گفته شده وزارت ورزش و جوانان در حال پیگیری طرحی است که در صورت به نتیجه رسیدن، یک بند دیگر به شرایط لازم برای ثبت عقد ازدواج اضافه میشود؛ این اتفاق آن هم در ماههای پایانی دولت تدبیر و امید چه دلیلی میتواند داشته باشد؟ آیا وزارت ورزش و جوانان که اغلب درگیر مسایل ورزشی بوده یاد کار در زمینههای کاهش آمار طلاق افتاده یا صرفا قرار است کارنامه آقای وزیر برای مناظرات انتخاباتی پر شود؟!
آنطور که مهر نوشته حدود ۲۵۰۰ مشاور و روانشناس این روزها مراحل پایانی دورههای تخصصی را در قالب «طرح ملی تربیت مدرسان آموزشهای پیش از ازدواج» میگذرانند تا با پایان این دورهها و از فروردینماه این طرح به مرحله اجرا برسد.
در قالب این طرح ۷۵۰ هزار زوج در آستانه ازدواج تحت پوشش فراگیر آموزشهای پیش از ازدواج قرار میگیرند تا در یک دوره ۱۶ ساعته با مهارتها و شاخصهای انتخاب صحیح همسر و در ادامه آموزههای لازم برای زندگی آشنا شوند. این همان طرحی است که حالا گروهی در قوه قضاییه، دولت و دیگر دستگاههای مسئول در حال پیگیری آن هستند تا اگر به جمعبندی برسند، گذراندن دورههای ۱۶ ساعته آموزشهای پیش از ازدواج برای ثبت عقد در دفترخانههای ازدواج اجباری شود.
یک ماه پیش مسعود سلطانیفر وزیر ورزش و جوانان در مراسم اعطای مجوز به مراکز مشاوره ازدواج و خانواده، برخی مجوزهای لازم برای ثبت ازدواج را صوری دانست و گفت: ایجاد الزاماتی همچون مشاوره خانواده در کنار برخی مجوزهای دیگر برای ثبت ازدواج از ضروریات است و باید دریافت تاییدیه حضور در دورههای مشاوره پیش از ازدواج، به عنوان سندی مهم در ثبت ازدواج مد نظر قرار گیرد. اما این طرح چه تاثیری میتواند در سیر نزول آمار طلاق ایفا کند؟
آمار بالای طلاق و طرح پیشرو
اینکه ضرورتی برای ارائه طرحهایی با هدف جلوگیری از آمار طلاق در جامعه وجود دارد امری انکار نشدنی است که با نگاهی به آمار طلاق بهتر میتوانیم درباره آن قضاوت کنیم اما آیا این رویه میتواند در کاهش طلاق موثر واقع شود؟
براساس آمار از سال ۷۳ تا ۹۳ طلاق در کشور با شیب بالا از ۲۹ هزار مورد به ۱۶۲ هزار مورد در سال رسیده است که ۱۴ درصد طلاقها در سال اول زندگی و ۴۸ درصد در پنج سال نخست زندگی رخ میدهد. همه آمارهای نگرانکننده در زمینه طلاق، نبود موضوعی مهم در ازدواج را نشان میدهند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ارائه آموزشهای پیش از ازدواج اگر در زمان درست و با آموزشهایی استاندارد انجام شود، میتواند به میزان قابل توجهی جلوی طلاق را بگیرد.
تاریخچه مصوبات قانونی مربوط به آموزشهای پیش از ازدواج به ۲۵ سال پیش برمیگردد. در سال ۱۳۷۰ آموزشهای پیش از ازدواج در کشور تصویب شد و در سال ۸۱ در دستور کار بهزیستی قرار گرفت، اما ادامه نیافت. سال ۸۲ در برنامه چهارم توسعه و شورای عالی جوانان برنامه ساماندهی ازدواج جوانان به تصویب رسید، اما این برنامهها تا سال ۹۴ که سند سلامت جوانان تصویب شد، فراز و نشیب بسیاری را طی کرد.
در ادامه ارائه آموزشهای پیش از ازدواج در قالب طرح تسهیل ازدواج، به تصویب مجلس رسید اما با وجود گذشت ۱۰ سال از تصویب قانون تسهیل ازدواج در مجلس شورای اسلامی، این آموزشها هنوز به طور شایسته اجرا نمیشود و مغفول مانده است.
