مجلس شورای اسلامی به عنوان ریلگذار اصلی میسر حرکت کشور باید بری از هرگونه مشکلات و مسائلی باشد که ممکن است ابهاماتی را در اذهان عمومی ایجاد کند، هم رفتار نماینده و هم منش او باید طوری نباشد که مردم را نسبت به عملکرد اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی وی بدبین کند. بر همین اساس لازم است که نظارت دقیقی روی عملکرد نمایندگان صورت گیرد که در این زمینه با تذکر مقام معظم رهبری هیات نظارت بر رفتار نمایندگان تشکیل شد، اما این هیات آیا توانسته در دو دورهای که فعال بوده نظر مردم و مطالبهکنندگان از نمایندگان را تتمیع کند؟! در ادامه سعی خواهیم کرد پاسخی برای این پرسش بیابیم.
اینکه بیشترین مطالبات در راستای نظارت بر مسئولان است را کسی نمیتواند منکر شود، چراکه اگر این بخش نظارتی آنطور که ظرفیتهای قوانین نظارتی وجود دارد کار میکردند شاید این حجم از هدر رفت بودجه و بیتالمال را شاهد نبودیم و تعداد اختلاسها هم کمتر میشد. اما این نظارتی که تقریبا در کشور عملکرد نسبتا راضیکنندهای نداشته است آیا در مجلس توانسته نظرها را جلب کند؟!
هیات نظارت یا پیگیری؟!
اما شاید نخستین نقدی که بر هیات نظارت اتفاقا از درون این هیات شده است را یکی از اعضا بیان کرده و گفته که هیات نظارت به هیات پیگیری شکایت تقلیل یافته و تا شکایتی نباشد بر رفتارها نظارتی ندارد.
در همین راستا چندی پیش سخنگوی هیات نظارت بر رفتار نمایندگان با بیان اینکه «اقدامات این هیات به رسیدگی به شکایات و نه نظارت بر رفتار نمایندگان تنزل یافته است»، گفت: لازم است در این باره هیات رییسه در قالب استفساریهای به هیات نظارت اعلام کند که قرار است نظارت هیات تام باشد یا اینکه فقط باید به شکایات رسیدگی کند.
محمدجواد جمالی در گفتوگو با ایسنا در واکنش به انتقادات مطرح شده به هیات نظارت بر رفتار نمایندگان مبنی بر عدم ورود به تخلفات احتمالی نمایندگان با توجیه نبود شکایت، گفت: در هیات نظارت بر رفتار نمایندگان یکسری حقوقدان از نمایندگان مجلس حضور دارند که شامل روسای کمیسیونهای قضایی و اصل ۹۰ میشود.
تفسیر آنها این است که اگر شکایتی به هیات ارسال شود میتوان آن را بررسی کرد و هیات نمیتواند راسا وارد موضوعی شود.این تفسیر در حالی است که بسیاری از مردم و حتی نمایندگان از ما میخواهند که در مواردی هیات نظارت راسا ورود پیدا کند و منتظر شکایات نباشد. با توجه به این وضعیت به نظرم باید هیات رییسه در قالب استفساریه به ما ابلاغ کند که آیا قرار است کار هیات، نظارت تام یا فقط رسیدگی به شکایات باشد. بنده در یکی دو مورد به دلیل اهمیت موضوع و درخواست مردم ورود پیدا کردم چون شاکی وجود نداشت با همه هزینههایی که برای خودم به جای میگذاشت، شکایت کردم تا به آن موضوع رسیدگی شود.
مراحل نظارت بر نمایندگان
اما نظارت بر نمایندگان دارای ۲ مرحله است که مرحله اول، تایید صلاحیتهای نامزدهای انتخابات بوده و خارج از مجلس شورای اسلامی است. ضمن اینکه نظرات شورای نگهبان هم براساس قانون محدود به مراجع چهارگانه نیست. مرحله بعدی نظارت بر نمایندگان مربوط به نظارت بر آنان در داخل مجلس است که حضور آنان در صحنهای علنی و غیرعلنی و کمیسیونها و گاهی اوقات خارج از مجلس هم شامل شده و خواهد شد که هیچکس جز نمایندگان بر رفتار همکاران خود در مجلس اشرافیت ندارد که این نظارت دارای ظرافت خاصی است.
