میگویند همه چیز اتفاقی بوده؛ آقای وزیر از یک راهرو به سمت ورودی اصلی مجمع عمومی سازمان ملل میرفته که اتفاقی پرزیدنت را میبیند و با او دست میدهد.
اولینبار یک منبع آگاه نزدیک به دولت خبر را اعلام کرد و گفت که ظریف در حال ورود به مجمع عمومی بود که ناگهان با رئيسجمهور و وزیر امور خارجه آمریکا روبرو شده و با آنها احوالپرسی مختصری کرده است.
دیدار ظرف و اوباما با اینکه در میان اخبار حزنانگیز فاجعه منا رخ داد ولی بازهم به تیتر یک روزنامههاي مختلف کشور به ویژه رسانههاي حامی دولت قرار گرفت؛ تیترهایی که همگی اصرار بر اتفاقی بودن این رویداد تاکید داشت.
اما این دیدار همانطور که انتظار ميرفت واکنشهاي مختلفی را در داخل کشور درپی داشت؛ برخی از آغاز یک دوره جدید در روابط ایران و آمریکا سخن ميگفتند و برخی دیگر معتقد بودند این رفتار وزیر امور خارجه یک قبحشکنی در رابطه ایران و آمریکا است و در اوج نگاه کینهتوزانه آمریکا نسبت به ایران یک اقدام اشتباه بود.
ولی افکار عمومی جدای از نگاههاي سیاسی به این دیدار دو سوال مهم داشتند؛ اول اینکه آیا این دیدار واقعا اتفاقی بوده و دوم اینکه چنین دیدار در این دیدار چه تاثیر مثبتی برای ایران داشت؟
دو روایت متناقض از یک دیدار!
یک منبع آگاه ایرانی نزدیک به هیات ایرانی حاضر در نیویورک اولینبار خبر دیدار و دست دادن ظریف و اوباما را به رسانهها اعلام کرد.
وی مدعی بود که پس از پایان سخنرانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل، ظریف در حال خروج از سالن مجمع بود که به طور اتفاقی با اوباما رئيسجمهور و جان کری وزیر امور خارجه آمریکا که در حال ورود به محل مجمع بودند مواجه شد و سلام و احوالپرسی مختصری داشتند و دو طرف با یکدیگر دست دادند.
چند ساعت بعد طرف آمریکایی نیز اصل دیدار را تائید کرد اما روایت آمریکایی با روایت طرف ایرانی کمی متناقض بود.
یک مقام کاخ سفید ضمن تائید دیدار ظریف و اوباما، زمان و مکان دیدار را به شکل دیگری روایت کرد: «در این دیدار تعامل بسیار کوتاهی در مراسم شامی که توسط دبیرکل سازمان ملل متحد تدارک دیده شده بود بین اوباما و ظریف صورت گرفته است.»
همین تناقض در روایت طرف ایران و آمریکایی، اتفاقی بودن دیدار اوباما و ظریف را در هالهاي از ابهام قرار داد. نکته بعدی قابل تامل در این دیدار پروتکلهاي دیپلماتیک حاکم بر ساختار حکومتی ایالات متحده آمریکا بود؛ برخی کارشناسان معتقد بودند که رئيسجمهور آمریکا و به طور کلی کشورهایی که خود را قدرت منطقهاي و جهانی ميدانند از پروتکل مشخصی حتی برای دست دادن به مقامات سایر کشورها پیروی ميکنند.
رئيسجمهور آمریکا البته در برخی مراسمهاي رسمی نشان داده که خارج از پروتکلهاي مشخص با مقامات دیگر کشورها روبرو نشده و حتی برخوردهای تحقیرآمیزی نیز با آنها داشته است.
خردادماه سالجاری اجلاس گروه ۷ در آلمان در حال برگزاری بود و حیدرالعبادی رئيسجمهور عراق نیز به این نشست دعوت شده بود.
در بخشی از این دیدار و در حالی که میهمانان محوطه سبز محل اجلاس در حال استراحت بودند، حیدرالعبادی در کنار دست اوباما رئيسجمهور آمریکا نشست؛ اما اوباما که در حال گفتوگو با رئیس صندوق بينالمللی پول و نخستوزیر ایتالیا بود کمترین توجهی به رئيسجمهور عراق نکرد.
این رفتار توهینآمیز اوباما نشان ميداد که وی براساس پروتکلهاي حاکم بر ساختار قدرت آمریکا حتی حاضر نیست خارج از پروتکل، یک احوالپرسی ساده با رئيسجمهور کشورهای دیگر داشته باشد.
