می‌گویند یکی از روش‌های عجیب برای نجات از یخ‌زدگی در سرمای سخت زمستان بین حیوانات وحشی در میان جوجه‌تیغی‌ها اینست که به‌صورت گروهی بهم بچسبند تا از حرارت بدن یکدیگر گرم شوند و اگرچه مجبورند آزار و اذیت تیغ‌های یکدیگر را تحمل کنند اما چاره‌ای جز این نیست.
حل مسئله به‌صورت دیگری هم در بین جامعه قطبین جریان دارد تا خانه‌هایشان را از یخ بسازند و در آن زندگی کنند اگرچه برودت‌ها زیر صفر است اما این معماری می‌تواند تا حدودی سرما را کاهش دهد گه مردم بومی آن منطقه به این درجه از حرارت عادت کنند. جای دوری نمی‌رویم زیرا در همین کشور خودمان که تا همین نیم‌قرن پیش که خبری از شبکه گازرسانی نبود؛ در شرایط مطلوب خانواده‌های شهرنشین از بخاری‌های زغالی یا نفتی استفاده می‌کردند و روستاها و مناطق سردسیر از کرسی‌هایی که با سوخت خاکه‌زغال و فضولات حیوانات اهلی فقط محدوده خود را گرم می‌کرد درحالی‌که سر و گردن آن‌ها از کرسی بیرون بود و باید سرمای تا بیست درجه زیر صفر را تحمل می‌نمودند؛ اما در مکانی دورتر بخاری‌های نفت‌سوز، برقی و شوفاژخانه‌هایی که با گازوئیل کار می‌کرد، مشغول ارائه گرمای مطلوب و استنشاق هوای آلوده از جریان این نوع سوخت‌ها بودند تا امروز و پس از گذشت این سال‌ها نعمت گاز طبیعی جای گازوئیل، نفت و حتی بخاری‌های برقی را بگیرد و هیچ موجود زنده‌ای حتی تحمل زندگی در ده درجه بالای صفر را هم نداشته باشد که زیر صفر آن به یک بحران شباهت دارد.
اگرچه هنوز هم هستند نقاط صعب‌العبور در مناطق کوهستانی کشور که علی‌رغم برودت چندین درجه زیر صفر اما همچنان با فقدان گاز و حتی نفت و گازوئیل مواجه‌اند و با سوزاندن زغال، خاشاک و بعضی مواقع مدفوع خشک‌شده دام‌ها به تولید گرمای مختصر می‌پردازند و اینجاست که اهالی شهرها و روستاهای برخوردار مثال سیرهایی هستند که از گرسنه خبر ندارند. سید علی مرتضوی، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری انرژی، به بهانه ورود به فصل پاییز و در ادامه زمستان می‌گوید: «نا ترازی انرژی یک مشکل دائمی در ایران است که سال‌ها گریبان کشور را گرفته است. شدت انرژی ایران به‌طور قابل توجهی بالاتر از میانگین جهانی است و حتی از کشور‌های توسعه‌یافته نیز فراتر رفته است. علاوه بر این، نا ترازی گاز کشور عمدتاً ناشی از گرمایش خانگی مبتنی بر گاز است که به بخاری‌ها و وسایل ناکارآمد متکی است. برای رفع این مشکل، بهینه‌سازی مصرف گاز خانگی و اجرای پروژه‌های تعویض بخاری می‌تواند مصرف انرژی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، بهره‌وری را بهبود بخشد و به رفع نا ترازی فصلی کمک کند. طبق اعلام مسئولان وزارت نفت، قرار است طرح تعویض بخاری در یک دوره پنج‌ساله اجرا شود. بر اساس این طرح، با هر تعویض بخاری‌های رده A، 466 مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز و با تعویض بخاری‌های رده B، ۳۷۸ مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز می‌شود. اگر دولت تلاش خود را بر مناطق سردسیر متمرکز کند و با تعویض بخاری به کاهش ۵۰ درصدی مصرف دست یابد، تخمین زده می‌شود که سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز در زمان پیک مصرف و نا ترازی فصلی در ایران در فصل زمستان صرفه‌جویی شود اجرای طرح جایگزینی بخاری مزایای بی‌شماری را ارائه می‌دهد. اول، مصرف گاز را کاهش می‌دهد و بازده انرژی را بهبود می‌بخشد و به تأمین متعادل گاز کمک می‌کند.
