رجب طیب اردوغان رئیسجمهور ترکیه که سودای ریاست جمهوری مادام العمر را در سر دارد در سفری دورهای راهی عربستان، کویت و قطر شده است. سفری که بسیاری از ناظران سیاسی آن را برگرفته از تحولات و بحرانهای منطقه بویژه تنشهای اخیر میان قطر و سعودی میدانند. با توجه به شرایط بحرانی منطقه این سوال مطرح میشود که اهداف اردوغان از این سفرها چیست و تا چه میزان توان تحقق اهدافش از جمله در حوزه میانجیگری را خواهد داشت؟
بررسی کارنامه ترکیه نشان میدهد این کشور در سالهای اخیر تلاش کرده روابط همهجانبهای براساس منافع اقتصادی و سیاسی با کشورهای عربی برقرار سازد بگونهای که هر کدام از کشورها دارای جایگاهی در این معادلات هستند. به عنوان مثال در قبال عربستان، ترکیه نگاهی اقتصادی بیشتری داشته و برآن بوده تا از بازارهای عربستان بویژه بازار حج آن برای کالاهای ترکیهای بهره گیرد. در همین حال برخی معادلات منطقهای از جمله در حوزه حمایت از تروریسم و بعضا مقابله با مقاومت را در تعامل با سعودی جست وجو کرده که نمود آن در بحران عراق و سوریه مشهود است هر چند که اختلافات بسیاری نیز میان طرفین وجود دارد. یا در قبال کویت و امارات و بحرین، ترکیه همان نگاه اقتصادی را داشته و برخی مراودات نظامی در حد فروش تسلیحات به آنها را نیز مد نظر داشته است. در این میان روابط ترکیه با قطر دارای ابعاد راهبردیتری بوده است. در کنار پیوستگی اقتصادی بویژه در حوزه انرژی طرفین در برخی معادلات همچون حمایت از اخوانالمسلمین دیدگاه مشترک دارند مولفهای موجب شد تا در تنش اخیر میان سعودی و قطر، رسما ترکیه تمام قد به حمایت از قطر پرداخته و در کنار تامین نیازهای اقتصادی دوحه، توسعه پایگاه نظامی و اعزام نیرو به این کشور را نیز اجرا کرده است. با این شرایط میتوان گفت که ترکیه تلاش دارد تا در بحران ایجاد شده در میان کشورهای عربی بگونهای ایفای نقش داشته باشد که بیشتر نقش یک میانجی را داشته و از همه طرفها امتیازاتی دریافت کند. روندی که البته با خط و نشان کشیدن همه طرفهای این معادله تا حدودی با ابهاماتی همراه است چنانکه از یک سو ترکیه به افزایش نیرو در قطر پرداخته و از سوی دیگر در اقدامی قابل تامل مقامات امارات با سفر به ارمنستان بر مزار آنچه قربانیان نسلکشی توسط عثمانی نامیده میشود حضور یافته که خط و نشانی علیه آنکارا است.
بر این اساس میتوان گفت که سفر دورهای اردوغان در حالی برای میانجیگری میان قطر و سعودی است اما دارای ابعاد سیاسی و اقتصادی بسیاری بوده بویژه اینکه ترکیه جامانده از مذاکرات با اروپا و نیز ناکام در تحولات عراق و سوریه از یکسو با چالشهای اقتصادی بسیاری مواجه است و از سوی دیگر نیازمند احیای جایگاه منطقهای خود در قامت یک میانجی است و تلاش دارد تا در این سفرها همزمان تمام این اهداف را محقق سازد.
نویسنده: علی تتماج