سالها پیش فرد هالیدي ضمن اشاره به منازعـه و رقابـت میـان سـه کـشور قدرتمند منطقه یعنی ایران، عربستان و عراق شش حوزه تنشزا را در این منطقه با محوریت این سه کشور مورد شناسایی قرار داد که عبارتند از: قلمرویی، اقلیتهاي مذهبی و نژادي، نفت، مسابقه تسلیحاتی، منازعه در حوزه سیاست خارجی و مداخله در امور داخلی یکدیگر . امـا سـقوط صـدام، بـا خارج کردن عراق از رقابت با ایران و عربستان، موجب شد تا رقابت میان ایـران و عربـستان به اصلی ترین منازعه و رقابت منطقه تبدیل شود.
روابط این دو کشور در طول تاریخ همواره روندي سینوسی و متغیر داشته و با حاکم بودن بازي با حاصل جمع صفر افزایش قدرت هر یک از این دو بازیگر منطقهاي به عنوان تهدیدي علیه دیگري تلقی می‌شود.
هر چند در دوره‌هایی جمهوري اسلامی ایران سیاست تنشزدایی را در پیش گرفت، ولی تضادهاي این دو کشور مسئلهاي نبود که به راحتی بتوان از آن عبور کرد، چرا که اگر تضادهاي سیاسی کشورها از حوزه ژئوپلتیکی به عرصه ایدئولوژیک تسري پیدا کند در آن شرایط سازوکارهاي مبتنی بر تنشزدایی از موفقیت و اثربخشی چندانی برخوردار نخواهد بود. عربستان سعودي همواره محوریت اصلی سازماندهی نیروهایی را عهده دار بوده است که علیه دولت سوریه، عراق، حزب االله در لبنان و شیعیان منطقه ایفاي نقش می کنند که به این لیست، مداخله گری عربستان در بحرین و یمن را نیز باید افزود. رقابتهاي ایدئولوژیک و ژئوپلتیک ایران و عربستان سعودي در عراق، لبنان، منطقه خلیج فـارس و در قبـال تحولات چند سال اخیر بحرین، یمن و نیز مواجه غیر مستقیم آنها در سوریه و همراهی عربستان با سیاست‌های فشار حداکثری ترامپ علیه ایران تجلی حاکم شـدن یک الگـوي تعارضـی است. تا جایی که برخی پژوهشگران از آن با عنوان جنگ سرد منطقهاي نام برده‌اند.
ایران طی سالهای گذشته علاوه بر پیش گرفتن سیاست تنش زدایی در یک دوره حتی پیشنهاد دهنده گفتگوهای صلحی همچون «هرمز» هم بوده که هر بار با مخالفت سعودی‌ها مواجه شده. اما در شرایط فعلی اوضاع تغییر کرده و سعودی‌ها خود خواهان گفتگو با ایرانند. حضور شش ساله سعودی ها در یمن و شکست‌های پی در پی از فقیر ترین کشور منطقه با وجود هزینه میلیاردها دلار از سوی عربستان عملا شکستی اعلام نشده از سوی پر مدعا ترین رژیم منطقه است. در جنگ یمن هر روز یمنی ها مراکزی را در عربستان به ویژه در تاسیسات نفتی، فرودگاه ها و پایگاه های نظامی آن هدف قرار می دهند. هزینه های نظامی هنگفت سعودی ها برای خرید سلاح نتوانسته است سپری را در برابر حمله یمنی ها برای ریاض ایجاد کند. پس از راهیابی بایدن به کاخ سفید هم اوضاع برای عربستان در مقایسه با دوران «ترامپ» رییس جمهوری سابق آمریکا تغییر کرد. در دوره بایدن ائتلاف حمله به یمن به سردمداری عربستان ضعیف تر و آمریکا با هدف دوشیدن بیشتر سعودی ها خواستار تعلیق قرار دادهای تسلیحاتی آمریکا با عربستان، گشایش پرونده قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار منتقد سعودی و پرونده های حقوق بشری شده و این مسایل به شدت سعودی ها را ناامید کرده است.
پیش‌روی‌های انصارالله در مأرب و حملات جدی پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان حاکمان سعودی را وادار به پذیرش رویکردهای دیپلماتیک برای پایان نبرد کرده و مذاکرات با ایران را کلید زده است.گرفتاری در باتلاق یمن راهی جز این برای عربستان باقی نگذاشته است. از سوی دیگر ابزراهایی همچون ایران هراسی هم دیگر اثر خود را از دست داده و از سویی ترکیه به دنبال این است که در مناطق حضور عربستان به ویژه در لیبی و یمن حضور داشته باشد و دشمنان یمن از جمله قطر را به سوی خود بکشاند. این موضوع خلاء خطرناکی را در ائتلاف بندی های منطقه ای ایجاد خواهد کرد. با توجه به این مسائل، عربستان تلاش می کند از طریق مذاکره با ایران به مجموعه ای از اهداف برسد که بیشتر آنها با مسائل و مشکلات امنیتی این کشور در ارتباط هستند. این کشور با این اقدام می خواهد در شرایط ناامن منطقه ای، مانع از ایجاد خلاء در سیستم امنیتی خود بشود. جدای از تأیید و تکذیب ها پیرامون این رخداد، بیشک مذاکرات طرف های جنگ سرد منطقه ای یعنی ایران و عربستان با میانجیگری بغداد برای اولین بار و پس از قطع طولانی مدت ارتباط و در شرایطی که روابط سیاسی دو کشور سال‌هاست با بن‌بست روبرو شده، با دشواری پیش خواهد رفت. و نمی توان منتظر نتایج سریع بود. اما خروجی آن می تواند پایانی باشد بر جنگ سرد منطقه‌ای.
نویسنده: دکتر معین ضابطی
