اظهارات رئيس سازمان انرژي اتمي كشورمان درخصوص محرمانه بودن بخش بازرسيها ميان ايران و آژانس، اين سئوال مطرح ميشود با توجه به سبقه منفي اين نهاد در قبال ايران، آيا باز هم ميتوان به آژانس به عنوان يک نهاد مستقل اعتماد کرد؟ رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان يكشنبه شب با حضور در شبکه دو سیما (گفتوگوي ويژه خبري) به نكتهاي اشاره كرد كه در جاي خود كمي قابل تامل است.
به گزارش خبرگزاري صداوسيما علیاکبر صالحی در اين برنامه و در پاسخ به این پرسش که آیا مفاد تفاهمنامه ایران و آژانس محرمانه است؟ گفت: خیر، اصل آن چیزی که امضا کردیم محرمانه نیست و اعلام شد و عادی است، فقط در موضوع پادمانی یعنی بازرسی بازرسان آژانس در برخی مورد قرارهای شیوه بازرسی و چگونگی انجام بازرسی در موارد خاص را ميبندیم و با آنها تفاهم ميکنیم و این مواردی است میان آن کشور و آژانس.
صالحی ادامه داد: یعنی فرآیند و نحوه بازرسی بین ایران و آژانس مذاکره و مشخص ميشود و آژانس براساس آن انجام ميدهد و این شیوه محرمانه میان ما و آژانس است و این امری عادی است و همه کشورها هم چنین چیزی را دارند و سپس آژانس نتیجه آن را به شورای حکام اعلام ميکند.
رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: قرار است نتیجه را ۱۵ دسامبر سال میلادی جاری اعلام کند اما شیوه رسیدن به این نتیجه میان ما و آژانس محرمانه ميماند و این یک امر معمولی است.
وی گفت: آژانس درباره فعالیتهاي اعلام نشده هیچ کشوری نمیتواند اعلام نظر کند و تاکنون تنها به ژاپن کارت سفید داده است و ما هم باید به این سمت برویم که به ما هم کارت سفید بدهد و اعلام کند که ایران هیچ فعالیت اعلام نشدهاي ندارد و در این صورت کل مسئله بسته ميشود.
وی گفت: متأسفانه در آژانس بینالمللی انرژی اتمی خیلی از موارد صبغه سیاسی پیدا و مدیرکل آژانس همواره به نظرات شورای حکام توجه میکند.
وی درباره بازرسی از مراکز نظامی گفت: آنها به این راحتی نمیتوانند از مراکز نظامی ما بازرسی کنند زیرا در پروتکل الحاقی اینگونه نیست که آنها هر وقت اراده کردند بتوانند از مراکز نظامی ما بازرسی کنند بلکه تقاضای بازرسی آنها باید مستند باشد و ما هم ميتوانیم این تقاضای آنها را رد کنیم.
اظهارات رئيس سازمان انرژي اتمي كشورمان درخصوص محرمانه بودن بازرسيها از سوي آژانس بينالمللي اتمي ميان ايران و اين نهاد در حالي مطرح شده كه اين سوال در ذهن ايجاد ميشود كه با توجه به سبقه منفي آژانس بينالمللي اتمي در قبال ايران باز هم ميتوان به اين نهاد اعتماد و از تفاهمنامه محرمانهاي با آژانس بينالمللي اتمي سخن گفت؟
به گزارش فارس، ابتدا بهتر است نگاهي اجمالي به روند ایجاد آژانس بینالمللی انرژی اتمی داشته باشيم. به دنبال پیشنهاد دوایت آیزنهاور رئیسجمهور وقت آمریکا در سخنرانی سال ۱۹۵۳ در مجمع عمومی سازمان ملل كه مقدمات تاسیس آژانس چیده شد و سرانجام در سال ۱۹۵۷برای ترویج استفاده صلحآمیز و جلوگیری از استفاده نظامی از انرژی هستهای نهادی به مرکزیت وین تأسیس شد که تاکنون ۱۶۴ کشور عضو آن شدهاند. آژانس به عنوان یک نهاد مستقل و خودمختار تأسیس شده و جزيی از سازمان ملل نیست اما در اساسنامه آن اعلام شده که گزارشهای خود را به مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل ارائه میدهد.
از همان ابتدای تاسیس آژانس بینالمللی انرژی اتمی نفوذ واشنگتن در آن کاملا مشخص بود و اولین رئیس آژانس هم کسی جز یک آمریکایی نبود. «ویلیام استرلینگ کول» عضو جمهوریخواه مجلس نمایندگان از ایالت نیویورک از ابتدای تاسیس آژانس تا سال ۱۹۶۱ریاست این سازمان را برعهده داشت.
نفوذ واشنگتن بر آژانس دلیل دیگری هم داشته و آن تامین قسمت اعظم بودجه و منابع مالی آن توسط ایالات متحده آمریکا است موضوعی که اخیرا در کمیته روابط خارجی مجلس سنا هم مطرح شد. در نشست وزرای خارجه، انرژی و خزانهداری این کشور با اعضای این کمیته برای توضیح درباره «برجام»، سناتوری از جان کری پرسید: "آیا آمریکا ۲۵ درصد بودجه آژانس را تامین میکند؟" که این سوال با پاسخ مثبت وزیر خارجه روبرو شد.
