هزاره سوم را عصر ارتباطات و فن آوری می خوانند، چراکه نوع و شیوه گردش اطلاعات، میزان قدرت سیاسی کشورها را تعیین می‌کند. به عبارت بهتر؛ در جهان امروز تقسیم قدرت، ارتباط مستقیمی با نوع گردش اطلاعات و اخبار دارد. به طوریکه؛ ابعاد نظری این تفسیر که ریشه در نظریات فوکو اندیشمند فرانسوی دارد، سبب شده تا بسیاری از کشورها در صدد برآیند تا نوع گردش اطلاعات را با توجه به اهداف سیاسی خود سازماندهی کنند. تا از این رهگذر بتوانند سطح آگاهی در نظام جهانی را کنترل کنند.
بر اساس دیدگاه فوکو؛ قدرتهای بزرگ برای اینکه بتوانند به عنوان رهبران دنیا به کار خود ادامه دهند دو هدف را همزمان پی‌گیری می‌کنند.
۱-ترویج سبک زندگی
۲- مشروع، قانونی و حقیقی جلوه دادن تصمیمات طرف های مورد حمایت قدرت های جهانی
لذا در سالهای اخیر شاهد آن بوده‌ایم که رسانه های خبری و تصویری جهان بیش از آنکه به اصل حق گردش آزاد اطلاعات و اخبار بپردازند، به اصل رعایت و مراعات قدرت های بزرگ و حمایت از تفاسیر آنان در مقابل حوادث و رخدادهای جهانی اکتفا کرده اند و متاسفانه فراگیری این نگاه در میان اصحاب رسانه ها سبب شده تا دامنه ی این رویکرد علاوه بر رسانه های خبری صرف گریبانگیر رسانه های عمومی نظیر شبکه های ماهواره ای نیز شود. چراکه بر اساس دیدگاه های موجود در زمینه علوم ارتباطات، شبکه های ماهواره ای و تلویزیونی مهمترین ابزارهای گردش اطلاعات در جهان امروز به شمار می روند.
از اینرو؛ شبکه های ماهواره ای به ابزاری در جهت دستیابی کشورها به سطحی از قدرت سیاسی مبدل شدند که نتیجه تبعی این رویکرد؛ تبدیل شدن شبکه های ماهواره ای به محلی به برای سرمایه گذاری کشورهای قدرت طلب است.
به طوریکه در دهه های اخیر، فعالیت شبکه های ماهواره ای در راستای؛ ضربه به امنیت ملی کشورهای دیگر و یا تبلیغ و تهییج افکار و رفتار نژادپرستانه در میان ملت ها و یا طرح افکار جنگ‌طلبانه در میان جوامع، به صورت چشمگیری افزایش یافته است.
به همین دلیل جامعه جهانی به منظور مقابله و مهار چنین وضعیتی اقدام به طراحی اقدامات کنترلی در زمینه قوانین جهانی برای شبکه های ماهواره ای کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
۱- سازمان ملل متحد در قطعنامه شماره ۱۱۰ مصوب ۱۹۴۷ که با نام «اقدامات علیه تبلیغات و محرک های جنگ» شناخته می شود اعلام داشته که «تمامی اشکال تبلیغات، در هر کشوری که صورت گیرد، اگر به هر نحوی صلح بین‌المللی را تهدید کند یا آن را مورد مخاطره قرار دهد یا تحریک به جنگ و تجاوز کند، قویاً محکوم است».
لذا اگر شبکه های ماهواره ای در برنامه های تولیدی خود اقدام به طرح شعارها نژاد گرایانه یا فرقه گرایانه کنند می بایست کشورهای عضو سازمان ملل در مقابل آن موضع گیری کرده و نسبت به ادامه فعالیت رسانه ای آن مانع تراشی کنند.
۲- در مجامع بین المللی، از آزادی در گردش اطلاعات به عنوان عاملی اساسی در جهت پیشبرد صلح و پیشرفت جهانی یاد شده است. لذا رعایت این حق می باید از جانب کشورهای مختلف مورد احترام واقع شود.
این مسئله را می توان در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب دسامبر ۱۹۴۸) به وضوح مشاهده کرد آنجا که اعلام داشته:« هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن ، به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد».
لذا مانع تراشی در زمینه فعالیت های رسانه ای شبکه هایی که در راستای این هدف در حال فعالیت هستند بر خلاف اعلامیه جهانی حقوق بشر ارزیابی می شود.
۳- کشورهای عضو اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU)که تعداد اعضای آن امروزه به ۱۹۲ کشور بالغ می شود، متعهد به فراهم آوردن بستر «ارتباط جهانی» مناسب برای سایر اعضاء شده‌اند که در اینجا مقصود از اصطلاح «ارتباط جهانی» عبارت از «بهره‌گیری از امکانات ارتباطی موجود به منظور برقراری ارتباط میان پنج منطقه اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) » که در نشست جهانی مونترئو در سال ۱۹۶۵ به تصویب رسیده است.
یکی از مواد این مصوبه «دسترسی غیر تبعیض‌آمیز اعضا به امکانات ارتباطاتی سایر اعضا جهت پخش برنامه های ماهواره ای است»، که در راستای حق آزادی بیان و گردش آزاد اطلاعات مورد تاکید در اعلامیه جهانی حقوق بشر، مطرح شده است. اما این امر نباید منجر به نقض اصول دیگر اعلامیه جهانی حقوق بشر از جمله توهین به اقلیت های دینی و مذهبی شود.
لذا در یک جمع بندی کلی از جایگاه شبکه های ماهواره ای در نظام حقوق بین الملل می توان گفت:
- فعالیت شبکه های ماهواره ای به عنوان ابزاری در جهت گردش آزاد اطلاعات و آزادی بیان به عنوان اصول انکار ناپذیر اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد تائید جامعه جهانی است.
- برای تحقق این مهم و جلوگیری از سوء استفاده کشورها از این ابزار مهم اطلاع رسانی، تلاش هایی در نهادهای بین المللی صورت گرفته که منجر به تصویب چندین پروتکل، کنوانسیون و تاسیس سازمان جهانی شده است.
- تفاسیر سیاسی و تلاش برخی کشورها در راستای کسب قدرت سیاسی سبب شده تا برخی شبکه های ماهواره ای وابسته به گروهک های فرقه گرا، خرابکار، نژادپرست نظیر شبکه ماهواره ای کلمه، بیان، اهل بیت و... فعالیت های خود را توسعه ببخشند و در مقابل برخی دولت ها نظیر ایران از حق بهره مندی از امکان تاسیس و حمایت از فعالیت برخی شبکه های ماهواره ای محروم شوند که این موضوع می تواند در آینده به تهدیدی جدی علیه صلح و امنیت جهانی مبدل شود.
سید محمد موسوی-کارشناس ارشد روابط بین الملل