دوم، در مقایسه با اقدامات جایگزین که نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌ها و تولید انرژی دارند، صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها ایجاد می‌کند. علاوه بر این، بهینه‌سازی مصرف گاز خانگی از طریق تعویض بخاری با اهداف توسعه پایدار مرتبط با حفظ انرژی و پایداری محیط‌زیست همسو می‌شود. همچنین نوسازی و ارتقای فناوری‌های گرمایشی را در سراسر کشور ترویج می‌کند که هم برای خانوار‌ها و هم به نفع بخش انرژی گسترده‌تر است.» البته محمدعلی رنجبر، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری انرژی هم پیرامون اهمیت بهینه‌سازی نظری موافق دارد و می‌گوید: «بهبود راندمان مصرف شیوه‌های گرمایش بخش خانگی گامی حیاتی در جهت رفع نا ترازی گاز در فصول سرد سال در ایران است. با تمرکز بر جایگزینی بخاری‌های ناکارآمد با مدل‌های با راندمان بالا، اتلاف گرما در بخش گرمایش خانگی را می‌توان به میزان قابل توجهی به حداقل رساند. این امر امکان هدایت مجدد عرضه گاز به صنعت و بخش‌های تولیدی اقتصاد را فراهم می‌کند.
بااین‌حال، تأمین مالی پروژه همچنان یک چالش مهم است که نیازمند رویکرد‌ها و همکاری‌های نوآورانه برای تضمین سرمایه‌گذاری پایدار و جلوگیری از کمبود گاز برای صنایع پیشران است. » حالا باید از نگاهی دیگر به این نابرابری مصرف با تولید نگاه کرد که توانسته نه‌تنها قسمت سرد نشین کشور را با چالش افت جریان و یا قطعی گاز مواجه سازد بلکه در قسمت‌هایی از کشور اصولا شبکه انتقال وجود ندارد و از طرف دیگر صنایع هم علی‌رغم اینکه حق دارند از نعمت گاز بهره‌مند شوند ولی همچنان با چالش‌ها کمبود وافت تولید مواجه هستند تا اقتصاد بحرانی‌تر و مصرف‌کنندگان سیر از معضلات بخشی از نیازمندان جامعه غافل بمانند.
حل مسئله به‌صورت دیگری هم در بین جامعه قطبین جریان دارد تا خانه‌هایشان را از یخ بسازند و در آن زندگی کنند اگرچه برودت‌ها زیر صفر است اما این معماری می‌تواند تا حدودی سرما را کاهش دهد گه مردم بومی آن منطقه به این درجه از حرارت عادت کنند. جای دوری نمی‌رویم زیرا در همین کشور خودمان که تا همین نیم‌قرن پیش که خبری از شبکه گازرسانی نبود؛ در شرایط مطلوب خانواده‌های شهرنشین از بخاری‌های زغالی یا نفتی استفاده می‌کردند و روستاها و مناطق سردسیر از کرسی‌هایی که با سوخت خاکه‌زغال و فضولات حیوانات اهلی فقط محدوده خود را گرم می‌کرد درحالی‌که سر و گردن آن‌ها از کرسی بیرون بود و باید سرمای تا بیست درجه زیر صفر را تحمل می‌نمودند؛ اما در مکانی دورتر بخاری‌های نفت‌سوز، برقی و شوفاژخانه‌هایی که با گازوئیل کار می‌کرد، مشغول ارائه گرمای مطلوب و استنشاق هوای آلوده از جریان این نوع سوخت‌ها بودند تا امروز و پس از گذشت این سال‌ها نعمت گاز طبیعی جای گازوئیل، نفت و حتی بخاری‌های برقی را بگیرد و هیچ موجود زنده‌ای حتی تحمل زندگی در ده درجه بالای صفر را هم نداشته باشد که زیر صفر آن به یک بحران شباهت دارد.