تاکید بر نفوذ آمریکا بر سازمان زیر نظر «یوکیا آمانو» از آن منظر مهم است که این را در نظر بگیریم از جنبههای مختلف ایالات متحده نفوذ گستردهای بر این نهاد دارد. این موضوع به روشنی در تعیین جانشین محمد البرادعی در سال ۲۰۰۹ هم به وضوح قابل رویت بود به نحوی که با حمایت واشنگتن بوده که آمانوی ژاپنی بر کرسی آژانس تکیه زده است.
اخیرا مقامات آمریکایی درباره «برجام» اظهارنظرهایی کردهاند که نشانهای دیگر از نفوذ همهجانبه واشنگتن بر آژانس بینالمللی انرژی اتمی بوده است. سوزان رایس به همراه جاش ارنست درباره درخواست قانونگذاران عمدتا جمهوریخواه کنگره برای در اختیار قرار دادن سند محرمانه امضا شده بین ایران و آژانس درباره «نقشه راه» گفتند که کاخ سفید آماده ارائه چنین سندی است.
اگر چه مقامات آمریکایی در پاسخ مستقیم به این درخواست کنگره تاکید کردند که اسناد محرمانه، توافق حاصل شده میان ایران و آژانس است و دیگر کشورها به هیچوجه نمیتوانند به آن دسترسی داشته باشند اما در عین حال کُدهایی که آمریکاییها طی روزهای گذشته ارائه کردند حکایت دیگری را نشان میدهد و مایه نگرانی جدی است.
دیوید کوهن معاون سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نیز چند روز پيش گفت: واشنگتن غیر از بازرسیهای بینالمللی به اطلاعات دیگری دسترسی دارد که میتواند پایبندی تهران به مفاد سند مورد توافق در مذاکرات هستهای را تضمین کند. اگر چه کوهن به جزئیات این راهها اشاره نکرده است اما میتوان حدس زد که منظور وی چه است. ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا در جلسه استماع سنا در پاسخ به سوالی درباره ترکیب بازرسان آژانس گفت: هیچیک از بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی آمریکایی نیستند اما تقریبا تمامی این بازرسان در آمریکا آموزش دیدهاند و کاملا توجیه هستند.
هرچند چنین اظهارنظرهایی با مخالفت شدید مقامات ایرانی از قبیل نماینده تهران در آژانس مواجه شده چنانچه رضا نجفی نماینده دائم ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی روز جمعه با ارسال نامهای به مدیرکل آژانس رسما نسبت به اظهارات غیرمسئولانه مقامات کاخ سفید اعتراض و از سوءاستفاده احتمالی و یا درز اطلاعات از آژانس به بیرون هشدار داد. اگر چه ایران اعتراض خود را رسما اعلام کرده است اما اظهارات مقامات آمریکایی درباره اطلاع یافتن از جزئیات محرمانه میان این سازمان بینالمللی و ایران بیاعتماد بودن آژانس را دوباره برجسته کرد و بر طبل آن مجددا کوبید؛ نکتهای که مقام معظم رهبری بر آن تاکید و نسبت به آن هشدار دادهاند. رهبر انقلاب در دیدار با کارگزاران نظام در تیرماه ۱۳۹۴ بیاناتی درخصوص موضوع هستهای ایراد فرمودند و از جمله اظهار داشتند: «ما به آژانس بدبینیم، آژانس نشان داده که هم مستقل نیست و هم عادل نیست. مستقل نیست زیرا تحت تاثیر قدرتهاست، عادل نیست (چون) بارها و بارها برخلاف عدالت حکم کرده و نظر داده. به علاوه، اینکه بگویند «آژانس باید بیاید اطمینان پیدا کند که فعالیت هستهای در کشور نیست» یک حرف غیرمعقولی است.»
همچنين اظهارات مقامات آمریکایی درباره اطلاع از جزئیات توافق محرمانه بین ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی نشان داد هیچ چیز محرمانهای بین واشنگتن و آژانس وجود ندارد.
بنابراين در پاسخ به سوال مطرح شده در بالا كه «آیا آژانس میتواند نقش مستقلی از برخی از اعضای متنفذ و پرنفوذ خود به ویژه آمریکا ایفا کند؟». بايد گفت خیر. با توجه به ساختار آژانس بینالمللی انرژی اتمی و وابستگیهاي شدید آن به آمریکا تصور استقلال این نهاد از واشنگتن را اگر نتوان گفت، بعید است اما به طور قطع میتوان گفت بسیار سخت است.
با علم به نواقص و محدودیتهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی و با توجه به نقش حساس آن در «برجام»، ایران باید به گونه مضاعفی در اینباره حساسیت بیشتری به خرج دهد چراكه آژانس بینالمللی انرژی اتمی نهاد مستقلی نیست و این مشکل ساختاری تنها با عدم حضور اتباع آمریکایی در میان بازرسان اعزامی آژانس به ایران رفع نمیشود.
مجموعه اظهارات مقامات آمریکایی وقتی در کنار هم قرار میگیرند مشخص میشود که توافق میان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی چندان هم محرمانه نیست و نحوه صحبت کردن آنها نشان میدهد که طرف آمریکایی قطعا به تعامل میان و آژانس و جزئیات آن دسترسی خواهد داشت.
این مساله باز هم نشان میدهد که بیاعتمادی ایرانیها به آژانس بیهوده نیست. از نظر ایران، آژانس مساوی است با آمریکا و سادهلوحی خواهد بود که توافق میان ایران و آژانس درباره دسترسی آژانس به پایگاه نظامی پارچین و همچنین سازوکار مربوط به حل و فصل ابعاد احتمالی نظامی برنامه هستهاي ایران را "محرمانه" تلقی کنیم.