یک سال از حادثه پلاسکو گذشت. قرار بود از حادثه پلاسکو عبرتهای زیادی بگیریم اما به نظر میآید برای عبرت گرفتن نیاز به حادثههای بزرگ تری است.
همه چیز از یک آتشسوزی کوچک شروع شد و دو کارگری که تلاش کردند آتش را خاموش کنند. اما این آتش قصد خاموش شدن نداشت تا ساعت ۱۱ و ۳۳ دقیقه که به یکباره این ساختمان در مقابل چشمان بهتزده عابران و آتشنشانها فروریخت و برای همیشه این اتفاق در حافظه تهران حک شد.
قرار بود پلاسکو را فراموش نکنیم. اما پلاسکو زود فراموش شد و به همراه آن تمام وعدههایی که مسئولان برای جبران این حادثه و پیشگیری از حوادث مشابه انجام دادند. تمام گزارشهایی که نهادهای مرتبط از این حادثه تهیه کردند بینتیجه ماند. بعد از این حادثه دولت، قوه قضاییه، مجلس، شورای شهر تهران گزارشهایی از ابعاد این حادثه تهیه کردند. اینکه چرا حادثه پلاسکو رخ داد و چه کنیم بر سر دیگر پلاسکوهای تهران این بلا نیاید. اما عادت داریم به ورود احساسی به بحرانها و خاموشی و فراموشی زودهنگام حوادثی که رخ داده است.
نتایج بررسی نخبگان دانشگاهی نه اجرایی شد و نه باعث تغییر قوانین. حتی اقدامات فوری که در این گزارشها توصیه شده بود مانند ارزیابی ریسک خطر ساختمانهای استراتژیک دولتی و عمومی و اقدام به کاهش خطر پذیری آن نیز اجرایی نشد.
از ۳۰ دی ۹۵ تا ۳۰ دی ۹۶ چه کردیم؟
حمزه شکیب استاد دانشگاه و رئیس کمیته فنی بررسی حادثه پلاسکو با بیان اینکه تدوین قوانین و بازنگری آن تنها نباید روی کاغذ باشد زیرا قوانین به خودی خود اجرا نمیشود و باید ضوابط اجرایی آن نیز در نظر گرفته شود و مسئولان عزم عملیاتی کردن آن را نیز داشته باشند، میگوید: از ۳۰ دی ۹۵ تا ۳۰ دی ۹۶ درخصوص پیگیری چالشهای شناسایی شده در حادثه تلخ پلاسکو چه کردیم؟ مدتی به دنبال پیدا کردن مقصر بودیم، اینکه چه نهادی چند درصد مقصر بود و وقت و انرژی خودمان را روی این موضوعات گذاشتیم، اما سرانجام این مقصر پیدا کردنها چه شد؟
وی با اشاره به اینکه نزدیک به هزار ساختمان بالای ۱۲ طبقه در پایتخت داریم، میگوید: چقدر از این ساختمانهای بلندمرتبه نقشه ریسک پذیریشان تهیه شده و درخصوص مقابله با بحرانهای احتمالی برای آن پیش بینیهای لازم انجام شده است.
برنامهریزی برای کاهش ساختمانهای ناایمن
شکیب با اشاره به تلاشهایی که شورای چهارم برای شناسایی ساختمانهای ناایمن در پایتخت انجام داده بود، میگوید: آن زمان ۴ هزار ساختمان مورد ارزیابی قرار گرفت و در سه سطح دستهبندی شد که به تازگی از سوی مدیرعامل سازمان آتشنشانی اعلام شده این تعداد ساختمان به بالای ۷ هزار رسیده است. رقم قابل توجهی است که ما باید برای کاهش این تعداد برنامه ریزی کنیم. متاسفانه هنوز از حاشیه به متن نیامده ایم و به دنبال فعالیتهای اساسی در این حوزه نیستیم.
