مقدمه
بررسیهای میدانی موید این واقعیت است که سیاستهای کلی از سوی قوای سه گانه آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. بسیار بجاست که نخبگان و اندیشمندان با عمل به رسالت تاریخی، نقطه نظرات خود را پیرامون سیاستهای کلی و نقش و کارآمدی آن در جامعه بیان کنند. گو اینکه تاکنون از سوی قوای سه گانه و مجمع تشخیص مصلحت نظام گزارش عملکرد سیاستهای کلی منتشر نشده است، بررسیهای جامعه نگر موید این حقیقت است که پس از گذشت سالها نیز اجرایی نشده است. موضوعات مورد بررسی در ارزیابی سیاستهای کلی شامل دامنه اعتبار زمانی، نامگذاری، عنوان گذاری، نسخ نوعی، تغییرات، آیین نگارش، تکراری بودن، مراجع موازی، مصوبات مزاحم، استثناپذیری، آگاهی عمومی، کاستیها، اهداف، ویژگیهای ذاتی، ویژگیهای عرضی، منابع تقنینی، استانداردهای تقنینی و منافع عمومی است. فهرست سیاستهای کلی مجمع تشخيص مصلحت نظام در خصوص سياستهاي كلي نظام از بدو تأسيس تا كنون به تفکیک هر سال که در صفحه «چالش قانون» در سال ۱۳۹۹ (هر هفته روزهای شنبه) معرفی و مورد نقد و بررسی قرار گرفت بشرح زیر است:
- مصوبات سال ۱۳۷۲: سیاستهای کلی برنامه پنج ساله دوم
- مصوبات سال ۱۳۷۷: سياستهاي كلي نظام در بخش شبكههاي اطلاع رساني رايانهاي/ سياستهاي كلي نظام در بخش انرژي/ سياستهاي كلي نظام در بخش امنيت اقتصادي
- مصوبات سال ۱۳۷۸: سياستهاي كلي برنامه پنج ساله سوم توسعه/ سياستهاي كلي نظام در بخش منابع طبيعي/ سياستهاي كلي نظام در بخش منابع آب/ سياستهاي كلي نظام در بخش معدن
- مصوبات سال ۱۳۷۹: سياستهاي كلي نظام در بخش حمل و نقل/ سياستهاي كلي نظام در بخش امنيت قضايي/ سياستهاي كلي نظام در بخش مشاركت اجتماعي
- مصوبات سال ۱۳۸۱: سياستهاي كلي نظام در بخش شهرسازي/ سياستهاي كلي نظام در بخش مسكن
- مصوبات سال ۱۳۸۲: سياستهاي كلي نظام در بخش ارتباطات مخابراتي و پستي/ سياستهاي كلي نظام در مورد برنامه چهارم توسعه/ سياستهاي كلي نظام در خصوص تشويق سرمايه گذاري
- مصوبات سال ۱۳۸۳: سياستهاي كلي نظام براي رشد و توسعه فناوري/ سياستهاي كلي نظام در خصوص اصل ۴۴ قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران/ سياستهاي كلي نظام در بخش مالي
سياستهاي كلي نظام براي رشد و توسعه علمي و تحقيقاتي كشور در بخش آموزش عالي و مراكز تحقيقاتي
- مصوبات سال ۱۳۸۴: سياستهاي كلي نظام براي پيشگيري و كاهش خطرات ناشي از سوانح طبيعي و حوادث غيرمترقبه/ سياستهاي كلي نظام در بخش كشاورزي/ سياستهاي كلي نظام در بخش صنعت/ سياستهاي كلي نظام برای حفظ شان و استقلال قضات
- مصوبات سال ۱۳۸۵: سياستهاي كلي نظام برای ترویج و تحکیم فرهنگ ایثار و جهاد و ساماندهی امور ایثارگران/ سیاستهای کلی بند « ج» اصل چهل و چهار قانون اساسي/ سیاستهای کلی نظام درخصوص مبارزه با مواد مخدر
- مصوبات سال ۱۳۸۶: سياستهاي كلي نظام اداري/ سياستهاي كلي پدافندغيرعامل كشور
- مصوبات سال ۱۳۸۷: سياستهای كلی برنامه پنجم توسعه
- مصوبات سال ۱۳۸۸: سياستهاي كلي قضايي پنج ساله