سلیمی یکی از نخستین اعضای نظارت بر نمیاندگان مجلس اما با تاکید براینکه معتقدیم که قانون فعلی نظارت بر رفتار نمایندگان باید اصلاح شود، معتقد است که اصل قصه یعنی نظارت بر رفتار نمایندگان باید در طول نمایندگی و در حیطه نمایندگان طبق نظر مقام معظم رهبری و دیگر باید وجود داشته باشد که بر همین اساس باید بگویم که هیچکس جز نمایندگان اشرافیت کامل بر این موضوع ندارد. اقدامات و تصمیمات هیات نظارت بر رفتار نمایندگان کاملاً محرمانه بوده و مشخص است که برخوردهای جدی با نمایندگان داشتهایم و اگر میتوانستیم موارد را اعلان عمومی میکردیم مردم متوجه میشدند که هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان تا چه حد قاطع بوده است. همان طور که اقدامات شورای نگهبان درخصوص عدم احراز صلاحیت و رد صلاحیتها کاملا محرمانه بوده و به افراد اعلام میشود و فقط بخشی از آن را به کاندیداها میگویند.
اما علیرغم این سخنان سه پروندهای که اخیرا از هدایتالله خادمی، محمدباسط درازهی و سلمان خدادادی مطرح شده انگار نظر مردم را جلب نکرده و همچنان براساس اختیاراتی که هیات نظارت بر نمایندگان دارد افکار عمومی میخواهد که برخوردی جدیتر با این افراد صورت گیرد.
پرونده خادمی به کجا رسید؟!
اما درباره خادمی باید بگوییم که چندی پیش یکی از مراجعین به خادمی در مورد وضعیت سرویس بهداشتی ورزشگاه این شهر صحبت کرد که در جواب یکی از مراجعان که تقاضای حل مشکلات مردم را داشت، گفت: «به افراد عقب ماندهای مثل تو ارتباطی ندارد.» این فیلم دست به دست شد و افکار عمومی منتظر برخود با این نماینده ماند اما در این زمینه جمالی گفت: هنوز شکایتی از خادمی به این هیات نرسیده است.
این موضوع میتواند یک نمونه از انتقاد اولیه درباره اینکه اگر شکایتی نباشد هیات نظارت ورود نمیکند تلقی شود، درحالی که هدف اولیه هیات نظارت خودکنترلی بوده نه پیگیری شکایات.
پرونده درازهی چه شد؟!
اما آن نمایندهای که در مقابل در ورودی گمرک دچار درگیری شده و حتی ابهاماتی درباره چرایی حضورش در آن محل مطرح شده بود به کجا رسید؟!
هیات نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تشکیل آخرین نشست به منظور بررسی رفتار درازهی، برای این نماینده مجلس به تصمیمگیری نهایی و صدور حکم رسید. در این زمینه چند روز بعد از اخبار و رسانهای شدن موضوع یک نماینده مجلس - که خواست نام او منتشر نشود-، درباره جزئیات تصمیمگیری هیات مزبور در این رابطه اظهار داشت: در ۹ بند درباره درازهی تصمیمگیری و مقرر شد براساس ماده ۶ قانون هیات نظارت بر رفتار نمایندگان عمل شود.وی افزود: همچنین مقرر شد برای نمایندهای که فیلم جلسه غیرعلنی مربوط به این بخش را ضبط و منتشر کرده است اعمال ماده ۶ قانون نظارت بر رفتار نمایندگان شود. با هر دوی این نمایندگان اقدامات قانونی لازم طبق ماده ۶ این قانون صورت گیرد.
این نماینده خاطرنشان کرد: در هیات نظارت نمیتوانند درباره رفتار کارمند گمرک اظهارنظر کنند اما برای کارمند گمرک به صورت جداگانه تصمیم گرفته خواهد شد. وی با بیان اینکه در چند بند برای نماینده سراوان تصمیمگیری شد، گفت: به احتمال زیاد برای وی فقط بند الف و ب اعمال شود یعنی تذکر شفاهی و کتبی به همراه درج در پرونده؛ البته کسر حقوق هم خواهد داشت. وی با اشاره به اینکه در قانون آنچه که برای یک نماینده پیشبینی شده همین موارد ماده ۶ است، گفت: درازهی از هیات نظارت بر رفتار نمایندگان تذکر کتبی دریافت میکند.
