر معاويه را با قدرت، از کنار چاه هاي آب راند، امام به آنها اجازه داد که از آب استفاده کنند.
نمونه هاي احترام به حق آزادي فردي، در کردار و گفتار امام (ع)مشهود است؛ حقي که ایشان تا نفس پاياني عمرش از اجراي آن حمايت کرد. هنگامي که به او گفتند مرداني از اهالي مدينه که در جبهه امام(ع) حضور داشتند، پنهاني به معاويه مي پيوندند، نامه اي به سهل بن حنيف، استاندار شهر مدينه،نوشت و به او گفت: نامه ۷۰) (اما بعد، به من خبر رسيده که افرادي از تشکيلات تو يکي پس از ديگري به معاويه پناهنده شده‌اند! اما از دست دادن آنها و قطع کمک و يا ريايشان تو را غمگين مسازد).
اين در حالي است که استاندار مدینه قدرت داشت آنان را از پيوستن به معاويه باز دارد. امام علي(ع) از تجسس در امور مردم، که در حوزه آزادي فردي آنان قرار دارد،امتناع مي ورزد. اينک به ذکر نمونه هايي در اين موارد،با نگاهي به نامه امام به والي مصر مي‌پردازيم: (نامه ۵۳) (مردم البته داراي عيب هايي هستند که زمامدار بايد بيش از هر کس ديگر در پرده پوشي آن عيب ها بکوشد).
همچنین در جای دیگری امیرالمومنین به والی خود فرموده اند: (در قبول گفته سخن چين شتاب مکن، اگر چه به چهره خيرخواهان درآيد).
سيره امام (ع) نشان از احترام به حقوق افراد در برخورداري از آزادي هاي قانوني است. تا آنجا که به خوارج اجازه مي دهد که تشکيل حزب دهند؛ يا دست کم،آزادي تشکيل انجمن و گردهم آيي را به آنان ارزاني می دارد.
مهدی اختری
