نرگس رسولي: نقش و اهميت بخش حمل و نقل بر هيچ کس پوشيده نيست و همگان بر اين باروند که حمل و نقل يکي از مهم ترين اجزاي اقتصاد ملي محسوب مي شود که به دليل داشتن نقش زير بنايي تاثير فراواني بر فرايند رشد اقتصادي هر کشوري دارد. صنعت حمل و نقل دريايي نيز نقشي استراتژيک در اقتصاد جهاني داراست که با توجه به درصد بالايي از جايه جايي کالا در تجارت جهاني توسط اين صنعت مي توان ادعا کرد که ارائه خدمات کارآمد در بخش حمل و نقل دريايي از عوامل لازم و تاثير گذار در توسعه تجارت بين الملل ورسيدن به رشد اقتصادي بالاتر است. در اين ارتباط بررسي عملکرد بخش حمل و نقل دريايي و رشد اقتصادي در دوره هاي زماني مختلف در ايران نشان دهنده ميزان سهم رشد و ارزش اقتصادي اين بخش در درآمدهاي کشور و نقش محوري بخش حمل و نقل دريايي و ميزان توجه عالي مرتبه هاي بخش حمل و نقلي و اقتصادي بر اين صنعت درآمدزاست. در علم اقتصاد، مجموعه خدماتي که سبب انتقال و جابه جايي منابع توليد مي شود داراي ارزش اقتصادي است و بخشي از جريان توليد محسوب مي شود زيرا اصولا در جريان حمل و نقل به بهاي اوليه منابعي که از نقاط مازاد افزوده مي شود و چنين افزايشي نتيجه و فرايند پديده حمل و نقل است . حمل و نقل بخشي از انواع خدمات است که ميزان تقاضا براي آن به سطح تقاضاي ساير محصولات بستگي داشته و عرضه بسياري از کالاها و خدمات تاثير دارد به اين ترتيب حمل و نقل خدمتي است که ماهيت راهبردي داشته و در فرايند عمومي اقتصاد کشور به ويژه در فعاليت هاي بازرگاني داخلي، تجارت خارجي و گردشگري نقش عمده اي دارد . حمل و نقل از جمله امور زير بنايي و فرابخشي است و به عنوان حلقه اتصال صنايع مختلف کشور همواره مورد توجه بوده است. علاوه بر اين همه فعاليت هاي جامعه به نوعي تحت تاثير اين بخش است زيرا اجزاي مهم چرخه توليد- مصرف در هر اقتصاد است و امکان بهره وري مناسب صنايع و استعدادهاي جامعه و پيشرفت بسياري از طرح هاي اقتصادي را فراهم مي کند. در جهان امروز بخش حمل و نقل از جمله بخش هاي زير بنايي است که علاوه بر تحت تاثير قراردادن فرايند اقتصادي خود نيز در جريان توسعه دچار تغيير و تحول مي شود بخش حمل و نقل به عنوان پيش نياز و زيربناي توسعه نقش اساسي و کارآمد در باروري امکانات و استعدادهاي بالقوه جوامع داشته که از طريق جابه جايي بار و مسافر ، پيوند ناگسستني بين عوامل مختلف رشد و توسعه را فراهم مي آورد و از آنجايي که حمل و نقل از امور زير بنايي و يکي از اجزاي مهم چرخه توليد –مصرف است که در فرايند رشد اقتصادي تاثير پذير دارد. در واقع محصولات فعاليت هاي حمل و نقلي به خودي خود کمتر مورد تقاضا قرار مي گيرند بلکه تقاضا براي محصولات ساير فعاليت هاي اقتصادي است که موجب ايجاد تقاضا براي محصول اين رشته فعاليت مي شود از اين نظر بخش حمل و نقل ماهيت راهبردي داشته و چگونگي کارايي فعاليت ان بر ساير فعاليت هاي اقتصادي موثر بوده و در مجموع بر توليد ناخالص داخلي و رشد اقتصادي کشور تاثير بسزايي دارد. صنعت حمل و نقل به چهار زير بخش جاده اي ، ريلي ، دريايي و هوايي تقسيم مي شود که با گسترش فعاليت‌هاي گوناگون دريايي افزايش حجم مبادلات بازرگاني بين کشورها اهميت حمل و نقل کالا توسط کشتي بيش از پيش جلوه گر شده است به شکلي که سهم زيادي از ارزش افزوده بخش حمل و نقل متعلق به فعاليت هاي جابه جايي کالا از طريق درياست. صنعت