اگرچه هنوز هم هستند نقاط صعب‌العبور در مناطق کوهستانی کشور که علی‌رغم برودت چندین درجه زیر صفر اما همچنان با فقدان گاز و حتی نفت و گازوئیل مواجه‌اند و با سوزاندن زغال، خاشاک و بعضی مواقع مدفوع خشک‌شده دام‌ها به تولید گرمای مختصر می‌پردازند و اینجاست که اهالی شهرها و روستاهای برخوردار مثال سیرهایی هستند که از گرسنه خبر ندارند. سید علی مرتضوی، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری انرژی، به بهانه ورود به فصل پاییز و در ادامه زمستان می‌گوید: «نا ترازی انرژی یک مشکل دائمی در ایران است که سال‌ها گریبان کشور را گرفته است. شدت انرژی ایران به‌طور قابل توجهی بالاتر از میانگین جهانی است و حتی از کشور‌های توسعه‌یافته نیز فراتر رفته است. علاوه بر این، نا ترازی گاز کشور عمدتاً ناشی از گرمایش خانگی مبتنی بر گاز است که به بخاری‌ها و وسایل ناکارآمد متکی است. برای رفع این مشکل، بهینه‌سازی مصرف گاز خانگی و اجرای پروژه‌های تعویض بخاری می‌تواند مصرف انرژی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، بهره‌وری را بهبود بخشد و به رفع نا ترازی فصلی کمک کند. طبق اعلام مسئولان وزارت نفت، قرار است طرح تعویض بخاری در یک دوره پنج‌ساله اجرا شود. بر اساس این طرح، با هر تعویض بخاری‌های رده A، 466 مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز و با تعویض بخاری‌های رده B، ۳۷۸ مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز می‌شود. اگر دولت تلاش خود را بر مناطق سردسیر متمرکز کند و با تعویض بخاری به کاهش ۵۰ درصدی مصرف دست یابد، تخمین زده می‌شود که سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز در زمان پیک مصرف و نا ترازی فصلی در ایران در فصل زمستان صرفه‌جویی شود اجرای طرح جایگزینی بخاری مزایای بی‌شماری را ارائه می‌دهد. اول، مصرف گاز را کاهش می‌دهد و بازده انرژی را بهبود می‌بخشد و به تأمین متعادل گاز کمک می‌کند.
دوم، در مقایسه با اقدامات جایگزین که نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌ها و تولید انرژی دارند، صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها ایجاد می‌کند. علاوه بر این، بهینه‌سازی مصرف گاز خانگی از طریق تعویض بخاری با اهداف توسعه پایدار مرتبط با حفظ انرژی و پایداری محیط‌زیست همسو می‌شود. همچنین نوسازی و ارتقای فناوری‌های گرمایشی را در سراسر کشور ترویج می‌کند که هم برای خانوار‌ها و هم به نفع بخش انرژی گسترده‌تر است.» البته محمدعلی رنجبر، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری انرژی هم پیرامون اهمیت بهینه‌سازی نظری موافق دارد و می‌گوید: «بهبود راندمان مصرف شیوه‌های گرمایش بخش خانگی گامی حیاتی در جهت رفع نا ترازی گاز در فصول سرد سال در ایران است. با تمرکز بر جایگزینی بخاری‌های ناکارآمد با مدل‌های با راندمان بالا، اتلاف گرما در بخش گرمایش خانگی را می‌توان به میزان قابل توجهی به حداقل رساند. این امر امکان هدایت مجدد عرضه گاز به صنعت و بخش‌های تولیدی اقتصاد را فراهم می‌کند.
بااین‌حال، تأمین مالی پروژه همچنان یک چالش مهم است که نیازمند رویکرد‌ها و همکاری‌های نوآورانه برای تضمین سرمایه‌گذاری پایدار و جلوگیری از کمبود گاز برای صنایع پیشران است. » حالا باید از نگاهی دیگر به این نابرابری مصرف با تولید نگاه کرد که توانسته نه‌تنها قسمت سرد نشین کشور را با چالش افت جریان و یا قطعی گاز مواجه سازد بلکه در قسمت‌هایی از کشور اصولا شبکه انتقال وجود ندارد و از طرف دیگر صنایع هم علی‌رغم اینکه حق دارند از نعمت گاز بهره‌مند شوند ولی همچنان با چالش‌ها کمبود وافت تولید مواجه هستند تا اقتصاد بحرانی‌تر و مصرف‌کنندگان سیر از معضلات بخشی از نیازمندان جامعه غافل بمانند.
حسن روانشید - روزنامه نگار پیشکسوت