- مصوبات سال ۱۳۸۹: سیاستهای کلی نظام اداری/ سیاستهای کلی اصلاح الگوی مصرف/ سیاستهای کلی در بخش امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات
- مصوبات سال ۱۳۹۰: سیاستهای کلی نظام در اشتغال/ سیاستهای کلی آمایش سرزمین
- مصوبات سال ۱۳۹۱: سیاستهای کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی
- مصوبات سال ۱۳۹۲: سیاستهای کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور/ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی
- مصوبات سال ۱۳۹۳: سیاستهای کلی سلامت/ سیاستهای کلی جمعیت / سیاستهای کلی علم و فناوری
- مصوبات سال ۱۳۹۴: سیاستهای کلی «برنامه ششم توسعه»/ سیاستهای کلی«محیط زیست»
- مصوبات سال۱۳۹۵: سیاستهای کلی خانواده/ سیاستهای کلی انتخابات
- مصوبات سال۱۳۹۸: سیاستهای کلی نظام قانونگذاری
آسیب شناسی سیاستهای کلی نظام
- خلط سیاستهای کلی با اجرا و برنامههای اجرایی
معنای سیاست کلی در ادبیات برنامه ریزی جهان و ایران دارای مفهوم خاصی است. سیاستهای کلی راهبردهای عمده و کلانی است که از بین مسیرهای متعدد قابل دستیابی انتخاب می شوند تا بتوان در بلند مدت به کمک آنها چشم انداز و اهداف مرتبط با آن را محقق ساخت (مبانی نظری و مستندات برنامه چهارم توسعه، جلد دوم، صفحه ۸۶۷ و نظام برنامه ریزی برنامه پنجم توسعه، ۱۳۸۷). سیاستهای کلی مجموعه ای از جهت گیریها و راهبردهای کلان نظام برای تحقق آرمانها و اهداف قانون اساسی در دوره زمانی مشخص می باشند (گزارش کارگروه مشترک برنامه پنجم توسعه، ۱۳۸۷). در مواردی از سیاستهای کلی، موضوع سیاستهای کلی با برنامههای اجرایی و اقدامات عملی خلط شده است.
- خلط سیاستهای کلی با آرمانها
آرمانها اهداف بزرگ و گسترده ای هستند که شرکت در پی تحقق بخشیدن به آنهاست و بهتر است کلی و حتی گاهی خلاصه باشد (برنامه ریزی استراتژیک کیفیت جامع، رسول محمدعلی پور). هدفهای آرمانی برگرفته از تصویر مطلوب چشم انداز بلندمدت کشور است، بیان انتظارات و مقاصدی دست یافتنی است که تحقق آن در گرو وفاق عمومی، اراده ملی و تلاش خستگی ناپذیر رهبران جامعه و آحاد مردم خواهد بود (مبانی نظری و مستندات برنامه چهارم توسعه، جلد دوم، صفحه ۸۶۷). در مواردی از سیاستهای کلی با آرمانها خلط شده است.
- خلط سیاستهای کلی با ارزشها
ارزشها بیانگر اعتقاد راسخ نسبت به اعمال، حالات و رفتارهایی هستند که از لحاظ شخصی یا اجتماعی نسبت به اعمال، حالات و رفتارهای مخالف، برتر و ارجخ شناخته می شوند (مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته، احمد ورزشکار، ۱۳۸۹). ارزشها نوعی باورند و اینگونه تعریف شده اند باورهایی که بر اساس آن مشخص می شود چه چیزی مطلوب است و چه چیزی نامطلوب (ارزشهای اجتماعی و تاثیر آن بر منابع اقتصادی، حمید سادسی). در مواردی از سیاستهای کلی با ارزشها خلط شده است. کارایی ارزشها در ادبیات برنامه ریزی اجتماعی با سیاستهای کلی دارای تفاوتهای اساسی است.
- خلط سیاستهای کلی با اهداف
هدف عبارت است از غایت خواستههای جامعه اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که منبعث از نظام ارزشهای