معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: برآوردي از سهم دانش و فناوري در صادرات كشور
شماره مسلسل: ۱۵۵۲۵
کد موضوعی: ۲۶۰
نام دفتر: مطالعات ارتباطات و فناوري هاي نوين (گروه فناوري هاي نو)
تهيه و تدوين: پريسا علیزاده
ناظران علمي: حسین افشین، مهدي فقیهي
متقاضي: سیده فاطمه حسیني (نماينده محترم تهران، ري، اسلامشهر و شمیرانات)
تاريخ انتشار: ۱۲/۰۶/۱۳۹۶
تعداد صفحات: ۲۱ صفحه
ناشر: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
منبع: درگاه الکترونیک مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: سهم دانش در صادرات كشور به عنوان يکي از معیارهاي تحقق اقتصاد مقاومتي مطرح مي شود كه مقدار آن را ميتوان با شاخص هاي استاندارد و مرسوم صادرات محصولات فناوري هاي پیشرفته و صادرات خدمات فني و مهندسي برآورد كرد. اقتصادهاي درحال توسعه اي نظیر برزيل، مالزي، چین و هند همپاي كشورهاي تازه صنعتي شده نظیر كره و كشورهاي توسعه يافته اي نظیر ژاپن حجم صادرات فناوري هاي پیشرفته خود را طي دو دهه گذشته به طور مستمر افزايش داده اند. بنابراين، اهتمام جدي سیاستگذاران به ارتقاي صادرات فناوري هاي پیشرفته از طريق رفع موانع اقتصادي كلان نظیر ثبات و سركوب نرخ ارز، رفع موانع ساختاري، ايجاد زيرساخت هاي قانوني مورد نیاز، تدوين بسته هاي سیاستي مناسب براي حمايت از صادرات خدمات فني و مهندسي و تعیین متولي واحد براي اندازه گیري و گزارش دهي شاخص هاي برآورد سهم دانش در صادرات، براي نقش آفريني جدي اين دسته از صادرات غیرنفتي در اقتصاد كشور ضروري است.
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است: اقتصادداناني كه نظريه هاي اساسي درباره رشد اقتصادي مطرح كرده اند، پیشرفت مبتني بر فناوري را به عنوان نیروي محرك اصلي آن بر شمرده اند. در دو دهه گذشته نیز تغییراتي در رويکردهاي سنتي سیاست گذاري در كشورهاي درحال توسعه ايجاد شده و نقش كلیدي تلاش هاي فناورانه درون زا براي كسب مهارت كامل نسبت به فناوري هاي نوين، انطباق آنها با شرايط محلي، ارتقا و انتشار آنها در كشور و بهره برداري از آنها در عرصه بین المللي از طريق رشد صادرات و متنوع سازي فناوري ها مورد توجه سیاست گذاران قرار گرفته است. به طوري كه در دنیاي كنوني، نقش مهم نوآوري فناورانه در توسعه اقتصادي، آن را به يك حوزه كلیدي در سیاست اقتصادي تبديل كرده است. در همین ارتباط، میزان صادرات فناوري هاي پیشرفته يکي از شاخص هاي مهم میزان تحقق اقتصاد دانش بنیان است و به عنوان يکي از زيرشاخص هاي شاخص جهاني نوآوري GII و شاخص دست یابي به فناوري TAI نیز مطرح شده است. همچنین در سیاست ها، اسناد بالادستي و قوانین كشور نیز بر تولید و صادرات محصولات با فناوري بالا تأكید شده است. اين نوع صادرات به عنوان صادرات پايدار شناخته مي شوند، زيرا متکي بر علم و فناوري هستند نه منابع تمام شدني (مثل نفت و گاز)؛ به علاوه به تولید محصولات تکمیلي مضاعف منجر مي شوند. ديگر مزاياي صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان عبارتند از:
ـ ايجاد وابستگي به دانش و فناوري (به خصوص دانش بومي) در كشور مقصد صادرات،
ـ نفوذ اجتماعي، سیاسي و فرهنگي در كشور مقصد صادرات،
ـ ايجاد توان مقابله با تحريم ها در كشور مبدأ،
ـ ارتقاي كیفیت تولیدات داخلي و كاهش وابستگي به منابع طبیعي و محصولات خام.
