اسلام قانون الهي است و فلاح و رستگاري انسان‌ها، درگروعمل به اين قانون است. فهم درست ازاين قانون الهي همان است كه حضرت امام خميني (ره)، ازآن با عنوان اسلام ناب محمدي (ص) يادكردند وتمامي برداشت‌هاي ناصحيح را، ذيل عنوان اسلام امريكايي فهرست نمودند.
اسلام ناب درآرا و انديشه‌هاي آن عزيز سفركرده تجلي يافت ودرقانون اساسي جمهوري اسلامي به عنوان ميثاق ملي ايرانيان نهادينه گرديد. در تفکر ناب توحیدی جهل و نادانی، اطاعت از تمایلات نفسانی، نفاق و دورویی، قوم و خویش‌تباری، ترس و زبونی مقابل قدرت‌های بزرگ، غفلت از اصول دین و به‌طور کلی به فراموشی سپرده شدن راه ویاد خدا از عوامل اصلی خروج ازاعتدال محسوب می‌شود که درنقطه مقابل آن حکمت، عدالت، شجاعت، عفت و دینمداری و حق‌گرایی قراردارد.
سنگ محک سنجش اعتدال درامورنیز به طور مشخص در ۲ کفه متعالی عقل وشرع خلاصه می‌شود. درمبانی دینی واحکام حکومتی اسلام بویژه درحوزه سیاسی واجتماعی نیزمفهوم عینی اعتدال در جلوه خاصی از عدالت اجتماعی با این پیش‌معنا که عدل به معنای استواری درراه حق و نلغزیدن به سوی باطل است، به صورت کمی وکیفی متجلی می‌شود.
ازآموزه‌های قرآنی به دست می‌آید که اعتدال و میانه‌روی امت زمانی تحقق می‌یابد که همه شاخص‌ها و مولفه‌های آن مراعات شود. پس همان گونه که درزندگی فردی و شخصی انسان باید نخست در شخص و شخصیت خود اعتدال برقرار کند واجازه ندهد تا قوای نفسانی به سمت افراط وتفریط بروند و مثلا در مسائل نفسانی افراط کرده و اجازه داده شود تا شهوت وغضب چیره شده و عقل به کناری گذاشته شود یا آنکه تفریط کرده و شهوت سرکوب شود، بلکه باید با مدیریت عقل، رفتاری عقلانی در پیش گرفت که همان ایجاد تعادل در بهره‌مندی همه قوای انسانی است؛ همچنین باید در زندگی اجتماعی، به دور ازهرگونه افراط و تفریطی اجازه داده شود که عدالت برقرار گردد.
از نظرآموزه‌های معرفتی قرآن، عقل می‌تواند به عنوان حاکم معتدل به ایجاد عدالت وتعادل واعتدال کمک کند، پس باید مدیریت جامعه را به عقل سپرد؛ چرا که انسان موجودی است که از ترکیب قوای متضاد پدید آمده است و زمانی می‌تواند به اعتدال و تعادل و تناسب موزون و منطقی برسد که هرچیزی در جای مناسب خود قرار گرفته و حق هر چیزی به خوبی و درستی ادا شود که همان مفهوم عدالت واقعی است. این عدالت واقعی می‌بایست نخست در نظام شخصیت فردی و باطنی شکل گرفته و سپس ازطریق افراد در جامعه تحقق یابد و نهادینه شود.
دین اسلام از آدم (ع) تا خاتم (ص) آیینی مبتنی براعتدال ومیانه‌روی است تا هماهنگی میان تکوین و تشریع وجود داشته باشد. خود قرآن و آموزه‌های آن می فرماید کتابی معتدل و به دوراز هرگونه انحراف و کژی است (انعام، آیه ۱۱۵؛ کهف، آیات ۱ و ۲) وتنها برمدارعدالت واعتدال مردم را تعلیم وتزکیه می‌کند تا توده‌های مردم به عدالت قیام کنند واعتدال ومیانه‌روی را اصل درزندگی خود قراردهند. (حدید، آیه ۲۵)
اصل اعتدال یکی ازارکان اساسی وعناصرزیربنایی دراندیشه اسلامی است، بدون تردید نمی توان درزمینه نظریه پردازی، نظام سازی وتولیدعلوم مختلف؛ ماننداخلاق، عرفان، فلسفه، حقوق، اقتصاد، علوم تربیتی، روانشناسي، جامعه شناسی، مدیریت، علوم سیاسی و... وهمچنین درطراحی نقشه جامع علمی وفرهنگی و نیزدربرنامه ریزی کلان اجتماعی وترسیم الگوی توسعه وپیشرفت متوازن، متعادل وهمه جانبه وتبیین رویکردآن ازمنظراسلام، این اصل را در کانون توجه قرار نداد. توجه به اعتدال به عنوان یکی ازخطوط اصلی درتفکر و عمل اسلامی، منجر به کشف نظردرست و دقیق دین درعرصه های مختلف می شود. و در واقع اندیشه اعتدالی دین یکی ازآموزه های کلی دین است که برموارد بی شماری، قابل تطبیق می باشدوپاسخگوی نیازانسان به دانستن نظر و راه حل اسلام درزمینه مسائل و چالش های گوناگون زندگی انفرادی واجتماعی می باشد.
ازآنجا که اسلام را مکتب اعتدال می دانیم، باید بپذیریم که در طول تاریخ، هرگاه مسلمانان ازخط میانه ومتعادل، خارج شدند، دچاراسراف، افراط ویا کوتاهی وتفریط شده، درواقع ازصراط مستقیم و راه درست بازمانده و به بیراهه رفته اند که دراین صورت سعادت اخروی وعظمت دنیوی خویش را به مخاطره انداخته اند.
جان كلام ؛ اعتدال به عنوان عنصرتمدن سازاستراتژیک درتمامی سطوح ولایه های تمدن کامل اسلامی ازرویکردها، زیرساخت ها، مبانی، شاخص ها، مدل ها وعوامل تا مظاهر، روبناها، آثار، نتایج وفراورده های نرم افزاری و سخت افزاری آن بروز و ظهور دارد.
