رئیس جمهوری اسلامی ایران امروز در سفری رسمی به دعوت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به مسکو می‌رود. این سفر در حالی در چارچوب دیپلماسی منطقه محور و عملگرایانه صورت می‌گیرد که نگاهی به مناسبات دو کشور و نیز شرایط منطقه و جهان الزام توسعه هر چه بیشتر روابط و رایزنی‌های طرفین را آشکار تر می‌سازد. این حقیقتی انکار ناپذیر است که شرایط منطقه طی دو سال گذشته با دگرگونی‌های بسیاری همراه شده است که خروج ناتو از افغانستان، جنگ اوکراین، تحولات اخیر غزه، بحران در قفقاز که غرب به آن دامن می زند، توسعه اتحادیه های منطقه‌ای همچون شانگهای در کنار اتحادیه‌های جهانی همچون بریکس که در قالب تعاملات جنوب جنوب صورت می‌گیرد ضرورت این همگرایی را بیش از پیش الزام آور می سازد. در این میان نگاهی به روابط ایران و روسیه نشانگر عزم و اراده طرفین برای توسعه روابط از جمله در حوزه اقتصادی است چنانکه طبق توافق روسها چهل میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز ایران صورت خواهند داد در عین آنکه مراودات تجاری دو کشور نیز بر اساس ارزهای ملی اجرایی می شود. مبادلات تجاری تهران – مسکو که در سال ۲۰۲۲ به حدود پنج میلیارد دلار رسیده بود، در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۳ نیز افزایش ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد.
در سال ۲۰۲۳ تا به امروز از قوای مجریه، مقننه و قضائیه جمهوری اسلامی ایران و متقابلا از نهادهای متناظر روس، رفت و آمدهای هیأت‌های مختلف ثبت شده است که گویای حرکت دو کشور در مسیر ترسیم شده از سوی رهبران در زمینه ارتقای روابط به مناسبات راهبردی است.بیانیه مشترک جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در زمینه شیوه‌های مقابله و پیامدهای اقدامات قهرآمیز یکجانبه، که سه شنبه توسط حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف وزیران امور خارجه دو کشور در مسکو امضا شد گواهی بر این همگرایی همه جانبه است.
حقیقت آن است که هر چند روسیه تلاش نمود تا روابطی نزدیک با غرب را اجرایی سازد اما در نهایت جنگ اوکراین غیر اجرایی بودن این سیاست را اثبات کرد ایران نیز در قالب برجام نزدیکی بیشتر به غرب را در پیش گرفت اما نهایت برجام نشان داد که غرب همچنان در توهم یکجانبه گرایی و استعمار و سلطه گری است و هیچ مراوده برابری را پذیرا نمی‌باشد. بر این اساس دو کشور در کنار چین، آفریقای جنوبی، برزیل، هند به عنوان اعضای بریکس گرایش به همگرایی بیشتر را برای تحقق نظم نوین جهانی در پیش گرفته اند در حالی که در تحولی قابل توجه کشورهای عربی که زمانی متحد آمریکا بوده‌اند نیز در حال پیوستن به این جمع هستند که استقبال گرم دیروز امارات و عربستان از پوتین و نیز تاکید آنها بر روابط گسترده با چین نمودی از این حقیقت است.
نکته قابل توجه آنکه ارتقای روابط میان کشورها صرفا معطوف به دستگاه دیپلماسی و اجرایی نمی‌باشد بلکه نیازمند اقداماتی از سوی قوه مقننه است چنانکه در چارچوب توسعه روابط ایران و روسیه، دوشنبه ۱۳ آذرماه، لایحه ای پس از دو سال در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که به همکاری فرهنگی با روسیه اشاره داشت.
ناگفته نماند که روابط میان دو کشور برای طرف روسی نیز دارای اهمیت بسیار می‌باشد چنانکه سرگئی لاوروف در دیدار امیرعبداللهیان عنوان می‌کند که همکاری‌های دوجانبه ایران و روسیه در تمام عرصه‌های کلیدی رو به پیشرفت است و رؤسای جمهور دو کشور به طور مرتب در تماس‌های تلفنی با یکدیگر در ارتباط هستند.لاوروف همچنین با اشاره به حضور سران ایران و روسیه در مراسم امضای سند احداث خط ریلی راهبردی رشت - آستارا که اردیبهشت امسال به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، بار دیگر بر توجه ویژه مسکو به پروژه کریدور حمل و نقل شمال-جنوب و همکاری دو کشور در زمینه انرژی تاکید کرد.
این تاکیدات از سوی مقامات دو کشور در حالی صورت می‌گیرد که برای ماه‌های آینده، برداشتن گام‌های تکمیلی برای نهایی کردن و امضای معاهده جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور و امضای موافقتنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که روسیه از اعضای کلیدی آن است، در دستور کار دو کشور است.