اين گزارش با هدف ارائه تصويري از وضعیت تولیدات و صادرات كالاها و خدمات دانش بنیان يا مبتني بر فناوريهاي پیشرفته به عنوان شاخصي براي سنجش میزان نفوذ دانش و فناوري در اقتصاد تدوين شده است. بدين منظور ابتدا تعاريف و شاخص هاي استاندارد اندازه گیري يا برآورد سهم دانش و فناوري در تولید ارائه مي شود.
در بخش موانع صادرات فناوري هاي پيشرفته و خدمات فني و مهندسي اینگونه آمده است: خدمات فني و مهندسي، مجموعه روش ها و ابزارهايي است كه با استفاده بهینه از منابع و عوامل تولید شامل سرمايه، مواد اولیه و نیروي انساني، امکان ارائه كالاها و خدمات را در جامعه فراهم مي كند. ارائه خدمات فني و مهندسي مي تواند در مرز يك كشور محصور بماند و يا به بازارهاي بین المللي كشورهاي ديگر راه بیابد. ارزش افزوده اي كه در صدور خدمات فني و مهندسي وجود دارد، همراه با نیاز روزافزون به اقتصاد جهاني به توسعه عمراني و زيرساختي، يك فرصت جهاني است. ارائه خدمات طراحي، مديريت، تدارك، اجرا و يا طرح و ساخت توسط شركت ها و مؤسسه هاي ايراني به متقاضیان خارج از كشور، صادرات خدمات فني و مهندسي نامیده مي شود. بر اساس آيین نامه مقررات حمايتي دولت در صادرات خدمات فني ـ مهندسي، صادرات خدمات فني و مهندسي عبارت است از صادرات مجموعه فعالیت هاي هدف دار مهندسي، تداركات، اجرا، ساخت، تعمیر كالا و تجهیزات و ماشین آلات صنعتي، نصب و راه اندازي و نظارت و آموزش هاي مربوط، انتقال دانش فني، فعالیت هاي نرم افزاري (مديريتي، طراحي، مشاوره، خدمات انفورماتیك)، مطالعات توسعه و نظاير آنها، به طوري كه صدور كالاي صرف محسوب نشود. طبق اين تعريف، صادرات خدمات فني و مهندسي دامنه گسترده اي از فعالیت ها را شامل مي شود. اين موضوع بايد در تفسیر داده ها در مقايسه با ساير كشورها و عدم تطابق تعريف و مصاديق با آنها مدنظر قرار گیرد. صادرات فناوري هاي پیشرفته و خدمات فني و مهندسي زيرمجموعه مهمي از صادرات غیرنفتي كشور به حساب ميآيند. بحث درباره صادرات غیرنفتي، بايد به طور جامع از سه زاويه مورد مطالعه قرار گیرد. از يك سو مسائل مربوط به صادرات به طور اخص از قبیل رفع موانع صادرات، تشويق صادركنندگان و ارائه خدمات لازم به آنها. از سوي ديگر، بايد موقعیت تجاري كشور در سطح جهاني مورد بررسي قرار گیرد و تغییر و تحولات سريع بین المللي با نگرش سامانه اي و جهاني دنبال شود و برنامه ريزي هاي اقتصادي و تجاري داخلي هماهنگ با شرايط تجارت جهاني سازماندهي شده و به اجرا درآيد. در بُعد سوم، بايد صادرات غیرنفتي را به عنوان بخشي متأثر از ساير متغیرهاي كلان اقتصادي (از قبیل نرخ تورم، سرمايه گذاري و غیره) مدنظر قرار داد. در همین ارتباط،