طرح ارائه آموزشهای پیش از ازدواج به ۷۵۰ هزار زوج در آستانه ازدواج خردادماه گذشته طی مراسمی کلید خورد و اگرچه در آن زمان ماهیت آن چندان شناخته شده نبود اما پس از ۲ ماه و در مردادماه، این طرح در ستاد ملی ساماندهی امور جوانان مطرح شد.
آموزش رایگان اجباری!
اگرچه این اقدام کار پسندیدهای است و با توجه به این نکته که حضور در دورههای آموزش پیش از ازدواج برای جوانان رایگان اعلام شده است میتواند موثر واقع شود اما نباید فراموش کرد که برای افرادی کلاس دایر میشود که با توجه به انتخاب زوج خود از دایره انتخاب عقلایی خارج و بیشتر در مرحله احساسی به سر میبرند که شاید در این مرحله حرفها و آموزشها از کارایی لازم برخوردار نباشد، وقتی شرایطی مانند تدریس این امور در ۱۲ ساله تحصیلی فراهم است که آنجا افراد هنوز انتخابی نداشتند چرا باید بگذاریم وقتی ماجرا به انتخاب فرد مورد نظر رسید این کلاسها را برگزار کنیم؟!
بر همین اساس الان که وزارت ورزش و جوانان در حال کار روی این موضوع است که اساسا اجباری شدن حضور در دورههای پیش از ازدواج کمکی به تحکیم خانواده و کاهش طلاق میکند یا خیر؟ میتوان این پیشنهادات را ارایه داد که بهترین تصمیم برای بهترین زمان آموزش همسرداری به منظور کاهش طلاق و آسیبهای اجتماعی ناشی از آن اتخاذ شود.
در همین زمینه اما معاون ساماندهی امور جوانان در مورد اجباری شدن طرح دورههای پیش از ازدواج به عنوان شرایط ثبت عقد ازدواج هم توضیح داد و گفت: این مساله پیچیدگیها بسیاری دارد و ساز و کار آن باید از طریق مصوبه مجلس باشد. در حال حاضر افرادی در قوه قضاییه، دولت، شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر نهادهای مسئول در حال کار روی این طرح هستند. از سوی وزارت ورزش و جوانان هم در حال کار روی این موضوع هستیم که اساسا اجباری شدن این طرح کمکی به تحکیم خانواده و کاهش طلاق میکند یا خیر؟
وی ادامه داد: اگر به جمعبندی برسیم، این موضوع در قالب یک لایحه برای تصویب به مجلس میرود.
آمار طلاق در سالهای اول تا سوم ازدواج بسیار بالا است
شکوه نوابینژاد، مشاور خانواده و ازدواج و از آموزشگران مدرسان طرح آموزشهای پیش از ازدواج است. او در مورد اهداف اجرای این طرح به مهر، گفت: هدف کلی این طرح این است که آمار طلاق در سالهای اول تا سوم ازدواج که بسیار بالاست کاهش یابد. باید از طریق ارائه این آموزشها جلوی انتخاب غلط در ازدواج را بگیریم زیرا انتخاب همسر مهمترین تصمیم زندگی فرد است.
وی ادامه داد: این محتوای آموزشی با تکیه بر فرهنگ ایرانی و اسلامی و بومی کشورمان تهیه شده است و شروع یک ازدواج خوب با انتخاب صحیح است زیرا در ایران علاوه بر ۲ نفر که با هم ازدواج میکنند، ۲ خانواده هم به نوعی با هم وصلت میکنند. در این دورهها قرار است شاخصهای انتخاب آگاهانه به جوانان آموزش داده شود و جلوی شکلگیری ازدواجهای بیبنیاد گرفته شود.
علیرضا نظامدوست از مشاورانی است که برای بازآموزی و هماهنگی آموزشهای پیش از ازدواج به این طرح پیوسته است. او که از گیلان برای گذراندن دوره ۸ ساعته مربیگری به تهران آمده است، نیز گفت: با گذراندن این دوره مجوز اراده اموزشهای ۱۶ ساعته به جوانان را دریافت میکنیم. از آنجا که تکنیکهای مشاوره هر روز در حال تغییر است برگذاری چنین دورههای ضروری است.