مهندس آواربردار نداریم
شکیب با بیان اینکه باید نقشه معماری، سازهای ساختمانهای ویژه در اختیار آتشنشانی باشد، توضیح میدهد: باید ما مکانیزم فروریزش و نحوه امدادرسانی، تعداد نیروهای مورد نیاز را از قبل بدانیم و مشخص کنیم این ساختمان چند نقطه خطرناک دارد و میزان ریسک آن چقدر است. همچنین نحوه آواربرداری و نقشه آواربرداری نیز مشخص شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از مشکلات ما این است که ما آواربردار نداریم میگوید: در سازمان نظام مهندسی این موضوع را دنبال میکنیم که مهندسان برای آواربرداری تربیت شوند. در حال حاضر ۱۲۰ هزار مهندس داریم که برخی از آنها بیکار هستند و میتوانیم آنها را برای این موضوعات تخصصی تربیت کنیم.
شکیب از تفاهم نامهای که نظام مهندسی با سازمان مدیریت بحران برای تربیت آواربردار به امضاء رسانده است، خبر میدهد و میگوید: بهترین کشور در حوزه آواربرداری سوئیس است و قصد داریم برای زمانهای بحرانی مانند زلزله، آتشسوزیهای بزرگ، این نیروهای تخصصی را تربیت کنیم. گروه اول که امکان تدریس در کشور را نیز دارند به این کشور اعزام میشوند تا آموزههای خود را در داخل کشور به دیگر مهندسان آموزش دهند. در این کشور شهرکی درخصوص آواربرداری وجود دارد اما هنوز این موضوع عملیاتی نشده و امیدواریم با جدیت دنبال شود.
درسهایی که باید از پلاسکو گرفت
اقبال شاکری استاد دانشگاه و عضو سابق شورای شهر تهران نیز از شورای شهر کنونی خواست مصوبات شورای گذشته در حوزه شناسایی ساختمانهای پرخطر را پیگیری کند و اختیارات لازم را به شهرداری برای پیگیری اخطارهای آتشنشانی بدهد. وی ادامه میدهد: این موضوع یکی از مهمترین موضوعاتی است که باید شورای شهر پیگیری کند و آن قدرت دادن به شهرداری برای پلمب ساختمانهای ایمن است. در حال حاضر با هماهنگیهای لازم میان وزارت کار، نظام مهندسی، قوه قضاییه و شهرداری ایجاد شود که دست شهرداری برای اعمال قانون باز باشد.
شاکری اضافه میکند. باید تکلیف مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان روشن شود و وزارت راه هرچه سریعتر تکالیف خود را در این رابطه به سرانجام برساند و مشخص کند مسئول نگهداری و بازرسی ساختمانها چه کسی است. همچنین قوه قضاییه به عنوان مدعی العموم بتواند در زمانی که دستگاههای اجرایی به خوبی در موضوعاتی که مربوط به جان و مال مردم است وظایف خود را انجام نمیدهد ورود کرده و اعمال قانون کند.
شاکری با بیان اینکه سازمان آتشنشانی باید مانورهای واقعی بر روی حوادث بزرگ انجام دهد، میگوید: سازمان آتشنشانی باید تجهیزات و دانش نیروهای انسانی خود را برای حوادث بزرگ آماده کند. همچنین لایحه ملی ایمنی و بحران نیز که در مجلس معطل مانده از سوی مدیریت شهری پیگیری شود.
مردم را از خطر آگاه کنید
شاکری آموزش به مردم را یکی از نکات مهم در زمان بحران میداند و میگوید: اگر مردم از خطر آگاه باشند و نحوه برخورد با آن را بدانند خودشان میتوانند در برابر خطرهای احتمالی خودشان را ایمن کنند. به طور مثال از وقتی زمزمه زلزله در پایتخت آمده برخی از مردم که توان مالی دارند کانکسهایی برای اسکان احتمالی خریداری کردهاند و بازار تازهای به راه انداختهاند. این نشان میدهد مردم برای مقابله با خطر دوست دارند که آماده باشند و ما باید در برابر خطر زلزله، آب و هوا و حوادث اینچنینی که دائماً با مردم در ارتباط است آماده باشند.
۲۴۳ ساختمان پرخطر در تهران
مهدی داوری، فرمانده عملیات پلاسکو که در حال حاضر مدیرعامل سازمان آتشنشانی است اما معتقد است پلاسکو بیدستاورد نبوده است.