ماده ۶ آییننامه داخلی مجلس مربوط به هیات نظارت بر رفتار نمایندگان میگوید: هیات با توجه به اهمیت تخلفات و شرایط و موقعیت ارتکاب آنها نسبت به اعمال یک یا چند مجازات ذیل که طبق ماده (۶) قانون آییننامه داخلی مجلس قابل اجرا است، تصمیم میگیرد: الف) تذکر شفاهی بدون درج در پرونده. ب) تذکر کتبی با درج در پرونده. پ) اخذ تعهد کتبی مبنی بر عدم تکرار تخلف. ت) کسر حقوق از یک ماه تا یکسال به میزان یک دوم. ث) محرومیت از عضویت در مجامع و شوراها یا کمیتههای تحقیق و تفحص. ج) محرومیت از نامزدی برای عضویت در هیات رئیسه مجلس و هیات رئیسه کمیسیونها. چ) اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه غیرعلنی توسط رئیس مجلس. ح) اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه علنی توسط رئیس مجلس.
به موجب تبصره ۱ ماده فوق نیز، درصورتی که هیات تشخیص دهد دارایی نماینده به ناحق افزایش یافته است، تا قبل از انتخابات دوره بعد موضوع را به اطلاع شوراینگهبان میرساند و جهت رسیدگی به دستگاه قضایی ارسال مینماید.
همچنین براساس تبصره ۲ این ماده، کلیه امور مربوط به حقوق نمایندگی ملت که در قانون اساسی به آن تصریح شده است اعم از اظهارنظر و اعلام مواضع در مسائل داخلی و خارجی کشور و آزادی در انجام وظایف قانونی و اعمال رای خود و کسب اخبار و اطلاعات مورد نیاز وظایف نمایندگی و قانونگذاری و تحقیق و تفحص در تمام امور کشور و سوال و استیضاح وزرا و رئیسجمهور و رای اعتماد و رای عدم اعتماد و ماموریتهای محوله که همه آنها در راستای ایفای وظایف نمایندگی بهعمل میآید از شمول مجازات موضوع این ماده مستثنی است.
پرونده خدادادی
اما چندی پیش رئیس هیات عالی نظارت بر رفتار نمایندگان درباره آخرین وضعیت پرونده موجود در این هیات توضیحاتی ارئه داد.
جمالی با اشاره به پرونده خدادادی، گفت: آنطور که آقای سلیمی از اعضای هیات بر رفتار نمایندگان هم گفتهاند، آن مطالبی که منتشر شده زیاد شفافیت نداشته و ابهاماتی داشته است. این بحث به مباحث قضایی هم مربوط میشود و باید جاهای مختلفی نظر بدهند، ولی به این دلیل که این مساله حساسیت دارد و بحث حقوق شهروندی، شرافت و بحث طرف مقابل وجود دارد، باید سعی کنیم کاری کنیم که حقی از کسی ضایع نشود، بنابراین ممکن است کمی زمانبر باشد.
چه باید کرد؟!
یکی از انتقادات هم این بود که شاید چون هیات نظارت از نمایندگان فعلی تشکیل شده باعث شود که اعضا با نمایندگان رودروایسی داشته و نتوانند آنطور که باید با آنها برخود کنند، به جز سه پرونده اخیر، سفرهای خارجی غیرضرور نمایندگان، استفاده بیجا از امکانات دولتی، حضور در مراکز اقتصادی مانند شستا و دریافت وجه از آنها حتی سلفی گرفتن با موگرینی جزو مواردی است که افکار عمومی از هیات نظارت توقع برخوردی صریح دارد، به این موارد میشود طرح سخنان ربیعی در جلسه استیضاح، صحبت درباره بده بستانهای برخی با زنگنه و... را نیز افزود و راهکاری مثلا انتخاب اعضای هیات نظارت از بین نمایندگان ادوار گذشته را پیشنهاد داد چراکه آنطور که مشخص است به نظر میرسد خودکنترلی آنطور که توقع میرفت نتوانسته نظر افکار عمومی را جلب کند.
نویسنده: سوشیانت آسمانی