اما انتقادات به ظریف و دیدارش با رئيسجمهور آمریکا به همین جا ختم نمیشد؛ این دیدار درست در زمانی رخ داد که بسیاری از اتباع ایرانی در فاجعه منا شهید شده و عربستان سعودی نیز با کارشکنیهاي خود مانع انتقال پیکر شهدا به ایران ميشد.
وقتی ظریف در نیویورک ماند!
حادثه منا زمانی رخ ميدهد که اکثر مقامات دیپلماتیک کشورهای جهان، برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک حضور دارند.
عربستان سعودی به علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که از سوی هیات دولت مامور رسیدگی به وضعیت ایرانیان در فاجعه منا است، روادید نمیدهد؛ همه انتظار دارند که ظریف رایزنیهاي خود را با مقامات دیگر کشورها و به ویژه عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان سعودی آغاز کند تا کار انتقال مجروحان و پیکرهای شهدای فاجعه منا زودتر حل و فصل شود.
اما در میان همه امیدواریها خبری عجیب از سوی یکی از روزنامههای عربستانی منتشر شد؛ «وزیر خارجه عربستان درخواست شفاهی برای ملاقات با ظریف را رد کرد.»
این روزنامه در ادامه مدعی شده بود که درخواست وزارت امور خارجه ایران به شکل نامقبول و متکبرانه مطرح شده بود.
ظریف پس از این اتفاق گفت که نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد بدون اطلاع وی! درخواست دیدار با وزیر امور خارجه عربستان سعودی را مطرح کرده ولی ایران پس از ناامیدی از مذاکره مستقیم شیخ احمد الصباح امیر کویت را برای رایزنی با عربستان سعودی واسطه کرد.
انتقادات به ظریف زمانی اوج گرفت که وی حتی بعد از شکست در رایزنی مستقیم با مقامات دیپلماتیک سعودی درباره فاجعه منا در نیویورک ماند و حتی روز دوشنبه هفته گذشته به همراه رئيسجمهور به تهران باز نگشت.
این در حالی است که مقامات کشورهای مختلف جهان در زمان وقوع فجایعی به مراتب کم حجم تر از آنچه در منا روی داد به کشور خود بازگشته و در برخی موارد وزرای خارجه این کشورها، سفرهای منطقهاي مختلفی را برای جلب حمایت دیگر کشورها برگزار ميکنند.
به عنوان مثال در تیرماه سالجاری کارخانه گاز شهر لیون فرانسه مورد هدف حمله تروریستی قرار گرفت و تنها یک نفر از کارگران این کارخانه کشته شد.
فرانسوا اولاند رئيسجمهور فرانسه که در اجلاس سران کشورهای اروپایی در بروکسل به سر ميبرد، سریعا به فرانسه بازگشت و جلسه اضطراری هیات وزیران این کشور را براي بررسی ابعاد مختلف این رویداد تشکیل داد.
البته ظریف در پاسخ به این انتقادها مدعی بود که سران کشورهای مختلف جهان هم اکنون در نیویورک هستند و به راحتی ميتوان با آنها درباره مسائل مختلف رایزنی کرد ولی رد درخواست دیدار با عادل الجبیر از سوی وی، اظهارات ظریف را برای منتقدانش غیرقابل قبول ميکرد.
آیا ایده بستن با «کدخدا» جواب داد؟
۲۳ اردیبهشتماه ۱۳۹۲، حسن روحانی کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری یازدهم در دانشگاه صنعتی شریف در حال سخنرانی است؛ رابطه با آمریکا یکی از مهمترین محورهای سخنرانی اوست.
وی درباره رابطه با آمریکا گفت: «ما با آمریکا در مسائل منطقهاي و بينالمللی اختلاف داریم اما قطعا دوستی و دشمنی با دنیا دائمی نیست و هر کشوری ميتواند روابط خود را با دیگران بهتر کند بر همین اساس در روابط خارجی بحث صفر و صد نیست و اگر بتوانیم تهدید را به آسیب و آسیب را به فرصت تبدیل کنیم این بهترین اقدام است البته مذاکره با آمریکا امکان پذیر اما سخت است.»
روحانی مذاکره با آمریکا را از مذاکره با اروپا راحت تر خواند و در ادامه یکی از جنجالیترین نظرات خود را بیان کرد: «بسیاری از اروپاییها آقا اجازه ميخواهند اما آمریکاییها به قول معروف کدخدا هستند پس اگر با کدخدا ببندیم راحتتر هستیم تا اینکه به سراغ یک مقام پایینتر برویم.»