او میگوید: در این مدت هفتهزار و ٣٠٠ ساختمان را بازرسی شده و براساس شاخصها سه دسته ساختمان را در برنامه شناسایی قرار میدهیم؛ یکی پرخطر، دومی میانخطر و سومی کمخطر. اولویت ما قطعا ساختمانهای پرخطر هستند که باید اقداماتی برای آن انجام شود که از این میان حدود ٢٤٣ ساختمان را دارای خطر بسیار زیادی تشخیص دادیم که تاکنون با همکاری شهرداری هفت مورد از آنها پلمب شدهاند.
داوری با بیان اینکه براساس مصوبه شورای شهر تهران هم ساختمانهای پرخطر هر سال یکبار ساختمانهای میانخطر هر سه سال یکبار و کمخطرها هر ۱۰ سال یکبار ارزیابی شوند؛ میگوید: البته در این میان نواقص زیادی داریم که باید برای رفع آن قوانین مردم به کمک ما بیایند، باید الزامات از طرف آنها شفافتر تعیین شود. در کنار همه اینها هم در بهبود اوضاع اعتبارات خوبی به سازمان تخصیص داده شد و قراردادهای خوبی در مورد نردبانهای بلند در متراژهای مختلف و تجهیزات دیگر انجام شد. در برخی از آنها در حال عقد قرارداد هستیم و برخی را سفارش دادهایم تا برایمان بسازند. فکر میکنم تا چند ماه آینده اتفاقات خوبی از نظر تجهیزات در سازمان بیفتد. علاوه بر این در زمینه آموزش آتشنشانها هم مصمم هستیم تا این آموزشها را در سطح استانداردهای بینالمللی بالا ببریم. در چند ماه گذشته با تخصیصهایی که صورت گرفته، هم خریدهای خوبی انجام شده هم قراردادهای خوبی بسته شده است.
مدیرعامل سازمان آتشنشانی درخصوص بازنگری قوانین هم میگوید: در این زمینه لایحهای در دولت به نام مدیریت یکپارچه ایمنی کشور در حال بررسی است که ما خودمان هم در آن مشارکت داریم؛ اما پروسه زمانبری است که باید نوشته و تأیید شود. ما در بحثهای کارشناسی آن هم شرکت داشتیم.
آواربرداری غیرعلمی را قبول نداریم
او درخصوص انتقاد به آواربرداری غیرعلمی در حادثه پلاسکو میگوید: آواربرداری غیرعلمی را نمیتوانم بپذیرم، کسانی که شاهد حادثه بودند حجم انبوه آوار انباشتهشده رویهم را دیدند، مراحل جستوجو و نجات از دقایق اولیه شروع شد و تونلهایی از نقاط مختلف به نقاطی که احتمال داده میشد، ممکن باشد آتشنشانان و شهروندان در آنجا محبوس شده باشند، حفر شد. پلیس و هلالاحمر با سگهای زندهیاب در محل حاضر بودند و با تجهیزات و جستجو و نجات و آواربرداری انجام میشد.
به گفته داوری چیزی که باید موردتوجه قرار گیرد این است که با ساختمانی با آوار سنگین و حجم عظیمی از آهنهای در هم تنیده مواجه بودیم و عملیات جستوجو از سطح آوار انجام و برای جستوجوی دقیقتر به عمق نفوذ میشد که با بتنهای سنگین و آهنهای درهمتنیده، آواربرداری بسیار مشکل میشد. اینطور نبود که اول با بیل و لودر آواربرداری کنند، جرثقیلهای سنگین در محل حاضر شدند و از ابتدا به برش آهنآلات، جدا کردن قطعات سنگین پرداختند و بهمرور به داخل آوار نفوذ کردیم.