وی در پاسخ به اینکه آیا اجباری شدن دریافت گواهینامه دورههای ۱۶ ساعته برای ثبت ازدواج اقدامی مثبت تلقی میشود؟ تاکید کرد: اجباری شدن خیلی خوب است. وقتی مواردی همچون سلامت جسمانی و آزمایشات پزشکی در ازدواج ضروری است، باید سلامت روان هم به همان اندازه مورد توجه قرار گیرد. این مشاور خانواده در مورد اینکه رویکرد دیگر کشورها در این موضوع چگونه است؟ ادامه داد: تا به حال نشنیدهام که گذراندن چنین دورههایی اجباری باشد اما در کشورهای توسعه یافته ارائه آموزشهای ازدواج از سنین نوجوانی و حتی کودکی در دستور کار نهادهای رسمی آموزش قرار دارد.
تاثیر آموزشهای پیش از ازدواج بر کاهش طلاق روشن نیست
جامعه هدف اجرای این طرح یعنی ۷۵۰ هزار زوج در آستانه ازدواج، بیشتر کسانی هستند که انتخاب خود را کردهاند و در این زمان ارائه شاخصهای انتخاب همسر بیمعنی است. زهرا رسایی روانشناس تربیتی نیز که برای دریافت مجوز آموزش دورههای پیش از ازدواج حاضر شده است، در زمینه اجباری بودن این دورهها گفت: اجباری شدن این دورهها برای جوانان چندان موثر نیست زیرا سن فراگیری آموزشهای پیش از ازدواج باید در سنین نوجوانی باشد. جامعه هدف اجرای این طرح یعنی ۷۵۰ هزار زوج در آستانه ازدواج بیشتر کسانی هستند که انتخاب خود را کردهاند و در این زمان ارائه شاخصهای انتخاب همسر بیمعنی است زیرا افراد در موقعیت احساسی قرار دارند و در این وضعیت تاثیر اجرای طرح بر کاهش طلاق هم در هالهای از ابهام است.
اجباری شدن دریافت گواهی حضور در دورههای پیش از ازدواج در کنار حامیان جدی، با مخالفتهایی هم روبهرو است. همانطور که در گذشته زمزمههایی همچون «دریافت گواهی سلامت روان» برای ازدواج موجب مخالفتهای عمومی شده بود و حتی به مراحل مقدماتی اجرا هم نرسیده بود، اما طرح ارائه آموزشهای پیش از ازدواج حالا مصوبات ابتدایی را دریافت کرده و در آستانه اجراست. از این منظر نگاه کارشناسی دقیق به اجباری شدن حضور در این دورهها برای ثبت ازدواج بسیار ضروری است.
فرهنگسازی مقدم بر اجبار است
محمدرضا رستمی معاون وزیر ورزش و جوانان که خود از حامیان اجرای این طرح است نیز در مورد اجباری شدن دریافت گواهی حضور در دورهها به عنوان پیش شرط ثبت ازدواج معتقد است که مردم سوالات بسیاری در مورد مجوزهای مختلف سازمانی دارند. در حال حاضر شهروندان مجبورند برای هر امر کوچک و بزرگی مثل انتشار کتاب و ثبت شرکت و... مجوز دریافت کنند و همین مساله موجب ذهنیت منفی در میان جوانان شده است. باید با فرهنگسازی کار را شروع کنیم. در واقع اگر جوانان خودشان برای حضور در این دورههای پیش از ازدواج احساس نیاز کنند، شاید نیازی به قانون و اجبار و ابزارهای رسمی نباشد و این وظیفه همه دستگاههای مسئول است.
حال باید منتظر ماند و دید نتیجه بررسیهای مسئولان در قوه قضاییه و دولت و دیگر نهادها به کجا میرسد و آیا در کنار مجوزهای فعلی برای ثبت ازدواج، شرط جدیدی هم اضافه خواهد شد یا خیر؟
به نظر میرسد اگر قصد واقعی خدمت به جامعه و کاهش آمار طلاق باشد میشود این موارد حساس وتوسعه فرهنگ ازدواج صحیح و انتخاب مناسب را در آموزشهای مدارس پیگیری کرد نه آن وقتی که طرفین از مرحله انتخاب همسر گذشتهاند و در مرحله حساسی به سر میبرند که عمدتا تصمیمات احساسی گرفته و دروس کلاسها آنطور که باید و شاید تاثیر عمیقی بر بهبود شرایط آینده زندگیشان نخواهد گذاشت.