نکته پایانی آنکه تحولات منطقه نیز از مولفه‌های تاثیرگذار در روابط طرفین است چنانکه رخدادهای اخیر در فلسطین پس از عملیات طوفان الاقصی، نزدیکی اقدامات دیپلماتیک تهران و مسکو را برای توقف جنایات صهیونیست‌ها در غزه و کرانه باختری را در پی داشت. در همین حال روسیه بارها جنایات صهونیست‌ها در غزه و نیز تجاوزات آنها به سوریه را محکوم و بر مشروع بودن مقاومت تاکید کرده است که بیانگر رویکرد واقع‌گرایانه روسها در قبال تحولات منطقه و جهان با محوریت نقش آفرینی گسترده‌تر مقاومت و کاهش یکجانبه گرایی غرب است.
در سال ۲۰۲۳ تا به امروز از قوای مجریه، مقننه و قضائیه جمهوری اسلامی ایران و متقابلا از نهادهای متناظر روس، رفت و آمدهای هیأت‌های مختلف ثبت شده است که گویای حرکت دو کشور در مسیر ترسیم شده از سوی رهبران در زمینه ارتقای روابط به مناسبات راهبردی است.بیانیه مشترک جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در زمینه شیوه‌های مقابله و پیامدهای اقدامات قهرآمیز یکجانبه، که سه شنبه توسط حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف وزیران امور خارجه دو کشور در مسکو امضا شد گواهی بر این همگرایی همه جانبه است.
حقیقت آن است که هر چند روسیه تلاش نمود تا روابطی نزدیک با غرب را اجرایی سازد اما در نهایت جنگ اوکراین غیر اجرایی بودن این سیاست را اثبات کرد ایران نیز در قالب برجام نزدیکی بیشتر به غرب را در پیش گرفت اما نهایت برجام نشان داد که غرب همچنان در توهم یکجانبه گرایی و استعمار و سلطه گری است و هیچ مراوده برابری را پذیرا نمی‌باشد. بر این اساس دو کشور در کنار چین، آفریقای جنوبی، برزیل، هند به عنوان اعضای بریکس گرایش به همگرایی بیشتر را برای تحقق نظم نوین جهانی در پیش گرفته اند در حالی که در تحولی قابل توجه کشورهای عربی که زمانی متحد آمریکا بوده‌اند نیز در حال پیوستن به این جمع هستند که استقبال گرم دیروز امارات و عربستان از پوتین و نیز تاکید آنها بر روابط گسترده با چین نمودی از این حقیقت است.
نکته قابل توجه آنکه ارتقای روابط میان کشورها صرفا معطوف به دستگاه دیپلماسی و اجرایی نمی‌باشد بلکه نیازمند اقداماتی از سوی قوه مقننه است چنانکه در چارچوب توسعه روابط ایران و روسیه، دوشنبه ۱۳ آذرماه، لایحه ای پس از دو سال در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که به همکاری فرهنگی با روسیه اشاره داشت.
ناگفته نماند که روابط میان دو کشور برای طرف روسی نیز دارای اهمیت بسیار می‌باشد چنانکه سرگئی لاوروف در دیدار امیرعبداللهیان عنوان می‌کند که همکاری‌های دوجانبه ایران و روسیه در تمام عرصه‌های کلیدی رو به پیشرفت است و رؤسای جمهور دو کشور به طور مرتب در تماس‌های تلفنی با یکدیگر در ارتباط هستند.لاوروف همچنین با اشاره به حضور سران ایران و روسیه در مراسم امضای سند احداث خط ریلی راهبردی رشت - آستارا که اردیبهشت امسال به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، بار دیگر بر توجه ویژه مسکو به پروژه کریدور حمل و نقل شمال-جنوب و همکاری دو کشور در زمینه انرژی تاکید کرد.
این تاکیدات از سوی مقامات دو کشور در حالی صورت می‌گیرد که برای ماه‌های آینده، برداشتن گام‌های تکمیلی برای نهایی کردن و امضای معاهده جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور و امضای موافقتنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که روسیه از اعضای کلیدی آن است، در دستور کار دو کشور است.
نکته پایانی آنکه تحولات منطقه نیز از مولفه‌های تاثیرگذار در روابط طرفین است چنانکه رخدادهای اخیر در فلسطین پس از عملیات طوفان الاقصی، نزدیکی اقدامات دیپلماتیک تهران و مسکو را برای توقف جنایات صهیونیست‌ها در غزه و کرانه باختری را در پی داشت. در همین حال روسیه بارها جنایات صهونیست‌ها در غزه و نیز تجاوزات آنها به سوریه را محکوم و بر مشروع بودن مقاومت تاکید کرده است که بیانگر رویکرد واقع‌گرایانه روسها در قبال تحولات منطقه و جهان با محوریت نقش آفرینی گسترده‌تر مقاومت و کاهش یکجانبه گرایی غرب است.
قاسم غفوری