او نیز سخنان شکیب درخصوص نبود مهندس آواربرداری تایید میکند و میگوید: چیزی بهعنوان مهندسی آواربرداری نداریم، عملیات جستوجو و نجات در حوادث بزرگ و بحرانهای تهران بر عهده هلالاحمر است و ما نیز در این عملیات کنار آنها بودیم، مهندسان سازه در طول عملیات آواربرداری پلاسکو حضور داشتند، حتی ما با دستورات آنها کار میکردیم و حتی در نقاطی به دستور آنها به دلیل احتمال ریزش مجدد، دست از کار میکشیدیم. این هماهنگی و ارتباط تا آخر عملیات وجود داشت.
مقاومسازی اماکن عمومی در اولویت مدیریت شهری
علیرضا رحیمی، عضو مجمع نمایندگان استان تهران هم درخصوص حادثه پلاسکو میگوید: دهها ساختمان در پایتخت وضعیتی مشابه ساختمان پلاسکو دارند که علاوه بر فرسودگی، خروج اضطراری برای آن پیشبینی نشده و امدادرسانی در مواقع بحران با مشکل مواجه خواهد شد.
او درخصوص ایمنسازی ساختمانهای مشابه ساختمان پلاسکو در تهران هم میگوید: موضوع مقاومسازی اماکن عمومی به خصوص اصناف و مراکز تجاری در تهران مربوط به شهرداری تهران است و شهرداری با توجه به مخاطراتی که وجود دارد باید برای مقاومسازی و نظارت بر آن برنامهریزی جامعی داشته باشد.
به گفته این عضو مجمع نمایندگان استان تهران فرو ریختن ساختمان پلاسکو و زلزله در تهران را میتوان هشداری برای همه دستگاههای مسئول و افرادی که در بخش خصوصی ساخت و ساز میکنند، تلقی کرد. ایمنی ساختمانها و اماکن تجاری موضوعی است که نباید از کنار آن بیتوجه رد شد و شهرداری باید با نظارت بیشتری این موضوع را دنبال کند.
او همچنین درباره پیگیری مجلس برای تلقی شدن لفظ «شهید» برای آتشنشانانی که در حادثه پلاسکو جان خود را از دست دادند نیز میگوید: این موضوع به قانون بنیاد شهید مربوط است و در آن تعریف «شهید» مشخص است و خارج از آن موارد حتما به اذن رهبری نیاز دارد. البته مجلس با اصلاح قانون میتواند این موضوع را پیگیری کند تا قانون بنیاد شهید افرادی را که در مسیر اهداف انقلاب اسلامی به شهادت رسیدند و فداکاری کردند جزو شهدا محسوب کند.
سرانجام یک کمپین
محمدمهدی تندگویان عضو پیشین شورای شهر تهران که در همان زمان پلاسکو کمپین «آتشنشانان، شهید ایثارگر هستند» را راهاندازی کرد نیز درخصوص سرانجام این کمپین میگوید: پس از حادثه پلاسکو کمپینی به منظور شهید خدمت شمردن شهدای پلاسکو راهاندازی و امضاها نیز جمعآوری شد. در مجموع ۱۰۰ هزار امضا در کل کشور جمعآوری شد. وی ادامه میدهد: نامهای به همراه مستندات قانونی به لاریحانی رئیس مجلس شورای اسلامی ارسال کردیم و مدتی هم موضوع را از فراکسیون فرزندان شهدای مجلس پیگیری کردیم ولی به سرانجامی نرسید و هنوز اتفاقی برای کمپین نیفتاده است.
به گفته تندگویان همچنین موضوع را از فراکسیون ایثارگران مجلس پیگیری کردیم و قول داده شد تا این مساله را پیگیری کنند اما در عمل به هیچ جایی نرسید و به جز مجلس شورای اسلامی کسی دیگری نمیتواند کمک کند. تندگویان همچنین درباره پیگیری شهرداری تهران برای شهید خدمت شمردن شهدای پلاسکو نیز میگوید: در شهرداری هیچ کسی پیگیر این موضوع نبود و اگر میگویند پیگیر بودیم، صحت ندارد.
اما زهرا صدراعظم نوری درخصوص تحقق وعدههایی که به خانوادههای شهدای آتشنشان داده شده اطلاعات متفاوتی دارد. او میگوید: وعدههایی که داده شده بود محقق و پرداختهای قابل توجهی به خانواده آتشنشانان صورت گرفته است.
