ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران در سفری رسمی به دعوت همتای تاجیکستانی خود به این کشور سفر کرده است. این سفر در شرایطی صورت گرفته است که محور سیاست خارجی دولت سیزدهم را توسعه روابط با همسایگان تشکیل می‌دهد که تاکنون نیز اقدامات گسترده‌ای در تحقق روابط با پانزده همسایه انجام شده است. در باب روابط ایران و تاجیکستان نیز می‌توان گفت که از زمان برقراری روابط سیاسی دو کشور، تاکنون روسای جمهوری اسلامی ایران ۱۴ بار و رئیس جمهور تاجیکستان ۱۸ بار به جمهوری اسلامی ایران سفر کرده‌اند که آخرین بار آن در خردادماه ۱۴۰۱ انجام شد که توافقات بسیاری را به همراه داشت. یکی از مهمترین ابعاد روابط دو کشور در حوزه اقتصادی است چنانکه تاکنون بیش از ۲۰۰ سند مهم همکاری بین طرفین در زمینه‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی، دفاعی و فرهنگ به امضاء رسیده است.
نکته مهم آنکه پیوندهای فرهنگی،تاریخی و زبانی مولفه‌ای مهم در توسعه مناسبات دو کشور است بگونه‌ای که حوزه ادبیات توانسته نقشی فعال در روابط دو کشور داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تاجیکستان در چارچوب سازمان‌های منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و سازمان همکاری شانگهای همکاری خوبی دارند و از مواضع یکدیگر در این سازمان‌ها پشتیبانی می‌کنند که نمونه آن حمایت دولت تاجیکستان از درخواست عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای که منجر به تصویب این درخواست و شروع فرآیند عضویت در این سازمان در بیست و یکمین اجلاس شورای سران شانگهای در شهریور ماه ۱۴۰۰ در شهر دوشنبه شد.
همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های انرژی آبی، حمل‌ونقل و راه‌سازی، تونل‌سازی، تجارت، از جمله اجرای پروژه ساخت نیروگاه برق آبی «سنگتوده-۲» را می‌توان یکی از زمینه‌های مهم همکاری دو کشور درعرصه انرژی و روابط اقتصادی دو کشور عنوان کرد. تاکید بر توسعه مناسبات اقتصادی دو کشور چنان است که در سفر اخیر نیز مقامات عالی‌رتبه ایران و تاجیکستان در حضور روسای جمهور ۱۸ سند و تفاهمنامه همکاری امضا کردند.یادداشت تفاهم نقشه راه همکاری‌های تجاری و اقتصادی بلندمدت برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰، لغو رویداد، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، حمل و نقل و ترانزیت، مدیریت بحران، ایجاد منطقه آزاد مشترک، فرهنگ و هنر، آموزش عالی، تحقیقات فناوری و نوآوری، خدمات پستی، امور ورزشی و خواهر خوانندگی میان شهرهای یزد و خجند تاجیکستان از جمله اسناد و تفاهم‌نامه‌های همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان بود که توسط مقامات دو کشور به امضا رسید.
نکته مهم دیگر آنکه ایران و تاجیکستان در کنار مسائل اقتصادی و سیاسی با چند مولفه مهم دیگر جهت توسعه روابط روبرو هستند. نخست آنکه دو کشور از همسایگان افغانستان هستند و هر تحولی در این کشور بر امنیت ملی طرفین تاثیرگذار خواهد بود. هر چند که آمریکا و ناتو افغانستان را ترک کرده‌اند اما همچنان سیاست بحران سازی با گرسنه نگاه داشتن مردم این کشور و حمایت از تروریسم را اجرا می‌کنند که از پیامدهای آن نیز سیل جدید آوارگان است. در این شرایط هماهنگی میان تهران- دوشنبه در قبال تحولات افغانستان امری ضروری می‌نماید. دوم آنکه سیاست‌های آمریکا و ناتو نشان می‌دهد که آنها در لوای جنگ اوکراین و مقابله با روسیه به دنبال ناامن سازی و نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز هستند. رویکردی که با توجه به سوابق غرب در سایر نقاط جهان بیانگر طراحی آنها برای برهم زدن امنیت و روابط میان کشورهی منطقه است لذا همگرایی و رویکرد واحد در برابر این تحرکات امری ضروری برای آینده منطقه است.
