جعبه سیاه تئوری CCA درباره ویروس کووید ۱۹ چه میگوید؟ یکی از سوالاتی که میتوان درباره پاندومی ویروس کووید ۱۹ نگاشت این است که چرا ویروس کووید ۱۹ که یک مسئله زیست شناختی و در حوزه علوم پزشکی بوده در ظرف کمتر از شش ماه به یک مسئله جهانی تبدیل شده است؟
تئوری مکعب مفهومی کُنش (CCA Theory: the Conceptual Cube of Action) میگوید: ویروس کووید ۱۹ یک مسئله پیچیده چند وجهی و مرکب، ویروسی ناشناخته و مرموز، دارای رمزگان و پیامی جهانی است. جعبه سیاه تئوری CCA مفروض میدارد که ویروس کووید ۱۹، یکی از پروژههای جهانی سازی دارای اهدافی جهانی است. اکنون سوالاتی نظیر این پرسیده میشود؛ آیا این پروژه به دنبال خروج از بن بست بحران نظام سرمایهداری در حوزه اقتصادی است؟ آیا این پروژه به لحاظ سیاسی یک پیچ تاریخی برای جابجایی قدرت از غرب (به طور ویژه ایالات متحده آمریکا) به شرق (چین) است؟
آیا این پروژه به لحاظ فرهنگی، چرخش به سوی فرهنگ واحد جهانی و حذف تنوعهای فرهنگی یا منشاء شکل گیری قطبیتهای نظامهای فرهنگی است؟ یا اینکه به لحاظ معرفتشناسی و هستیشناختی، این ویروس، نقطة عطف ساخت ویروسهایی با رمزگان و کدهای متفاوت در علوم دیگر خواهد بود؟ مثلاً گسترش ویروس فکری مشابه افراطگرایی داعش و تهدیدات امنیتی آن در سطح جهان، پیامد نوعی از آینده مبهم جهان است.
ساخت، پرورش و توسعه کووید ۱۹ یکی از پروژههای جهانی سازی در علوم پزشکی مفروض است، چرا که در مدت کوتاه کمتر از شش ماه به یک مسئله جهانی تبدیل شده است.
این پروژه مشابه تئوری دهکده جهانی مارشال مک لوهان (۱۹۶۸) یکی از اشکال نظریههای جهانیسازی در علوم دیگر ( رسانه ) بوده است.
یکی از دلایلی که میتوان در پروژه جهانی سازی کووید ۱۹، مفروض دانست، تبیین بحران نظام سرمایهداری و خروج از بن بست این بحران در سطح جهانی به عنوان جعبه سیاه مکعب مفهومی در علوم اقتصادی است.
در حوزه اقتصاد جهانی تحت سیطره نظام سرمایهداری، بحران سرمایهداری در آثار نظریه پردازان برجسته پیشبینی گردیده است. مارکس(۱۸۶۷) در اثر خود «جلد اول سرمایه»، بحران و فروپاشی نظام سرمایهداری را در سطح جهانی پیشبینی کرده است.
گرچه لیبرالیستهای اقتصادی وفادار به اندیشه بازار آزاد آدام اسمیت (۱۷۷۶) در اثر «تحقیقی پیرامون ماهیت و اسباب ثروت ملل»، توانستند بحران نظام سرمایهداری (رکود، تورم و رکود تورمی)، را به تعویق بیندازند. مکاتب فکری لیبرالیستهای مؤثر در تاریخ اندیشههای اقتصادی نیمه اول قرن بیستم نظیر طرح «نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول» جان مینارد کینزی (۱۹۳۶) برای درمان کسادی بزرگ ناشی از دهههای ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ و در نیمه دوم همین قرن، نظریه اصالت پول میلتون فریدمن (۱۹۵۶، ۱۹۶۸) در درمان رکود تورمی ۱۹۷۰، بحران نظام سرمایهداری را به تعویق انداختند. اما در مقابل، نظریه وابستگی آندره گوندر فرانک (۱۹۶۷) در اثر «سرمایه و توسعه نیافتگی»، نظریه نوین جهانی امانوئل والرشتاین (۱۹۹۹) در اثر «پایان جهان؛ آنگونه که آن را میشناسیم» و در ادامه نسل متأخر آن، جامعه شناس پست مدرن دیوید هاروی (۲۰۱۴) در اثر «هفده تضاد و پایان سرمایه داری»، بحران نظام سرمایه داری را در سطح جهانی ناشی از چالشهای انباشت و اشباع سرمایه و تولید فضای مصنوع، اجتناب ناپذیر میدانند.