حمل و نقل دريايي در تمام جهان نقشي استراتژيک دارد با توجه به درصد بالايي از جابه جايي کالا در تجارت جهاني توسط اين صنعت مي توان ادعا کرد که ارائه خدمات کارآمد در حمل و نقل دريايي از عوامل تاثير گذار در توسعه تجارت بين الملل و ابزار اصلي تامين نيازهاي گوناگون فعالان اقتصادي است. دلايل وجودي ارزش حمل و نقل دريايي در مقايسه با ساير وسايل حمل و نقل شامل قيمت ارزان حمل و نقل کالا، حجم و وزن زياد کالاست و اهميت کشتيراني را در حمل و نقل کالا بيش از پيش آشکار مي سازد. همگام با رشد پايدار توليد و تجارت جهاني و همچنين تغييرات بنيادي دربازرگاني ملي که با تمايل به توسعه صادرات غير نفتي شکوفا شده، اهميت حمل و نقل دريايي به عنوان زير ساخت عمده تجارت و بازرگاني ضرورت مي يابد. توسعه حمل و نقل دريايي مي تواند به رشد اقتصادي منجر شود اما پرسشي اساسي اين است که آيا رشد يا رکود اقتصادي نيز بر حمل و نقل دريايي اثر گذار است يا خير؟ به عبارتي ايا يک رابطه دو طرفه بين اين دو متغير وجود دارد يا خير ؟ در ادبيات اقتصادي رشد اقتصادي همواره منافع و اهميت زير بنايي بخش حمل و نقل مورد توجه قرار داشته است مخارج سرمايه گذاري در بخش حمل و نقل به عنوان محرکي از طرف تقاضا به رشد اقتصادي منجر مي شود . سرمايه گذاري زير بنايي در حمل و نقل و بهبود در ارائه خدمات به کاهش هزينه ها و افزايش دسترسي به فعالان بازارهاي متنوع نظير عرضه کنندگان نهاده ها ، نيروي کار و تقاضا کنندگان کالاها منجر شده که به تبع آن توسعه بازار را به دنبال خواهد داشت. در اين رابطه همچنين فرصت ها براي صادرات و واردات کالاها افزايش مي يابد زيرا توسعه صادرات، به سطوح بالاتر توليد منجر شده و امکان بهبود کارايي را فراهم مي سازد. اين دو موضوع از طريق تجديد ساختار اقتصادي و همچنين بهبود در فرايندهاي يادگيري توليد که کاهش هزينه هاي توليد و افزايش بهره وري را فراهم مي سازد، امکان پذير مي شود. ضمن آن که هزينه هاي حمل و نقل کمتر و دسترسي آسان و گسترده به بازارها عوامل توليد را فراهم مي سازد اين امر موجب مي شود تا بنگاه هاي توليدي عوامل توليد را از ناحيه هاي وسيع تر و توليدي عوامل توليد را از ناحيه هاي وسيع تر و با خصوصيات بالاتري مورد استفاده قرار دهند. با اين حال و با توجه به اظهار نظرات کارشناسي و همچنين آمارهاي موجود به دليل تراکم بازار، برخي از اثرات بازخور همراه با گسترش توليد احتمالا ممکن است اثرات اوليه شديد و مثبت بهبود حمل و نقل را تعديل کند از آنجايي که توسعه توليد ناشي از توسعه بازار، تقاضا براي نيروي کار و زمين دستمزدها و اجاره ها را افزايش مي دهد و به جابه جايي بخشي از کاهش هزينه هاي اوليه و منافع در رقابت پذيري منجر مي شود بنابراين اگر افزايش دستمزدها دائمي باشد در نهايت به مهاجرت عوامل منجرخواهد شد از طرفي پيشرفت و بهبود در حمل و نقل اثرات متوالي اقتصادي و بازخوردي را دربرخي از تعاملات بازاري منجر مي شود به طور کلي دو نتيجه بارز بهبود درزير ساخت حمل و نقل و افزايش بهره وري و رشد اقتصادي است . بررسي هاي مختلف بر روي نقش توسعه حمل و نقلي در رشد اقتصادي نشان مي دهد که بخش حمل ونقل اثر مثبتي بر رشد اقتصادي دارد اما اين اثر مثبت ضعيف است که بيانگر توسعه نيافتگي بخش حمل و نقل است. بررسي آمارهاي موجود از روند سرمايه گذاري هاي انجام شده در ساخت زير سازي هاي اقتصادي