روحانی با همین مبنا در مذاکرات هستهاي وارد شد؛ در همین حال تلاش ایران برای حل و فصل موضوعات اساسی با طرف آمریکایی حاضر در مذاکرات به وضوح قابل ملاحظه بود و برخی از موارد اختلافی نه در نشست سران ۱+۵ بلکه در رایزنیهاي دوجانبه میان هیات ایرانی و آمریکایی بررسی ميشد.
اما افکار عمومی پس از فاجعه منا یک سوال مشخص داشتند؛ چرا حامیان ایده بستن با کدخدا در ماجرای کارشکنی عربستان در قبال مجروحان و شهدای ایرانی فاجعه منا، نتوانستند این راهبرد را اجرایی کنند؛ در حالی که عربستان سعودی یکی از کشورهایی است که ثابت کرده شدیدا گوش به فرمان مقامات آمریکایی است.
بنابر این گزارش، ناکامی دیپلماسی «بستن با کدخدا» در ماجرای فاجعه منا در میان سکوت خبری رسانههاي حامی دولت و پس از آن «دست دادن اوباما و ظریف» در حالی کمرنگ ميشد که همین رسانهها چندماه قبل و در زمان توافق نهایی ایران و ۱+۵ در وین، مدعی بودند که دولت و در راس آن محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان توانست گره کور مذاکرات با قدرتهاي جهانی را گشوده و با زبان دیپلماسی آنها پای میز مذاکره بکشاند؛ اما همین رسانهها درباره ناکامی دیپلماسی وزارت خارجه در قبال فاجعه منا هیچ اظهارنظری نکردند.
دیپلماسی اقتدار یا دیپلماسی ذلت؟!
درست زمانی که عربستان سعودی حتی در دادن ویزا به هیات ایرانی و روند شناسایی شهدای ایران فاجعه منا کارشکنی ميکرد و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در راهروهای سازمان ملل در حال احوالپرسی اتفاقی با رئيسجمهور آمریکا بود، روند دیپلماسی ایران در قبال فاجعه منا تغییر کرد.
رهبر انقلاب اسلامی در سخنرانی خود در دانشگاه علوم دریایی نوشهر با اشاره به فاجعه منا، ضمن انتقاد شدید از کارشکنیهاي عربستان سعودی تصریح کردند: « ما رعایت ادب اسلامی، رعایت حرمت برادری در امّت اسلامی را نگه داشتیم؛ ما میتوانیم عکسالعمل نشان بدهیم. اگر بنا شد عکسالعمل نشان بدهیم، عکسالعملهای ما خشن هم خواهد بود، سخت هم خواهد بود.»
ایشان با هشدار به مقامات سعودی درباره کوچکترین بیاحترامی به حجاج ایرانی حاضر در این کشور، فرمودند: «امروز دهها هزار نفر از عزیزان ما هنوز در مکّه و مدینه، در مناسک حجّند؛ اندک بیاحترامیِ به اینها، عکسالعمل ایجاد خواهد کرد؛ عمل نکردن به وظایفشان نسبت به ابدان مطهّر جانباختگان عزیز ما در حج، عکسالعمل ایجاد خواهد کرد؛ مراقب باشند به وظایفشان عمل کنند.»
ساعاتی بعد از این بیانات رهبر انقلاب، طرف عربستانی که تا روز قبل حتی در بازکردن در کانتینرهای حامل اجساد نیز کارشکنی ميکرد، با دعوت از وزیر بهداشت ایران که در عربستان حضور داشت، ضمن تسلیم پیام تسلیت و عذرخواهی پادشاه این کشور به محضر رهبر معظم انقلاب و رئيسجمهور، قول تسریع در روند شناسایی ابدان مطهر شهدا را دادند.
پس از آن اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت نیز در مصاحبهاي تاکید کرد که پس از بیانات رهبر انقلاب شیوه عملکرد سعودیها در قبال مصدومان و شهدای ایرانی فاجعه منا به طور کامل تغییر کرده و همکاریها به طور محسوسی تسریع شده است.
این تغییر نگاه عربستان سعودی و وزیر امور خارجه آن كه تنها چند روز قبل درخواست ملاقات با محمدجواد ظریف را رد کرد، نشان میدهد که دیپلماسی «لبخند» و «بستن با کدخدای» دولت یازدهم به عقیده بسیاری به پایان خط خود رسیده است.
اکنون و پس از تغییر رفتار سعودیها در قبال هشدار رهبر انقلاب، برخی از خود سوال ميکنند که اگر چنین رفتاری از سوی برخی مقامات دولتی در مذاکرات هستهاي و دیگر مناسبات جهانی دنبال ميشد، آیا امروز نتایج بهتری در رایزنیهاي بينالمللی برای ایران گرفته نميشد؟ (فارس)