گرچه برای خروج از بحران نظام سرمایهداری، پروژههای مختلف جهانی سازی را از نو باید نگاشت. در این چارچوب، احتمالاً گسترش کووید ۱۹، در سطح جهانی کمتر از شش ماه، یکی از ویژگیهای پروژههای جهانی سازی برای خروج از بن بست بحران نظام سرمایهداری با پیامدهای منفی در اشکال مختلف حوزههای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی خواهد بود. با این توصیف میتوان بخشی از کارکردهای کووید ۱ را به شرح زیر نگاشت.
احتمالاً از منظر جامعه شناختی، میتوان برخی از آثار مثبت و منفی ویروس کووید ۱۹ را در سطح جامعه جهانی به لحاظ کارکردهای اجتماعی، در اشکال زیر تبیین کرد.
کارکردهای کووید ۱ آثار مثبت آثار منفی، کارکردهای آشکار حفظ بهداشت و محیط زیست، توجه به سلامت جسمانی، فاصله گذاری اجتماعی، افزایش اضطراب زندگی، کارکردهای پنهان خروج از بن بست بحران نظام سرمایهداری و زایش جهانی نو،از هم گسیختگی اجتماعی و سست کردن نظامات ارزشی.
اکنون این سوال را میتوان به شیوه دیگر طرح کرد؛
آیا پاندومی کووید ۱۹، تفکر تک بُعدی روحیه غالب نظام سرمایهداری سطح جهانی را به چالش فراخوانده است؟
آیا این پدیده میخواهد که جهانی نو و نظم نوین جهانی را بر پایه اصل تنازع بقا داروینیستی بنا نهد؟ یا به مرور بر بی نظمیها و آنتروپی جهانی در زندگی آینده انسانی میافزاید؟
ساخت و پرورش و توسعه کووید ۱۹ در سطح جهانی، دارای کد و رمزی است که همه علوم باید بتوانند در کنار یکدیگر مبتنی بر منطق و روش ترکیبی به کشف و درکی از راز آینده پروژه جهانیسازی، رمزگشایی نمایند. این رموز در علوم پزشکی و ژنتیک، فلسفه، زبانشناسی، جمعیت شناسی، اقتصاد، روانشناسی و ... چه پیامی برای انسان قرن ۲۱ و پیامدهای آن برای آینده جهان دارد؟ در نهایت در جهان پس از کرونا و ویروس کووید ۱۹، جعبه سیاه مکعب مفهومی کووید ۱۹ در علوم مختلف، از منظر ویروسشناسی و علم ژنتیک، از منظر جامعه شناسی، هستی شناسی فلسفی، زبانشناسی، عصب شناسی، رفتارشناسی، علوم سیاسی و روابط بینالملل و ... چه معنا و دلالتها و کارکردهایی در سطح جهانی متصور است؟ جعبه سیاه تئوری CCA چنین مفروض میدارد که ویروس کووید ۱۹، تخصصی شدن علوم مختلف را در قرن ۲۱ به چالش فراخوانده و اکنون وقت آن رسیده که جامعه علمی با منطق ترکیبی و روشی آمیخته در علوم تخصصی به آن پاسخ دهند.
نویسنده: حسن کلاکی