در بخش حمل و نقل در طي سالهاي مختلف نشان مي دهد که سرمايه گذاري در اين زير ساخت اثر مثبت و معنا داري در بلند مدت و کوتاه مدت بر رشد اقتصادي دارد . با توجه به نقش و اهميت قابل توجه حمل و نقل دريايي و همچنين خطوط کشتيراني يا حمل کالاها از طريق راههاي آبي که سهم عمده اي در جابه جايي کالا دارند به طوري که حمل کالا توسط کشتيراني ها بيشترين رقم را در حمل و نقل به خود اختصاص داده است. از گذشته بسيار دور و قرن ها پيش بهره برداري از خدمات حمل و نقل دريايي مورد توجه قرار گرفته و فعاليت تجاري را اقتصادي تر کرده است با گذشت زمان و پيشرفت فناوري صنايع دريايي قوت گرفته و فعاليت هاي بيشتري را عهده دار شده اند. بايد توجه داشت که حمل و نقل دريايي شاخه اي از بخش حمل و نقل است که در توسعه تجارت خارجي کشورها نقش مهمي را ايفا مي کند اين شاخه از حمل و نقل به واسطه داشتن مزيت هايي از جمله هزينه پايين حمل کالا پرداخت وجه در مقابل اسناد معتبر و سرعت عمل در رساندن کالا از توليد کننده به مبادي ورودي کشور از مناسب ترين روش هاي حمل ونقل به شمار مي رود. با توجه به آمارها و تجارب مختلف در زمينه رشد اقتصادي و بخش حمل و نقل نشان مي دهد که حمل و نقل يکي از مهم ترين بخش هاي اقتصاد ي هر کشور است و خدمتي است که ماهيت راهبردي داشته و در فرايند عمومي اقتصاد کشور به ويژه در فعاليت هاي بازرگاني داخلي و تجارت خارجي و گردشگري نقش عمده اي دارد که اين بخش نيز بر رشد اقتصادي موثر و از آن تاثير مي پذيرد. در واقع محصولات فعاليت هاي حمل و نقلي به خودي خود کمتر مورد تقاضا قرار مي گيرند، بلکه تقاضا براي محصولات ساير فعاليت هاي اقتصادي است که موجب ايجاد تقاضا براي محصول اين رشته فعاليت مي شود از اين نظر بخش حمل و نقل ماهيت راهبردي داشته و چگونگي کارايي فعاليت آن بر ساير فعاليت هاي اقتصادي موثر بوده و در مجموع بر توليد ناخالص داخلي ورشد اقتصادي کشور تاثير بسزايي دارد. حمل و نقل دريايي از ميان زير بخش هاي مختلف صنعت حمل و نقل يکي از تاثير گذارترين بخش ها بر رشد اقتصادي است زيرا امروزه بخش عمده حمل و نقل در سطح اقتصاد جهاني از طريق دريا انجام مي شود و به عبارتي حمل و نقل دريايي عامل مهمي براي توسعه تجارت است همچنين بر اساس تئوري هاي اقتصادي توسعه اقتصادي نيز مي تواند بر رشد حمل و نقل دريايي اثرگذار باشد . تاثير گذاري رشد اقتصادي از توسعه حمل و نقل منطبق بر تئوري هاي اقتصادي است ولي نبود رابطه از توسعه اقتصادي به رشد حمل و نقل دريايي بيانگر آن است که مسئولان و مديران اقتصادي کشور به اهميت فراوان صنعت حمل و نقل دريايي در اقتصاد کشور بي توجه بوده و با وجود رشد اقتصادي نيز سرمايه گذاري هاي لازم را در اين بخش انجام نداده اند و در کشورمان روابط بين رشد اقتصادي و حمل و نقل دريايي به معني واقعي آن در ساير کشورهاي که از اين نعمت بهره مند هستند وجود ندارد و رسيدن به اهداف بلند مدت و رشد اقتصادي مدنظر در برنامه هاي توسعه اي و حتي چشم انداز 20 ساله نظام با توجه و ايجاد زيرساختها و زمينه هاي رشد بخش هاي حمل و نقلي امکان پذير خواهد بود که متاسفانه تا کنون نتوانسته ايم جايگاه و همچنين نقش و درآمد مناسبي را از اين بخش اقتصادي به دست گيريم که اين امر با توجه به داشتن بيش از 5800 متر مرز آبي و موقعيت استراتژيک ايران در منطقه و خاورميانه جاي بسي تعجب و افسوس دارد.