با توجه به آنچه ذکر شد می توان گفت که سفر رئیسی به تاجیکستان بعد جدیدی از دیپلماسی فعال و نتیجه محور دولت سیزدهم با محوریت همگرایی با کشورهای منطقه است که می‌تواند زمینه ساز دستاوردهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی بسیاری برای کشور و منطقه باشد. این روابط قطعا تاثیرات و کارکردهای بسیاری در خنثی سازی تحریم‌ها خواهد داشت بویژه اینکه روابط مذکور از طریق ترانزیت و زمینی صورت می‌گیرد که عملا تحریم پذیر نمی‌باشد. به هر تقدیر رویکرد تعاملی میان همسایگان گزینه‌ای است که بسیاری از کشورهای منطقه به آن توجه کرده و برآنند تا ضمن رفع سوء تفاهمات گسترش و توسعه روابط همه جانبه را رقم زنند.
نکته مهم آنکه پیوندهای فرهنگی،تاریخی و زبانی مولفه‌ای مهم در توسعه مناسبات دو کشور است بگونه‌ای که حوزه ادبیات توانسته نقشی فعال در روابط دو کشور داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تاجیکستان در چارچوب سازمان‌های منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و سازمان همکاری شانگهای همکاری خوبی دارند و از مواضع یکدیگر در این سازمان‌ها پشتیبانی می‌کنند که نمونه آن حمایت دولت تاجیکستان از درخواست عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای که منجر به تصویب این درخواست و شروع فرآیند عضویت در این سازمان در بیست و یکمین اجلاس شورای سران شانگهای در شهریور ماه ۱۴۰۰ در شهر دوشنبه شد.
همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های انرژی آبی، حمل‌ونقل و راه‌سازی، تونل‌سازی، تجارت، از جمله اجرای پروژه ساخت نیروگاه برق آبی «سنگتوده-۲» را می‌توان یکی از زمینه‌های مهم همکاری دو کشور درعرصه انرژی و روابط اقتصادی دو کشور عنوان کرد. تاکید بر توسعه مناسبات اقتصادی دو کشور چنان است که در سفر اخیر نیز مقامات عالی‌رتبه ایران و تاجیکستان در حضور روسای جمهور ۱۸ سند و تفاهمنامه همکاری امضا کردند.یادداشت تفاهم نقشه راه همکاری‌های تجاری و اقتصادی بلندمدت برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰، لغو رویداد، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، حمل و نقل و ترانزیت، مدیریت بحران، ایجاد منطقه آزاد مشترک، فرهنگ و هنر، آموزش عالی، تحقیقات فناوری و نوآوری، خدمات پستی، امور ورزشی و خواهر خوانندگی میان شهرهای یزد و خجند تاجیکستان از جمله اسناد و تفاهم‌نامه‌های همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان بود که توسط مقامات دو کشور به امضا رسید.
نکته مهم دیگر آنکه ایران و تاجیکستان در کنار مسائل اقتصادی و سیاسی با چند مولفه مهم دیگر جهت توسعه روابط روبرو هستند. نخست آنکه دو کشور از همسایگان افغانستان هستند و هر تحولی در این کشور بر امنیت ملی طرفین تاثیرگذار خواهد بود. هر چند که آمریکا و ناتو افغانستان را ترک کرده‌اند اما همچنان سیاست بحران سازی با گرسنه نگاه داشتن مردم این کشور و حمایت از تروریسم را اجرا می‌کنند که از پیامدهای آن نیز سیل جدید آوارگان است. در این شرایط هماهنگی میان تهران- دوشنبه در قبال تحولات افغانستان امری ضروری می‌نماید. دوم آنکه سیاست‌های آمریکا و ناتو نشان می‌دهد که آنها در لوای جنگ اوکراین و مقابله با روسیه به دنبال ناامن سازی و نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز هستند. رویکردی که با توجه به سوابق غرب در سایر نقاط جهان بیانگر طراحی آنها برای برهم زدن امنیت و روابط میان کشورهی منطقه است لذا همگرایی و رویکرد واحد در برابر این تحرکات امری ضروری برای آینده منطقه است.
با توجه به آنچه ذکر شد می توان گفت که سفر رئیسی به تاجیکستان بعد جدیدی از دیپلماسی فعال و نتیجه محور دولت سیزدهم با محوریت همگرایی با کشورهای منطقه است که می‌تواند زمینه ساز دستاوردهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی بسیاری برای کشور و منطقه باشد. این روابط قطعا تاثیرات و کارکردهای بسیاری در خنثی سازی تحریم‌ها خواهد داشت بویژه اینکه روابط مذکور از طریق ترانزیت و زمینی صورت می‌گیرد که عملا تحریم پذیر نمی‌باشد. به هر تقدیر رویکرد تعاملی میان همسایگان گزینه‌ای است که بسیاری از کشورهای منطقه به آن توجه کرده و برآنند تا ضمن رفع سوء تفاهمات گسترش و توسعه روابط همه جانبه را رقم زنند.
قاسم غفوری
