نشست سران درياي خزر با حضور روساي جمهور روسيه، جمهوري اسلامي ايران، آذربايجان، قزاقستان و ترکمنستان در آستاراخان روسيه برگزار شد. در اين نشست گام‌هاي بلندي براي نزديک‌تر شدن ديدگاه‌ها و همکاري‌هاي همسايگان برداشته شد و چندين تفاهم‌نامه و در نهايت بيانيه پاياني به عنوان سند اتحاد همسايگان خزر به امضاي همگان رسيد. نشست ديروز نشان داد که اراده‌اي قوي ميان همسايگان خزر براي رسيدن به نتايجي مطلوب براي همگان و در نهايت تعيين رژيم حقوقي درياي خزر براساس اصل انصاف وجود دارد.
اين تفاهم‌نامه‌ها در حالي به امضاي حاضران در نشست رسيد که بررسي تحولات منطقه نشانگر لزوم همگرايي بيشتر همسايگان در قالب‌هاي مختلف است که تعلل در اين زمينه نتايج منفي بسياري براي تمام همسايگان و در نهايت منطقه به همراه خواهد داشت. تحولات ماه‌هاي اخير اوکراين مي‌تواند درسي مهم براي همسايگان خزر و تلاش بيشتر آنان براي همگرايي بيشتر داشته باشد.
تحولات اوکراين يک اصل مهم را اثبات کرد و آن اينکه غرب هرگز شريکي مطمئن براي کشورها نخواهد بود و صرفا در چارچوب منافع خود عمل مي‌کند چنانکه با اين ديدگاه از يک‌سو اوکراين را به آتش کشيده و از سوي ديگر به رغم رويکردهاي مسالمت‌آميز مسکو، در نهايت رو در روي آن قرار گرفته و براي حذف آن به ابزارهاي مختلف چنگ زده‌اند. استفاده از سياست تحريم اقتصادي، ايجاد فضاي ناامني منطقه‌اي و بهره‌گيري از تروريسم از مولفه‌هاي غرب نه تنها در قبال تحولات اخير اوکراين بلکه مولفه‌اي براي سلطه غرب بر كل منطقه بوده است. امري که نمود آن را در ويران‌سازي افغانستان، عراق، ليبي و اکنون سوريه مي‌توان مشاهده کرد.
لازم به ذکر است نشست سران ناتو در ولز در حالي برگزار شد که از محورهاي اصلي آن را حضور گسترده ناتو در سراسر جهان به ويژه در مناطق استراتژيک تشکيل مي‌داد که نانوشته مي‌توان دريافت، درياي خزر به عنوان منبع عظيم انرژي از جمله اين اهداف است.
با توجه به سابقه ناتو و آمريکا در عرصه جهاني به صراحت مي‌توان گفت که تمام کشورهاي حوزه خزر در معرض تهديدهاي امنيتي، اقتصادي و سياسي غرب قرار دارند و چراغ سبزهاي گاه و بي‌گاه آنها نيز صرفا براي فريب افکار عمومي و ايجاد شکاف ميان همسايگان خزر است تا با تنها ساختن کشورها، سلطه خويش بر آنها را اجرايي و در نهايت غارت خزر را اجرايي سازند.
با توجه به اين شرايط همسايگان خزر در مقطعي حساس با تهديدات جدي قرار دارند که عزم و اراده همگاني براي مقابله با آنها را طلب مي‌کنند. در اين چارچوب اجراي اقداماتي استراتژيک امري ضروري است که جمهوري اسلامي ايران نيز از سال‌ها پيش بر لزوم اجراي آنها تاکيد و از بانيان اصلي اصول اين همگرايي بوده است.
بخشي از اين رويکرد در قالب همگرايي و روابط بيشتر براي تدوين رژيم حقوقي درياي خزر است که با تکيه بر اصل انصاف مي‌تواند محقق گردد. اختلاف‌‌افکني مهمترين ابزار غرب براي ايجاد شکاف ميان کشورها و سلطه بر آنان است که همسايگان خزر با رويکرد واحد در تدوين رژيم حقوقي درياي خزر آن هم براساس اصل انصاف كه کوتاه‌ترين راه براي رسيدن به مقصود است، مي‌توانند با آن مقابله کنند.
نکته مهم ديگر در حوزه امنيتي مي‌باشد. در حالي همسايگان خزر بايد مانع از حضور نظامي بيگانگان گردند که همزمان براي نزديکي دفاعي چه در حوزه مبارزه با تروريسم به عنوان پياده‌نظام غرب و چه در برابر اقدامات و تهديدات مستقيم غرب و ناتو بايد گام بردارند. همسايگان خزر بايد از اوکراين درس گرفته باشند که دلبستن به توافقات نظامي با غرب نمي‌تواند دستاوردي براي آنان داشته باشد چرا که غرب براي منافع خود حتي به متحدانش رحم نمي‌کند و در نهايت آنها را نيز به آتش خواهد کشيد چنانکه براي رسيدن به منافع سلطه‌گرايانه اين امر را در برابر اوکراين اجرا کرد.
تقويت همگرايي اقتصادي با محوريت رسيدن به توسعه و پيشرفت بيشتر و نيز مقابله با حربه غرب براي استفاده از ابزار تحريم براي سلطه بر کشورها مي‌تواند از اولويت‌هاي همسايگان خزر باشد. جمهوري اسلامي ايران سال‌هاست که طرح اتحاد اقتصادي همسايگان خزر را ارائه کرده که تکيه بر آن مي‌تواند راهکار همسايگان خزر براي رسيدن به اقتصادي پويا و به ويژه مقابله پيش‌دستانه با سياست تحريم غرب باشد.
زماني فقط ايران تحريم غرب بود اما در ماه‌هاي اخير روسيه نيز گرفتار اين تهديدات شده است و فردا شايد همسايگان خزر گرفتار اين تحريم‌ها گردند. تحريم با خوي استعماري غرب اجين گرديده و هر کشوري که به دنبال استقلال باشد را مورد تحريم قرار مي‌دهند. با توجه به اينکه همسايگان خزر بر اصل استقلال و آزادي خود اصرار دارند احتمال تکرار سناريوي تحريم‌هاي غرب در قبال هر کدام از آنها دور از ذهن نمي‌باشد لذا بايد در اقدام پيش‌دستانه براي مقابله با آن گام بردارند که اتحاد اقتصادي اساس آن مي‌باشد.
در جمع‌بندي کلي از آنچه ذکر شد مي‌توان گفت که نشست آستاراخان ادامه راه همگرايي همسايگان خزر است در حالي که به دليل شرايط حساس منطقه و عرصه بين‌الملل برداشتن گام‌هاي بلندتر و سريع‌تر امري ضروري است چرا که غفلت از ظرفيت‌هاي موجود براي همگرايي بيشتر در نهايت لطمات بسياري براي کل همسايگان خزر خواهد داشت؛ حال آنکه همگرايي آنان مي‌تواند ضمن تبديل اين فرصت‌ها به دستاوردهاي بزرگ، زمينه‌ساز حضور فعال و مقتدر آنان در معادلات جهاني به ويژه مقابله با سلطه‌گري و يک‌جانبه‌گرايي غرب باشد. اصلي که جمهوري اسلامي ايران همواره بر آن تاکيد داشته و راهکارهاي آن مي‌تواند، چراغ راهي براي تمام همسايگان خزر براي رسيدن به سرمنزل مقصود باشد.