نوری درخصوص شهید خوانده شدن جانباختگان نیروهای سازمان آتشنشانی در حادثه پلاسکو توضیح میدهد: این موضوع در اختیار شورا نیست و بنیاد شهید باید تصمیمگیری نهایی انجام دهد؛ بنیاد تعاریفی دارد که اتفاقاتی همچون حادثه پلاسکو را که حین خدمت رخ میدهد شهید محسوب نمیکند بلکه افرادی که در راه وطن مبارزه میکنند و میجنگند و کشته میشوند شهید محسوب میشوند. حادثه پلاسکو براساس استانداردهای بنیاد شهید در این حیطه قرار نمیگیرد؛ البته شهرداری تهران تلاشهای بسیاری را انجام داده تا بتواند جانباختگان این حادثه را از مزایای شهید برخوردار کند اما توجه داشته باشید که این موضوع در حیطه شهرداری و شورا قرار نمیگیرد.
به گفته نوری این موضوع را بررسی کردم و از شهرداری و مسئولان آتشنشانی سوال کردم اما تاکنون خانواده این افراد از حمایتها، امکانات و کمکها و تسهیلات در حوزه آنچه که در اختیار شهرداری و شورا بوده و تعهد شده، بهرهمند شدهاند.
پاساژهای ناایمن در مناطق ۱۱ و ۱۲
رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران هم مانند مدیر عامل سازمان آتشنشانی معتقد نیست که بعد از حادثه پلاسکو هیچ اتفاقی نیفتاده است. او از پلمب ساختمانهاس ناایمن در صورت بیتوجهی به تذکرات خبر میدهد و میگوید: در راستای ایمنسازی ساختمانهای ناایمن، قرار شد ساختمانها و ابنیه خطرآفرین و مشابه پلاسکو شناسایی و براساس دستورالعمل موجود اخطارهای لازم به مالکان و ذینفعان داده شود که در این میان ۱۰ پاساژ ناایمن در منطقه ۱۱ و ۱۲ هم اخطار گرفتند که ۳ پاساژ به دلیل بیتوجهی به اخطارها پلمب شدند.
او ادامه میدهد: مابقی پاساژها دستورالعمل ایمنسازی را دریافت و اقدامات خود را آغاز کردهاند و فعالیت آنها ادامه دارد، منتهی چون ایمنسازی ابعاد مختلف دارد این عملیات زمانبر است تا همه نکات رعایت شود و سازمان آتشنشانی برای آنها تاییدیه صادر کند.
زهرا صدر اعظم نوری رئیس کمیسیون سلامت و محیطزیست شورای شهر تهران هم تأکید میکند: چنانچه مالکان و ذینفعان ساختمانها و پاساژهای ناایمن از دستورالعمل ایمنسازی تمکین نکنند، ساختمان آنها نیز تعطیل میشود. در این راستا از ۷۳۰۰ ساختمانی که به عنوان ساختمان ناایمن شناسایی شده اولویتبندی صورت گرفته است که براساسا اولویت بندیها موظفند اقدام به ایمنسازی اماکن کنند. ناایمنی برخی از ساختمانها و پاساژها در سطح پر خطر، بسیار پرخطر و کمخطر تعریف شده است. قرار شد با توجه به شاخصها و با توجه به ارزیابی ریسک اولویتبندی صورت بگیرد و براساس آن با هماهنگی مرجع قضائی اخطار داده شود.
هنوز مغازههایی که برای کمک به زیر آوار ماندگان پلاسکو تخریب شده اند، به همان شکل هستند، خاکی که به برخی از پارکینگهای مجاور منتقل شده جابهجا نشده است و مغازه داران نیز مدتها است بلاتکلیف هستند. اما فرو ریختن پلاسکو چندان برای صاحب آن بد نشد، ساختمانی با تعداد طبقات مشابه اما با واحدهای تجاری بیشتر. قرار بود از حادثه پلاسکو عبرتهای زیادی بگیریم. اما به نظر میآید برای عبرت گرفتن نیاز به حادثههای بزرگتری است.(مهر)